Polovni helikopter “Bell-412 EP” koji je kupilo Ministarstvo odbrane i koji je na aerodromu “Golubovci” svečano dočekan kao zvanično nova letjelica, ima veoma zanimljivu istoriju jer je upravo taj helikopter prije 15 godina uspostavio trend prikrivenog korišćenja specijalno opremljenih vazduhopolova od strane državnih službi SAD, za ponekad i nezakonito nadgledanje i špijuniranje sopstvenih građana.
“Novi” crnogorski helikopter bio je 2003. godine korišćen kao rodonačelnik prakse da državne agencije SAD specijalno opremljenim vazduhoplovima daju lažan identitet i nadgledaju čak i krajnje privatne aktivnosti građana, sa opravdanjem da to čine zbog borbe protiv terorizma.
To se dugo krilo od američke javnosti, ali su tamošnji mediji “provalili priču” i na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama od Federalne vazduhoplovne administracije (FAA) dobili dokumente koji su potvrdili osnovanost terorije o “velikom bratu” koji posmatra građane iz vazduha.
Prva je tu praksu u SAD uvela tamošnja najveća policijska administracija – Policija Njujorka (NYPD) koja prednjači u toj državi kada su u pitanju nove tehnologija i metodi prevencije i obračuna sa kriminalom.
Prema pisanju američkog magazina “Wired”, njujorška policija 2003. od kompanije “Bell Textron Helicopters” kupuje “Bell 412 EP” serijskog broja 36307, a koji je proizveden nekoliko mjeseci ranije u For Vortu, Teksas.
Taj helikopter minulog vikenda zvanično je potpisivanjem primopredajnog zapisnika između kupca - Ministarstva odbrane i prodavca - Kanadske privredne korporacije, postao vlasništvo Vazduhoplovstva VCG.
Prije 15 godina, tada novi helikopter koji je kupila novcem iz granta Ministarstva pravde SAD, njujorška policija se opremila najmodernijom raspoloživom opremom za video i elektronski nadzor.
Novi vazduhoplov koji je sa opremom koštao 10 miliona dolara, tada su predstavili tamošnjim medijima, ali im nisu do kraja rekli o pravoj namjeni i kolike su njegove mogućnosti u sakupljanju podataka i uplivu u privatni život građana Njujorka.
Sve do prije nekoliko godina, tajna je ostala i praksa NYPD-a da svog “letećeg špijuna” namjerno ostavi bez zvaničnih oznaka svoje helikopterske jedinice, pod civilnom registracijom i sa fiktivnim vlasništvom nepostojeće privatne kompanije nad tim vazduhoplovom, kako bi se prikrila njegova prava priroda, operater i namjena.
Tadašnji načelnik njujorške poliije Rej Keli kazao je da će tada novi i najsofisticiraniji helikopter koga je imala neka policijska administracija u SAD, biti korišten u borbi protiv kriminala, misijama traganja i spasavanja, ali i da će “igrati i ključnu ulogu u antiteroroističkim naporima”.
Ta ključna uloga svodila se na jedinstvene mogućnosti specijalne foto, video i opreme za prikupljanje elektronskih signala, instalirane u taj helikopter, što je sve do 2015, koristio NYPD – kamere visoke rezolucije mogle su sa udaljenosti od preko 300 metara da “prepoznaju svaku crtu na licu ljudi na ulicama ispod letjelice ili snime posjetioce na Kipu slobode sa udaljenosti od 2,5 kilometara”.
Njujorška policija je dotadašnju civilnu registraciju ovog helikoptera N2411X, kod FAA, zamijenila u posebnu, za NYPD simboličnu N23FH (Fallen Heroes – pali heroji, u spomen na 23 pripadnika NYPD koji su poginuli u napadu Al Kaide na kule blizankinje Svjetskog trgovinskog centra 2001).
Zamjenik direktora NYPD Džozef Galuči tada je FAA-u u zvaničnom dopisu tražio da se promjena registracije helikoptera obavi na “povjerljivi način”, ali i da se NYPD-u od strane FAA “odmah prijavi svako eventualno iskazivanje interesovanja pojedinaca i organizacija za vazduhoplov” sa tom novom oznakom.
NYPD je kao vlasnika helikoptera osnovao fiktivnu firmu “Montero Inc” u Bruklinu, na adresi koja je sadržavala samo poštanski pretinac. “Wired” je na osnovu zahtjeva za slobodan pristup informacijama od FAA dobio papire koji su se odnosili na promjenu registarskih oznaka “letećeg špijuna” njujorške policije, ali i sertifikate koje je FAA morala izdati za brojne izmjene serijske opreme i konstrukcije tog vazduhoplova koje su na smjenu morale biti obavljene radi ugradnje specijalne opreme za video i elektronski nadzor.
Iz tih sertifikata došlo se do detaljnog i potpunog spiska specijalne nadzorne opreme ugrađene u helikopter, a koja je uključivala video i termalne kamere za snimanje u dnevnim i noćnim uslovima, radio goniometre za prijem signala GPS uređaja za praćenje tajno postavljenih na sumnjiva vozila, kompjuterski sistem koji je preko GPS-a automatski kamere helikoptera fokusirao na zadatu adresu i još mnogo toga... Helikopter koji je imao dva člana letačke posade i dva operatera nadzornih sistema u putničkoj kabini iza pilota, korišten je u brojnim akcijama NYPD-a, pa tako i za obezbjeđenje posjete bivšeg pape Benedikta XVI Njujorku. Objavljivanje podataka o pravoj prirodi i namjeni tog vazduhoplova koje je uslijedilo tek 2008. podiglo je zabrinutost u tamošnjoj javnosti da su tehničke mogućnosti “letećeg špijuna” NYPD-a, korištene i mimo zakonskih ovlašćenja i aktivnosti u borbi protiv kriminala i terorizma, a što su policijski zvaničnici dematovali.
“Naravno, mi ne zavirujemo u stanove građana. Ne narušavamo privatnost ljudi. Samo želimo da posmatramo ono što se događa na javnim površinama i u javnosti”, kazao je tada šef posade specijalnog helikoptera Džon Diazo. Međutim, nedugo se potom, igrom slučaja i zahvaljujući okolnosti da je jedan od učesnika protesta na ulicama Njujorka koji je bio uhapšen, pa po zakonu tražio od policije da prikaže video zapis iz helikoptera sa spornog događaja, ispostavilo da je “leteći šijun” koji sada leti za Vazduhoplovstvo VCG najmanje jednom korišten za nezakonito narušavanje privatnosti građana.
Naime, 27. avgusta 2004. dok je snimao protest na ulicama, operater u helikopteru je jednu od termovizijskih kamera usmjerio na balkon luksuznog apartmana jedne od obližnjih zgrada. U naredna četiri minuta policijski helikoper je snimao seksualni odnos koji su na balkonu imali vlasnik stana – jedan bogati njujorški muzički producent i njegova djevojka. Producent je kasnije, kada se za sve saznalo, kazao da nije imao pojma da ga snimaju iz policijskog helikoptera jer je napolju već bilo mračno, a on i djevojka na balkonu su bili iza tende sa zavjesama. Ipak, specijalna termovizijska kamera sa državnog “letećeg špijuna” je i pored tih prereka, snimila građane u najprivatnijoj od svih mogućih privatnih aktivnosti...
NYPD se kasnije u javnosti pravdao da “ponekad snima aktivnosti na balkonima i krovovima zgrada, ako smatra da bi neko odatle mogao bacanjem nekog predmeta ugroziti policajce ili ljude na ulici”. “U ovom konkretnom slučaju iz 2004. policijskom službeniku u helikoteru je naređeno da prekine snimanje čim je utvrđeno da takva prijetnja ne postoji”, objasnio je portparol NYPD-a. I pored postojanja sumnje da je “leteći špijun” “korišten i u brojnim drugim slučajevima narušavanja privatnosti i nezakonitog nadzora nad građanima, NYPD je odbio sve zahtjeve da pruži precizne informacije o aktivnostima tog kontroverznog vazduhoplova koji je sada završio u Crnoj Gori.
Špijunske opreme iz 2003. godine više nema, ali...
Vjerovatnoća da je na helikopteru koji je nekada špijunirao Njujorčane a sada leti u Crnoj Gori ostalo išta od specijalne opreme iz 2003. je gotovo nepostojeća, zato što je ta elektronika i oprema u međuvremenu potpuno zastarjela.
Drugi razlog je i taj što su, prije nego što su ga prodali Crnoj Gori, Amerikaci lani pokušavali da preporodaju taj već vremešni vazduhoplov za potpuno “beningne” svrhe poput zaprašivanja komaraca, pri čemu je logično da na njemu u tom slučaju ne bi bilo ničega od kompleksne elektronike “posebne namjene”.
“Vijesti” posjeduju memorandum od 20. juna 2017. kojim jedan o rukovodilaca okružnog Servisa za zaprašivanje komaraca i drugih štetnih insekata (CMCD), iz Koliers okruga u američkoj saveznoj državi Florida, traži od članova Upravog odbora te državne ustanove, da razmotre kupovinu jednog od dva helikoptera tipa “Bell-412 EP” a koje im je predložila sekcija kompanije “Bell Helicopters” što se bavi preprodajom polovnih letjelica tog proizvođača.
Jedan od njih je upravo sada “novi” helikopter Vojske CG, “Bell-412”, fabrički broj 36307.
U opisu te letjelice i njene opreme nema pomena o bilo kojem od specijalnih aparata ugrađenih 2003. Piše da je taj helikopter proizveden 2002. i da je do ljeta prošle godine imao ukupno 1.834 sati leta i 4.637 polijetanja i slijetanja.
U zvaničnoj ponudi za kupoprodaju koji je CMCD-u poslao Erik Sišan iz “Bell Pre - Owned” sektora polovnih helikoptera kompanije “Bell Helicopters”, stoji i da će “sitne i kozmetičke popravke na trupu i gredi repnog rotora letjelice biti završene tokom 2017”, a da je pod kabine helikoptera već prefarban godinu ranije.
“Vazduhoplov je upravo prošao obimni pregled i servis koji se obavlja svakih 5 godina ili na 5.000 sati leta, u “Bel Piney Flats” servisu, sa izmjenom i ugradnjom mnogih novih djelova. Vazduhoplov prema nama dostupnim podacima, nije pretrpio oštećenja tokom dosadašnje upotrebe”, piše, pored ostaloga, u ponudi koju je “Bell Helicopters” uputio CMCD-u, određujući cijenu za ovaj vazduhoplov od 5.495.000 dolara.
Bonus video:
