Samo iz farme svinja u Spužu, u rijeku Zetu dnevno se izlije 20 kubika tečnog đubriva, odnosno oko 7.300 kubika fekalija godišnje. Osim fekalija iz svinjogojske farme, u Zetu se izlivaju i komunalne otpadne vode, uglavnom opterećene organskim materijalom iz farme kokošaka, mljekare “Lazine”, klanice, gradskih naselja Danilovgrad i Spuž i Zavoda za izvršenje krivičnih sankcija. Zbog neregulisanog prečišćavanja otpada, Zetom plivaju i azot, fosfor, amonijak, metan, pesticidi, herbicidi, biostimulatori, kalcijum-karbonat...
To piše u Nacrtu studije zaštite i uspostavljanja zaštićenog prirodnog dobra dolina rijeke Zete, koji je uradila Agencija za zaštitu prirode i životne sredine.
U tom dokumentu pozivaju se na podatke savjetnika za životnu sredinu u Opštini Danilovgrad Vuka Ikovića, koji je naveo da se komunalne otpadne vode gradskih naselja Danilovgrad i Spuž ne tretiraju i da se obalom usmjeravaju u rijeku Zetu.
“Na taj način se povećava biološka i hemijska potrošnja kiseonika u rijeci, što ugrožava dalji opstanak biljnih i životinjskih vrsta”, piše u Nacrtu.
Rijeku Zetu, osim tih zagađivača, uništavaja i veliki broj malih privrednih subjekata - automehaničarske radnje i autoperionice. “Ovi privredni subjekti, ukoliko nemaju regulisan sistem pravilnog upravljanja otpadom kao ni odgovarajući sistem za prečišćavanje otpadnih voda, takođe imaju veoma štetan uticaj na rijeku Zetu i njenu okolinu ako se pretpostavi da se motorna ulja i goriva kao i otpadne vode iz autoperaonica spiraju kroz zemljište i kanalima se cijede u rijeku Zetu ili otiču potocima koji se ulivaju u rijeku”.
Eksperti su tokom istraživanja konstatovali da su najviše ugrožene salmonidne vrste, i to one koje su i zaštićene nacionalnom regulativom - mekousna pastrmka, glavatica i potočna pastrmka.
“Glavni razlozi za ovakvo stanje populacija ove tri vrste pastrmki leži u prekomjernom izlovljavanju i krivolovu, nelegalnom ribololovu i lovu zabranjenim alatima - podvodnom puškom, elektroagregatima kao i upotrebom dinamita, koji je postao uobičajan na rijeci Zeti. Kako se radi o vrstama koje su atraktivne za razvoj ribolovnog turizma, endemične vrste pastrmki, trebalo bi razmišljati o tome da se ove dvije vrste stave pod zaštitu”.
5.720 kubika fekalija izliveno je sa svinjogojske farme u rijeku Zetu od početka godine
“Stanište značajnog broja vrsta riba, među kojima ističemo plemenite vrste pastrmki, riječni tok Zete izložen je brojnim izvorima zagađenja. Isti, na direktan ili indirektan način ugrožavaju predstavnike ihtiofaune. Značajniji izvori direktnih zagađivača rijeke Zete su farma svinja ‘Niksen Čavor’, farma kokošaka ‘Agromont’, mljekara ‘Lazine’, klanica ‘Primato P’, gradska naselja Danilovgrad i Spuž, A. D. ‘Mermer’ i ‘Šišković’, Uprava za izvršenje krivičnih sankcija...”
Pojašnjeno je da sa svih farmi dolazi značajna količina azota, fosfora amonijaka, metana, budući da otpad i ekskrementi na njima nisu tretirani ili reciklirani.
“Značajni izvori zagađenja su i poljoprivredne površine sa kojih dolaze mineralna đubriva, zaštitna sredstva i biostimulatori. Plavljenje, spiranje, navodnjavanje poljoprivrednih površina dovodi do unošenja pesticida, herbicida, biostimulatora i drugih jedinjenja u vodene tokove, koji negativno utiču na ribe u rijeci Zeti. Kalcijum-karbonat koji nastaje obradom primrane sirovine u preduzeću ‘Mermer’ zbog nepravilnog tretmana često se izliva u rijeku Zetu. Kalcijum-karbonat se taloži na dnu rječnog korita i zatrpava bentoske organizme kojima se hrane brojne vrste riba i slatkovodni rak. Ovo se negativno odražava kako na bentos tako i na druge vrste koje žive na rječnom dnu”, piše u Nacrtu studije.
Rijekom pliva i otpad iz domaćinstava
Pojašnjeno je da je registrovana i velika količina otpada iz domaćinstava:
“Naročito pored pristupnih puteva ovom području, ali i na samom području potencijalne zaštite (naročito na lokalitetu Šabov krug i to neposredno uz rijeku, odnosno iznad rijeke Zete).”
U dokumentu piše i da na području kroz koje protiče rijeka postoji više kompanija koje svojom djelatnošću predstavljaju potencijalne zagađivače Zete i njene okoline.
“Prema informacijama koje smo dobili od Vuka Ikovića, ovi zagađivči ispuštaju dio ili sve otpadne vode u rijeku Zetu. U pojedinim slučajevima se, prema njegovim riječima, dio otpadnih voda tretira, a u pojedinim se otpadne vode bez ikakvog tretmana ispuštaju u rijeku i time narušavaju prirodne uslove i ugrožavaju dalji opstanak kako ihtiofaune tako i biljnih ekosistema kako rijeke Zete tako i zajednica u njenom obalnom pojasu.”
Upravljanje komunalnim otpadom je samo djelimično riješeno u opštini Danilovgrad. Zato na nekoliko lokacija na obali Zete ili njenih pritoka postoje nelegalna odlagališta raznovrsnog otpada koji sadrži i opasni otpad - akumulatori, baterije, ambalaža od motronih ulja itd...Ovakav način upravljanja otpadom smanjuje biološki i hemisjki kvalitet vode rijeke Zete
U dokumentu Agencije piše da je Zeta stanište značajnog broja vrsta riba, među kojima su plemenite vrste pastrmki, ali i da je na skoro cijelom toku ta rijeka izložena brojnim izvorima zagađenja.
“Ne treba zanemariti ni proizvodnju mermera i kamenoloma na teritoriji Opštine Danilovgrad kao izvore zagađenja rijeke Zete... Prema podacima koje smo dobili od kompanije ‘Niksen Čavor’, na njihovoj farmi se nalazi 700 priplodnih krmača i osam nerasta. Tovljenika ima 1.860 komada. Produkcija tečnog đubriva na dnevnom nivou iznosi oko 20 kubnih metara (svinjsko đubrivo ima najviše do osam odsto čvrste materije, ostalo je voda). Potrošnja vode na dnevnom nivou iznosi oko 15 kubika, odnosno oko 450 kubika na mjesečnom nivou. Sva otpadna voda ide u jame osočare gdje se taloži čvrsti sadržaj dok se tečni sadržaj preliva u odvodnu cijev. Čvrsti sadržaj se usisava specijalnim vozilom dok tečni ne podliježe tretmanu. Otpadne vode bez čvrstog sadržaja odlaze kanalizacionom cijevi u prirodni recipijent (rijeku Zetu)”, piše u dokumentu koji je objavljen na veb sajtu Opštine Danilovgrad.
Neki ekosistemi već nepovratno izgubljeni
Eksperti koji su radili Nacrt studije zaštite ocijenili su da je za održivi razvoj rijeke Zete veoma važna racionalnost eksploatacije resursa.
“Privredna aktivnost ljudi i tehnološki razvoj djelova prirode koja gravitiraju koritu rijeke Zete, nažalost nijesu pokazali potrebnu odgovornost prema zaštiti rijeke. Ekonomski gledano, neki resursi i ekosistemi već su, ili će biti, nepovratno izgubljeni i poprimiće karakteristike neobnovljivih resursa. U odnosu na nivo ekonomske aktivnosti i odnosa privrednih društava i stanovništva prema rijeci Zeti, prirodno okruženje je postalo ograničeno, a time i ekonomski oskudno”, piše u dokumentu Agencije.
Istakli su da zaštita rijeke Zete zahtijeva izdvajanje značajnih sredstava, jer je pored zapošljavanja određenog broja ljudi koji će biti zaduženi za kontrolu i terenski rad u cilju zaštite rijeke, potrebno obezbijediti neophodnu opremu za rad, video-nadzor i komunikaciju.
Predložili su konkretne mjere za unapređenje stanja područja, zaštitu i otklanjanje ili ublažavanje evidentiranih pritisaka:
“Dalji razvoj područja treba sprovoditi planski kako bi se spriječilo dalje narušavanja ekosistema i populacija koje su zastupljene na njemu. To se prevashodno može ostvariti održavanjem prirodnih procesa sa kontrolisanim uticajem ljudskih aktivnosti na prirodno okruženje. Potrebno je intenzivirati kontrolu aktivnosti i privrednih djelatnosti koje se obavljaju na ovom području kako bi se umanjio negativni uticaj na cjelokupno stanje ekosistema”.
Nužna kontrola svih stvarnih i potencijalnih zagađivača
Voda u Zeti je pod uticajem brojnih antropogenih faktora, piše u Nacrtu studije.
Pojašnjeno je da tome doprinose i organsko i neorgansko zagađenje iz industrije, poljoprivrede, saobraćaja i urbanog područja, neodgovarajuće odlaganja čvrstog i drugih vrsta otpada...
"Većina ovih faktora/procesa je u okviru nadležnosti Opštine Danilovgrad, te je važno kreirati sistem monitoringa i djelovanja koji je koordiniran sa ostalim relevantnim institucijama kako bi se smanjili i ublažili efekti negativnih antropogenih uticaja na području rijeke Zete. Zaštita prirodnih vrijednosti je jedan od najvažnijih uslova za očuvanje područja rijeke Zete na teritoriji opštine Danilovgrad i zato je neophodno uspostaviti sistem kontrole nad svim postojećim i potencijalnim subjektima koji svojim aktivnostima dovode do njegovog zagađenja".
Naglašeno je da je potrebno uspostaviti kontrolu svih privrednih subjekata (stvarnih/potencijalnih zagađivača) na tom području i uspostaviti stalno praćenje njihovog proizvodnog procesa i načina tretiranja otpadnih voda.
Bonus video:
