Približava se stota godišnjica najveće pomorske tragedije u barskom zalivu, a na ulicama tog grada, sa dugom pomorskom istorijom, još nema niti jednog znamena koje bi ukazalo na žrtvu 39 francuskih mornara sa kontratorpiljera “Dag”.
Zajedno sa francuskim razaračem “Fo”, “Dag” (u originalu “Dague”, što znači bodež) je do Bara 23. februara 1915. dopratio engleski parobrod “Vajthed” sa hranom za crnogorsku vojsku. Radi zaštite vrijednog transporta od neprijateljskih torpiljerki, francuski brodovi su tada ostali na sidrištu ispred luke.
“Zbog jakog vjetra, 24. februara 1915. godine, u ponoć, ’Dagu’ je po morskom dnu oralo sidro koje je, potom, zakačilo austrijsku podvodnu minu postavljenu u smjeru izlaska iz luke i tako je brod na oko 300 metara od vile ’Topolica’ u eksploziji prepolovljen i potonuo. Pri tom je poginulo 39 članova posade – faktografski šturo i precizno potonuće ’Daga’ opisao je čuveni hidrograf i pomorski istoričar SFRJ Dinko Franetović u djelu ’Historija pomorstva i ribarstva Crne Gore do 1918”, koje je 1960. godine objavio Istorijski institut Crne Gore.
Barska NVO “Sua Sponte”, čiji je programski cilj čuvanje i promovisanje pomorske tradicije, pokrenula je ovih dana inicijativu da se dostojno obilježi taj događaj i pozvala stručnu i naučnu javnost da iz kompetentnije pozicije ukaže na sve njegove implikacije. Iz “Sua Sponte” podsjećaju da su se početkom vijeka istim povodom oglašavali i “Barske novine”, te Dušan Varda, reditelj poznatih filmova o podvodnom blagu Crne Gore, koji je sugerisao da jedna od tada više od 300 bezimenih ulica u Baru dobije naziv ulica francuskih mornara.
Tim povodom, predsjednica SO Bar Branka Nikezić rekla je “Vijestima” da će opštinska komisija za davanje imena ulicama uskoro nastaviti rad i dodala da ima prostora da se i ta inicijativa u formi predloga dostavi komisiji.
Profesor mr Ivan Jovović, predsjednik barskog ogranka Matice crnogorske, podržao je inicijativu da se na dostojan način obilježi stradanje savezničkih vojnika, ocijenivši da bi to bio civilizacijski iskorak.
“Odavno je primijećeno da su Crnogorci proizveli više istorije nego što mogu da je apsorbuju. Upravo u tome treba tražiti uzroke zbog čega su neki bitni datumi, događaji i ličnosti iz naše bliže ili dalje prošlosti bez adekvatnog tretmana u svijesti današnjih generacija. Samo u proteklom stoljeću Crna Gora se našla u vihoru nekoliko ratova koji su po nju imali nesagledive negativne posljedice, naročito na demografskom planu, a s druge strane, zbog njenih žrtava ime joj se pročulo daleko van granica. Međutim, novo vrijeme utiče na drugačije promišljanje istorije, iako se često čuju stanovišta da istorija vodi podjelama i nepovjerenju među narodima. Suprotan primjer tim stavovima je upravo tragedija ’Daga’, gdje je žrtva francuskih mornara temelj zajedništva naroda i država”, ističe poznati barski publicista.
On dodaje da tome eksplicitno svjedoči i činjenica da su Francuska i Crna Gora bile zemlje saveznice u oba svjetska rata.
“Pomoć koju su nam francuski mornari u Prvom svjetskom ratu dali, bilo vojna ili humanitarna jer ne treba zaboraviti veliku glad na ovim područjima u Prvom svjetskom ratu, jednostavno nije dovoljno valorizovana. Ta njihova žrtva nije dostupna spoznaji građana, već je ostala samo ’svojina’ intelektualnog kruga Barana. Zbog toga bi bilo prikladno da se u Baru inicira imenovanje ulice posvećene francuskim mornarima. Upravo kroz obilježavanje takvih događaja, mogu se propagirati i evroatlantske integracije i u njima naći istorijsko utemeljenje za pozicioniranje Crne Gore u budućim vojno-političkim savezima. Kao što su nekada crnogorski vojnici bili rame uz rame sa savezničkim, ne vidim razloga da to i danas ne bude slučaj”, ističe mr Jovović.
Vojni pomorski bilteni kažu da je “Dag” bio ponos francuske flote, sagrađen 1908. u Lorienu, na Atlantiku.
Vojni pomorski bilteni kažu da je “Dag” bio ponos francuske flote, sagrađen 1908. u Lorienu, na Atlantiku. Tri parne mašine su mu omogućavale za ono vrijeme impresivnu brzinu od 30 milja na sat, a deplasman mu je bio 731 BRT. Godišnjak “Nejvi Lig” za 1915/16. opisuje da je bio naoružan sa dva topa 37 mm i četiri torpedne cijevi, te da je u sadejstvu sa ostalim savezničkim brodovima početkom Prvog svjetskog rata više puta donosio hranu i namirnice za lokalno stanovništvo i crnogorsku vojsku.
Nakon više od pola vijeka mirovanja na morskom dnu, zbog neophodnog produbljivanja basena pristaništa, olupina “Daga” je 1973. izrezana u nekoliko komada koji su iz lučkog akvatorijuma izmješteni ispod ponta Volujica, na tridesetak metara udaljenosti jedan od drugog, u neposrednoj blizini lučkih rezervoara. Izmještanju olupine, koju su obavili radnici beogradskog PIM-a i splitskog “Pomgrada”, prisustvovali su i zvaničnici francuske ambasade u SFRJ. Ostatak “Bodeža”, koji više nema formu broda, na dubini od 15 metara, vjerovatno je najpliće potopljeni objekat te vrste u crnogorskom podmorju. Od tada do danas, olupina je nezaobilazno pohodište, ne samo barskih ronilaca.
Priča o “Dagu” nakratko je aktuelizovana aprila 2006, kada je tokom boravka francuskog lovca mina “Verso” u Baru, u zvaničnoj posjeti Mornarici VSCG, tim ronilaca dviju mornarica istraživao ostatke “Daga”. Na odlasku “Versoa” iz Crne Gore, francuska posada je, prema pomorskoj tradiciji, ukazala poštovanje svojim poginulim sunarodnicima spuštanjem vijenca u more, zajedno sa domaćim oficirima.
U ovom trenutku, jedini vidljivi svjedok tragedije “Daga” su njegova sidra izložena ispred Dvorca kralja Nikole, ali bez ikakvog obilježja.
“Za vrijeme posjete ’Versoa’, sa tadašnjim francuskim vojnim atašeom je bilo razgovarano da se postavi spomen-ploča na barskom šetalištu, napravljen je i projekat tematske izložbe, dobili smo od francuske strane telegrafsku korespondenciju sa broda u posljednja 24 časa prije potonuća, ali nažalost, ništa se u međuvremenu nije pomaklo dalje od tih razgovora. Inače, kosti poginulih mornara nijesu izvađene sa morskog dna, jer, po francuskim pomorskim zakonima, ostaju dolje, kao što je to običaj i u drugim zemljama sa velikom pomorskom tradicijom”, kazao je barski arheolog, mr Mladen Zagarčanin.
Jonović se zapitao “treba li se podsjetiti da je Francuska bila prisutna i na svečanosti proglašenja Crne Gore kraljevinom 1910. godine”.
“’Glas Crnogorca’ je tada zabilježio da je u barsku luku, pored brodova drugih država, uplovila i francuska eskadra, te da su admirali francuske mornarice bili primljeni na najvišem državnom nivou”, kazao je Jovović.
Krah kulture i civilizacije
Zagarčanin ističe da olupinu “Daga” treba staviti pod zaštitu zakona kao kulturno–istorijski spomenik, radi sprečavanja njegove devastacije. Prošlog septembra međunarodni podvodno-arheološki tim, koji je u okviru projekta “Zaštita i istraživanje podvodnog nasljeđa Crne Gore” istraživao prostor između barskog i ulcinjskog akvatorijuma, na poziciji “Daga” zatekao je “nevjerovatan prizor, bolje reći krah kulture i civilizacije”. “
Tu smo se uvjerili da kradljivcima nema kraja. Neko se dosjetio da očerupa sve bakrene cijevi sa broda, pa je spremljena sva moguća logistika da se izvadi maltene čitava mašina broda. Vidjele su se otkinute cijevi, rastureni djelovi broda i spremljena sredstva kako bi se bakar sa nemjerljivo važnog dijela istorije Crne Gore potpuno odnio. Na pijesku se vide rastrgnute kosti poginutih mornara, njihove cipele, djelovi opreme...
Pitamo se kako je moguće da neko ima srca i snage da krade sa broda gdje još leže desetine skeleta poginulih mornara i oficira, da u sebi nema osjećanja poštovanja prema plavoj grobnici”, rekao je Zagarčanin.
Top mjesto za ronjenje
“Pošto se nalazi sa unutrašnje strane Volujice, ova pozicija predstavlja dobar prirodni zaklon od južnih vjetrova za čamce ili brodove kojima se dolazi direktno do olupine, a ujedno je i najbliža lokacija za ronjenje izvan sigurnosti velikog lukobrana.
Stoga je ronjenje na ’Dagu’ jedna od obaveznih rezervnih pozicija svakog višednevnog ronjenja na području Bara. Bilo da se radi o početnicima, od kojih su mnogi ovde napravili svoje prve zarone na brodskoj olupini, daherima koji se bez većih problema mogu spustiti do broda, ili tehničkim roniocima koji tu često prave posljednji zaron kao produženu dekompresiju poslije dubokih zarona, ’Dag’ je, svakako, najpopularnija destinacija za ronjenje u barskom akvatorijumu.
Iako više gotovo da nema većih prostorija kroz koje bi se odvažniji ronioci mogli provlačiti, tri preostala dijela broda nude dovoljno zanimljivih detalja za rekreativno ronjenje, pogotovo jer su to i najplići dostupni djelovi brodske olupine u ovom dijelu Jadrana. Ovo je na barskom području i jedina pozicija na kojoj je moguće roniti i po jakom jugu, a u dometu je i najmanjim čamcima.
Posebnu pažnju treba obratiti prilikom sidrenja na pješčanom dnu, jer u slučaju pojačanja ili iznenadne promjene smjera vjetra, brodska sidra bez dobrog lanca vrlo slabo ’hvataju’ muljevito dno.
Odsustvo faune je uobičajena pojava zbog prečestih posjeta ronilaca, sem velikih jata sitnih riba koja se redovno sreću u okolini broda. Vidljivost je uglavnom dobra i najčešće u direktnoj zavisnosti od vjetrova koji duvaju. Uz malo sreće, uz pomoć prirodnog svjetla, ovdje je moguće napraviti fotografije u uslovima kakvih nema na drugim olupinama Crnogorskog primorja”, piše na sajtu www.ronitisemora.com.
Bonus video:
