U Ulici Stojana Kovačevića, u nikšićkoj Staroj varoši, “naslonjena” na gradsku tvrđavu, nalazi se zgrada u kojoj je danas smještena lokalna Služba zaštite i spasavanja. Nekada je zgrada služila kao zatvor. Smjenjivali su se njeni “stanari”, ali i oni koji su zatvorom upravljali. Jedno vrijeme bila je i vojvodska kuća.
“Zatvor su oko 1705. godine napravili nikšićki muslimani. Nakon što je grad oslobođen, 1877. godine, i veliki broj nikšićkih muslimana se odselio, knjaz Nikola Petrović je njihove kuće poklanjao crnogorskim i hercegovačkim junacima koji su učestvovali u oslobodilačkim ratovima.
Tako je kuću u kojoj se nalazio zatvor poklonio Đuru Ceroviću, sinu poznatog drobnjačkog vojvode Novice Cerovića”, priča Maksim Vujačić, hroničar grada i publicista.
Vojvoda Đuro, koji je sa knjazom Nikolom studirao u Parizu, kuću je preuredio za stanovanje. Česti gosti su mu bili poznati crnogorsko-hercegovački junaci, a znali su doći i stranci, posebno novinari.
“Između dva svjetska rata kuća je otkupljena od Đurovih nasljednika i ponovo je vraćena prvobitnoj namjeni. U njoj je bio istražni zatvor Okružnog suda u Nikšiću. Nakon kapitulacije Jugoslavije, zatvor su 1941. godine preuzeli Italijani. Kroz njega su prošli svi zatvorenici nikšićkog kraja, kao i zarobljenici sa Sutjeske iz čitave Crne Gore. Tu su, između ostalih, bili zatvoreni i Ratko Žarić i Joka Baletić”, priča Vujačić.
Uslovi u zatvoru bili su daleko ispod svakog minimuma. U neuslovnim ćelijama, “tri sa tri”, nalazilo se i po dvadesetak zatvorenika, mahom žena.
“Puštani su na umivanje po 15 minuta. Hrana je bila, prema sjećanjima zatvorenica, 15 deka hljeba sa malo preslane supe koja je izazivala strašnu žeđ, a od raspoloženja stražara je zavisilo kada će dobiti vodu. U drugom naletu savezničkih aviona, 7. aprila 1944. godine, bombe su pogodile i zatvor pod bedemom i tom prilikom poginulo je osam zatvorenica koje su sahranjene u zajedničku raku, izvan gradskog groblja, bez ikakvih obreda, samo uz prisustvo okupatorskih vojnika i grupe mobilisanih građana koja je, pod prinudom, raščišćavala ruševine zatvora. Kada je posljednja zatvorenica izvađena iz ruševina, prevezli su ih do gradskog groblja, gdje je grupi građana naređeno da svih osam zatvorenica baci u raku i što prije zatrpa”.
I nakon Drugog svjetskog rata, u zgradi se jedno vrijeme nalazio istražni zatvor. Kasnije su “dobrovoljni zatvorenici” postali vatrogasci koji godinama bezuspješno upozoravaju da neuslovna i propala zgrada nikako ne može da bude “dom” onih koji spašavaju tuđe živote i imovinu, nerijetko rizikujući i vlastiti život.
Pojedine ćelije u toj zgradi i danas su očuvane, dok na prozorskim oknima, koja gledaju na desetak metara visoku stijenu, stoje zarđale rešetke.
“Maneken” Mašan nije preživio mučenja i glad
U zatvoru je život okončao i Mašan Ćupić iz Presjeke, nedaleko od Nikšića, mladić koga je 1907. kralj Nikola poslao u London na reviju ljepote, zajedno sa Petrušom Ušćumlić, iz Gornjeg Unča, iz Pive, da svijet vidi kakve djevojke i momke imamo. Nijesu se tada birali najljepša djevojka i mladić, ali pričali su da su Petrušu i Mašana, onako stasite, u crnogorskoj nošnji, hladni Englezi pozdravili gromoglasnim aplauzom.
Mašan se 1916. sa braćom odmetnuo u komite. Brzo je uhvaćen i odveden u nikšićki zatvor gdje je mučen i tu je od muka i gladi umro. Nije se ženio, tako da od čovjeka, čiju su fizičku ljepotu upoređivali sa Njegoševom, nije ostalo potomstva.
Ćupići su iz Zagarča, ali je Mašanov djed odatle navodno pobjegao zbog krvne osvete i prvo se skrasio na Lukovu, a zatim u Presjeku.
Bonus video:
