Kada je riječ o najljepšim starim arhitektonskim zdanjima u Crnoj Gori, izuzev bogomolja sve tri konfesije, onda se, prema mišljenju istoričara umjetnosti Aleksandra Čilikova, najveći broj njih nalazi na Cetinju ili u Kotoru. Zbog toga u izbor pet najljepših svrstao je dvije iz prijestonice – zgradu bivšeg francuskog poslanstva i Vladin dom.
O ovim građevinama koje fasciniraju svojim izgledom, istorijatom nastanka i neprolaznom ljepotom za “Vijesti” govori Čilikov.
U narednom nedjeljnom broju objavićemo izbor pet najljepših modernih arhitektonskih zdanja.
Francusko poslanstvo
Članovi francuskog diplomatskog kora 1886. godine ustanovljavaju u jednoj privatnoj cetinjskoj kući instituciju poslanstva.
Na inicijativu grofa Serseja, akreditovanog francuskog ministra – rezidenta, pristupilo se 1909. godine izgradnji jedne od najljepših građevina prijestonice Cetinja. Za ovo elegantno i lijepo zdanje, završeno 1910, pričalo se da je nastalo zabunom tako što su planovi namijenjeni diplomatskom predstavništvu u Kairu greškom upućeni na Cetinje i obratno.
Ovo maštovito pripovijedanje negiraju istraživanja na osnovu kojih je utvrđeno da su projekti cetinjskog poslanstva urađeni u ateljeu znamenitog arhitekte Perea, a glavni projektant je bio Pol Gode. Zgrada, sagrađena u nekadašnjoj Katunskoj, danas Njegoševoj ulici, fascinira rafiniranom dekorativnošću.
U suptilno odmjerenim elementima fasade dominiraju naglašeni vijenac, ovalni balkoni i izuzetno zanimljiva višestrana krovna konstrukcija. Vanredno smišljeni sistem raznobojne keramike, raznih oblika i veličina, postavljen na fasadi daje posebnu notu raskoši zdanju.
Pored toga što je bila sjedište bivše crnogorske vlade i skupštine, u njoj su bile smještene i druge brojne institucije – pošta i telegraf, štamparija, pozorište, bioskop i dr. Danas je za svoje potrebe koristi Narodni muzej Crne Gore
Francuski diplomati zadržali su se u svojoj dopadljivoj zgradi do 1915. godine, da bi između dva rata njene prostore koristile Narodna i Srpsko– albanska banka. Od 1949. godine u zgradi nekadašnjeg francuskog poslanstva smješteno je jedno od odjeljenja Narodne biblioteke “Đurađ Crnojević“.
Vladin dom
Godine 1909, na praznom prostoru između Biljarde i rejona Medovine, otpočela je izgradnja čuvenog Vladinog doma. Nakon polaganja kamena temeljca 7. juna, već 15. avgusta 1910. godine obiman građevinski poduhvat je uspješno okončan.
Za crnogorske prilike, velelepnu građevinu namijenjenu sjedištu crnogorskog parlamenta projektovao je poznati italijanski arhitekta Koradini. Svojevremeno najveća zgrada u Crnoj Gori, gabarita 66 x 52 metra, sa unutrašnjim atrijumom dimenzija 39 x 36 metara, Vladin dom je izgrađen od armiranog betona.
Glavna fasada parlamentarnog zdanja koncipirana u neobaroknom i secesija stilu, iznad naglašenog balkona, pored postavljenog sata, ističe se i bogatom dekorativnom plastikom. U prošlosti prostrana građevina je imala brojne funkcije.
Pored toga što je bila sjedište bivše crnogorske vlade i skupštine, u njoj su bile smještene i druge brojne institucije – pošta i telegraf, štamparija, pozorište, bioskop i dr. Danas je za svoje potrebe koristi Narodni muzej Crne Gore.
Palata Tripković
Među starim bokeljskim palatama jedna od najimpozantnijih i najljepših je palata Tripković. Građena je krajem XVIII vijeka zaslugom kapetana Andrije Jozova Tripkovića, pripadnika čuvene bokeljske familije u kojoj se tokom XVIII i XIX vijeka pominje 86 pomoraca, među kojima i 63 kapetana.
Prostrana palata je locirana nešto dalje od same morske obale i izdignuta na formirani plato. Pristup građevini čini ogradni kameni zid sa dugom balustradom i portalom sa porodičnim grbom. Palata Tripković zidana je od kvalitetnog korčulanskog kamena i u svom sklopu posjeduje konobu, dva sprata i četvrtu etažu sa karakterističnim baroknim zabatom.
U centralnom dijelu drugog sprata nalazi se balkon čije su potporne konzole ukrašene ornamentima u vidu akantusovog lišća. U prošlosti, enterijer palate krasili su podovi od dvobojne terakote, drvene tavaničke grede, malterna barokna zidna dekoracija i stepenište sa balustradom.
Među baroknim kapetanskim palatama na istočnoj obali Jadrana, kotorsku palatu Tripkovića smatraju najkvalitetnijom i najljepšom.
Budvanska citadela
Opisujući ondašnju Budvu 1650. godine, don Krsto Ivanović saopštava da „kaštel Budve, sagrađen u staro vrijeme na južnoj strani jednog otočića sa visokim zidovima i ravnim površinama ima potrebna skloništa za municiju, bunare, peći i stambene zgrade, kako za predstavnike državne vlasti, tako i za vojnike.
Na Kaštel se sa sjeverne strane nadovezuje ograđen prostor, zvan Barbakano, koji služi za smiono povlačenje i sigurno sklonište u slučaju ako padne ovaj grad. Ovaj prostor ima prema jugu jednu kulu koja uspješno brani kopno i luku”. Pišući o razornom zemljotresu iz 1667. godine, hroničar Koleti, između ostalog, navodi: “Budva je grad malog opsega, opkoljen polurazrušenim zidinama i kulama, a nad gradom se uzdiže tvrđava, koja je po prirodi i mjestu utvrđena, a naziva se kastel Sv. Marije po hramu i manastiru posvećenom Bogorodici koji na tom mjestu sagradiše monasi grčkog obreda i tu obitavahu“.
Ivanović i Koleti, stari hroničari iz XVII vijeka, prenose nam, u stvari, podatke o najmarkantnijoj arhitektonskoj tački starog budvanskog grada, nekadašnjem kastelu Sv. Marije, danas zvanom Citadela.
Nesumnjivo je utvrđeno da je prostor sadašnje Citadele bio u srednjem vijeku izgrađen u obliku kastelskog kompleksa, no tokom vremena pretrpio je niz adaptacija i dogradnji. I pored austrijskih izgradnji – prostor namijenjen kasarnama - i danas su vidljivi najstariji građevinski slojevi: dio bedema sa ulaznom kapijom i ostaci crkve S. Marija in Kastelo. Stručne analize ukazuju da su pomenuti objekti nastali u rasponu od XII do XIV vijeka.
Kula Redžepagića
Gotovo pola milenijuma na prostorima Crne Gore razvija se islamska umjetnička kultura. Živopisne kasabe sa džamijama, medresama, amamima, kaldrmisanim ulicama, magazama, doksatima, avlijama i šedrvanima vjekovima su egzistirale u okviru gradskih aglomeracija Rožaja, Plava, Gusinja, Berana, Bijelog Polja, Nikšića, Spuža, Podgorice, Ulcinja, Bara.
Nakon oslobođenja djelova Crne Gore od islamske okupacije, tokom druge polovine XIX vijeka, ovi dragocjeni arhitektonski kompleksi počinju ubrzano da propadaju – nekad usljed ratnih razaranja, često namjernom devastacijom, tako da ih danas bolje možemo sagledati preko starih fotografija ili izvanrednih crteža Rasima Hadrovića i Zuvdije Hodžića, nego na osnovu sačuvanih materijalnih ostataka.
Kako se od tog velikog graditeljskog blaga, rijetko istraživanog i proučavanog, veoma malo sačuvalo, posebnu važnost ima Redžepagića kula u Plavu kao jedan od najinteresantnijih primjera odbrambeno–stambene arhitekture na Balkanu.
Potiče iz XVII vijeka, a njeni su graditelji bili iz ugledne muslimanske porodice Redžepagić čijem se pripadniku Hasanu pripisuju zasluge za izgradnju trospratne masivne kule sa debelim zidovima i puškarnicama.
Galerija
Bonus video:
