Rijetko se, tek prilikom obilježavanja i jubileja, i gotovo stidljivo pomene koliko su važnu ulogu u borbi za oslobođenje od fašizma i svakako za svoju emancipaciju i dobijanje temeljnih građanskih prava sredinom prošlog vijeka imale žene.
Nedavno je, skromno, na sjednici Odbora za rodnu ravnopravnost Skupštine Crne Gore obilježeno 70 godina od osnivanja Antifašističkog fronta žena (AFŽ) Crne Gore i Boke.
Godinu ranije u Bosanskom Petrovcu osnovan je AFŽ Jugoslavije. Savremenica tih burnih vremena je sve manje. Jedna od njih je i Milosava Strunjaš iz Pljevalja, koja se sa ponosom prisjeća tih vremena i još više učešća i uloge žena u njima.
Žene su se tih brunih tridesetih i četrdesetih godina prošlog vijeka borile i za opštu i jednako za svoju slobodu i emancipaciju
“Primljena sam u Savez komunističke omladine (SKOJ) 1943. Kasnije, krajem '46. i početkom '47. akitivirala sam se u AFŽ.
Bila je to masovna organizacija u kojoj su uzele učešće žene svih profila i nacija. Dok je bio rat aktvno se radilo na ostvarivanju cijeva koje je nametala vojska i rat. Nakon toga moralo se punom snagom krenuti u obnovu por ušene zemlje. Bilo je čast učestvovati u svemu tome i to je znalo i mislilo na hiljade žena“, priča Milosava za ”Vijesti”.
On kaže da je uloga žena u tim vremenima bila važna i velika, često jača i od jačeg pola: “Slobodno se može kazati da je učešće žena u ustanku i oslobodilačkoj borbi bilo od izuzetnog značaja. U nekim momentima njihova uloga bila je od presudne važnosti.
Pod kišom kuršuma izvlačile su i previjale ranjene. A trenutak prije toga bile su sa puškom u ruci rame uz rame sa drugovima u proslavljenim brigadama. Isto tako se nastavilo kada je stigla sloboda“.
Žene su se tih brunih tridesetih i četrdesetih godina prošlog vijeka borile i za opštu i jednako za svoju slobodu i emancipaciju.
“Žene su u revolucionarne aktivnosti počele da se uključuju još prije rata. Iako je 1935. godine dvije trećine žena bilo nepismeno počele se aktivno da učestvuju u revolucionarnim aktivnostima. Te godine je 12 žena iz Crne Gore bilo član Komunističke partije, a 14 omladinki je bilo u Savezu komunističke omladine (SKOJ).
Naredne 1936. godine stvara se i širi ženski pokret u većem broju gradova Crne Gore, formiraju se odbori žena koji su radili na njhovom okupljanju i akitvizmu. Sve više žena učestvuje na raznim skupovima i u demonstracijama. Najpoznatiji protest održao se 1935. godine poslije studentskih demonstracija u Beogradu kada je ubijen Mirko Srzentić.
Tada su neke žene uhapšene i zatvorene“, kaže Milosava. Rat je donio nove vrlo zahtjevne zadatke za žene pa su mnoge od njih u jednoj ruci nosile pušku, a u drugoj zavoj za previjanje ranjenika.
“Ravnopravno sa drugovima stupile su u proslavljene brigade. Kada se rat završio, kada je stigla sloboda žene su osim opšte ostvarile i znatno višu slobodu za sebe.
Dobile su pravo da biraju i budu birane, izborile su se za znatno veću ravnopravnost i gotovo izjednačile sa muškarcima po plaćenosti za iste poslove. Na drugoj strani akitvno su krenule u obnovu zemlje“.
Za to što se o ulozi žena u tim brunim vremenima priča rijetko i kroz zube, kao da su tada postojali samo muškarci, Milosava ima jednostavno objašnjenje. „U ondašnjoj velikoj držav i SFRJ to se obilježavalo. Ja sam išla u Bosanski Petrovac na tridesetogodišnjicu osnivanja AFŽ Jugoslavije prije četrdeset i kusur godina.
To se tada obilježavalo, sada je novo vođstvo i nova istorija“, kaže Milosava Strunjaš.
Osam narodnih heroina
O važnosti uloge žena Crne Gore u Drugom svjetskom ratu govore i brojevi.
“Pušku je nosilo i borilo se 2.540 žena iz Crne Gore. Skoro svaka peta je poginula u toj borbi. Kroz neprijateljske zatvore i logore prošlo je preko 12 hiljada žena.
Tamo je umrla 71, a 1754 su strijeljane ili obješene. Na kraju je za izvanredne zasluge i hrabrost oredenom narodnog heroja odlikovano osam žena iz Crne Gore. To su podaci koje su potvrdili istoričari i oni najilustrativnije govore koliko su žene bile prisutne na prvim linijama.
Svakako ne treba zamenariti ono što su njihove sestre, majke i drugarice radile u pozadini“, priča Strunjaš u dahu, iako je prepolovila devetu deceniju života.
Galerija
Bonus video:
