Bez napretka u kontroli kvaliteta vazduha, bez ideje o načinu upravljanja otpadom, rijeke uništene zbog interesa investitora koji bi da grade male hidrocentrale (mHE), Tara uništena izgradnjom auto-puta.
To su samo neke od ocjena Nacrta izvještaja za poglavlje 27 - Zaštita životne sredine i klimatske promjene, za period od novembra 2018. do oktobra 2019, koji je dostavljen poslanicima Evropskog parlamenta.
Evropski parlamentarci u narednom periodu mogu amandmanski djelovati na ovaj dokument Evropske komisije (EK).
Crnoj Gori se, između ostalog, spočitava i da ima nezavršene obaveze, koje je trebalo da budu realizovane još u 2018.
“U periodu od januara do jula 2019, realizovane su 23 obaveze iz 2018, od 65 ukupno nerealizovanih iz te godine. Ostvareno je šest od 17 obaveza, predviđenih za prvu polovinu 2019”, navodi se u Nacrtu izvještaja, u koji su “Vijesti” imale uvid.
Podsjeća se da su pregovori o pristupanju Evropskoj uniji sa Crnom Gorom otvoreni u junu 2012, a da je Crna Gora, u Briselu u decembru 2018. otvorila poglavlje 27 - Životna sredina i klimatske promjene.
Izvještaj je, objašnjeno je, zasnovan na analizi dostupnih i objavljenih strateških dokumenata, zakona, podzakonskih akata, usvojenih Vladinih izvještaja...
Kao jedan od glavnih nedostataka prepoznat je izostanak koordinacije između Vladinih institucija, jer “ozbiljno ugrožava kvalitet zakonodavnih procesa, a neophodna je i veća transparentnost i jača saradnja sa civilnim sektorom”.
Tara “pliva” u deponijama
Naglašeno je da je rijeka Tara “mnogo oštećena” izgradnjom auto-puta Bar-Boljare. “Izgradnja auto-puta imala je veliki negativan uticaj na zaštićenu rijeku Taru. Pejzaž je potpuno promijenjen. Dio građevinskog otpada odložen je na obale rijeke i zagađuje je, a zagađivači su i otpadne vode sa deponija na pojedinim lokacijama”.
U dokumentu se podsjeća i na to da je i Unesko uočio ozbiljne uticaje na korito rijeke, te da je ta UN agencija “izrazila zabrinutost zbog mogućih uticaja nizvodno, zbog čega je od vlasti tražila da pažljivo procijene sve uticaje”.
Navodi se i da je pod zaštitom Uneska i NP “Durmitor”, ali da je u jednom trenutku bila planirana izgradnja otvorenog šanka, terase, dječjeg igrališta, vještačkog zida za penjanje, avanturističkog parka..., te da je Ministarstvo održivog razvoja odbacilo predloženi plan nakon burne reakcije javnosti.
“U zonama sa posebnim režimom zaštite, zabranjene su sve aktivnosti koje mogu prouzrokovati promjene u ekosistemima, pa i sječa stabala”, navodi se u Nacrtu dokumenta.
Naglašeno je da uspjeh u primjeni pravne tekovine EU u oblasti zaštite prirode u velikoj mjeri zavisi od međusobne saradnje sektora zaštite životne sredine i drugih sektora (prostorno planiranje, poljoprivreda, ruralni razvoj, šumarstvo, lov...)
“Planiranje i sprovođenje aktivnosti u sektoru zaštite prirode zahtijevaju široke konsultacije i komunikaciju sa širokim krugom zainteresovanih strana i civilnim sektorom. U ovom polju je potrebna bolja inspekcijska kontrola, ali i sankcionisanje i to zasnovano na krivičnom zakonodavstvu”.
Interesi investitora iznad zaštite životne sredine
U dokumentu se navodi da se mHE uglavnom grade bez odgovarajuće analize hidropotencijala.
“Ne postoji strateški dokument za razvoj mHE koji definiše jasne smjernice, a odlučivanje je zasnovano na interesu investitora, iako izgradnja mHE trajno uništava prirodne resurse. Građani sjevrenog dijela zemlje se sve više protive izgradnji mHE, jer od rijeka na kojima je planirana izgradnja zavisi njihov život”.
Iako je Vlada, u međuvremenu, saopštila da raskida ugovor o koncesiji na toj rijeci, u dokumentu je kao primjer naveden slučaj Bukovice.
Ističe se da je Bukovica jedina rijeka u svijetu u kojoj živi međunarodno značajna i zaštićena divlja vrsta (stenoendemična vrsta) vodeni cvijet (Rhithrogena marinkovici), čije stanište se mora sačuvati.
“Uprkos procjeni da je rijeka potpuno hidrološki beskorisna, investitor je planirao izgradnju”.
Zato, upozoravaju, procjena uticaja na životnu sredinu za izgradnju mHE treba da se vrši na osnovu prethodno izrađenih osnovnih studija za sve segmente životne sredine i procijenjenog sveukupnog uticaja.
“Ako nema jasnog državnog strateškog okvira ili jasno definisanog lokalnog prioriteta, nije jasan razlog da se te odluke donose na prečac”.
Najveći izvori zagađenja površinskih i podzemnih voda, navodi se, jesu komunalne otpadne vode koje se uglavnom ispuštaju koncentrovano ili difuzno, i to u netretiranom obliku.
Podsjeća se i na slučaj rijeke Cijevne, na čijem se albanskom dijelu toka grade mHE. Navode da je Vlada Crne Gore obećala da će dodatno pokrenuti sve raspoložive mehanizme definisane međunarodnim konvencijama, direktivama i protokolima koji jasno regulišu međunarodno upravljanje vodama.
Naglašeno je i da je bilo više slučajeva pomora riba u crnogorskim rijekama zbog ljudske greške.
Nema napretka u praćenju kvaliteta vazduha
U dokumentu stoji da nema napretka kad je u pitanja kontrola kvaliteta vazduha. “Iz Izveštaja o sprovođenju Nacionalne strategije upravljanja kvalitetom vazduha može se zaključiti da su postignuti rezultati kad je u pitanju zakonodavni okvir. Međutim, nema naznaka da je primjena zakonodavstva dovela do poboljšanja kvaliteta vazduha u kritičnim tačkama, iako su se parametri za neke od njih, poput Podgorice, Nikšića i Pljevalja, i pogoršali”.
U izvještajnom periodu, navodi se u dokumentu, Pljevlja su imala 126 dana tokom pet mjeseci, sa premašenom srednjom granicom koncentracije, po zdravlje štetnih, PM10 čestica, iako je dozvoljena granica 35 dana godišnje.
“U Podgorici je to 50 dana, tokom pet mjeseci, sa visokim koncentracijama, a u Nikšiću 58”.
U izvještaju je upozoreno da je neophodno uspostaviti koordinaciju između sektora zaštite životne sredine i saobraćaja, ali i da inspekcije moraju redovno kontrolisati da li veliki zagađivači vazduha adekvatno održavaju postrojenja za filtriranje u skladu sa standardima.
Upravljanje otpadom ili otpad upravlja
Kada je u pitanju oblast upravljanja otpadom, Crnoj Gori je zamjeren nedostatak jasnih odluka o načinu na koji to čini.
“Lokalni planovi ne nude kvalitetna rješenja, a opštinske vlasti su ograničene u dijelu kreiranja dugoročnih rješenja za adekvatno upravljanje otpadom. Dodatni problemi su niske stope recikliranja. Odlaganje životinjskog otpada je, takođe, problem. Glavni izazov u Crnoj Gori, u oblasti upravljanja otpadom je uspostavljanje adekvatne infrastrukture koja bi omogućila sistem selekcije ili reciklaže, te sanaciju brojnih nezakonitih deponija širom zemlje. Nedostatak kontejnera u ruralnom području i dalje je zabrinjavajući, s obzirom na to da se otpad spaljuje ili odlaže u potoke ili rijeke. Sanacija neuređenih deponija ostaje izazov za sve lokalne samouprave”, zaključuje se u dokumentu.
Eksperti EK poručuju i na to da je neophodno da se krivično gone osobe koje vrše krivična djela protiv životne sredine, ali i da se pojačaju kapaciteti policije, inspektorata, tužilaštva i sudstva za primjenu propisa koji se odnose na zaštitu vrsta i staništa.
“I to u saradnji sa profesionalnim organizacijama civilnog društva”, navodi se u dokumentu.
Perović: Posao za vršioca dužnosti VDT-a Stankovića
Izvještaj o napretku potvrdio je ono na što ukazujemo posljednjih pola godine - da je definitivno izražen trend devastacije prirodnih resursa i otimačina onog zadnjeg javnog dobra koje Crna Gora još nije uništila, poručuje direktor Ekološkog pokreta “Ozon” Aleksandar Perović.
“Izvještaj treba da bude smjernica za vršioca dužnosti vrhovnog državnog tužioca Ivicu Stankovića - da naloži da se tužilačke instuitucije bave tom probelmatikom, zaštite javni interes i zaustave krađu prirodnih resursa. Mi ćemo nastaviti da štitimo javni interes i raskrinkavamo sve ono što je štetno po ovaj narod. Najvažnije, izvještaj je pokazao da je na sceni okupacija države Crne Gore antidržavnim elementima i hibridnim ratovanjem Vlade”, rekao je Perović.
Dodao je da mu je zadovoljstvo što je EK prepoznala kritike eko-ektivista koji se bore protiv uništavanja ekloške Crne Gore i što se gotovo sve o čemu su oni prethodnih mjeseci pričali, našlo u izvještaju.
Kovačevićeva: Dvije decenije upozoravamo na stanje
Izvršna direktorica NVO Grin houm (Green home) Nataša Kovačević smatra da je “potpuno očekivano mišljenje Evropske komisije u kojem se navodi da u određenim oblastima nema nikakvog napretka”.
“EK je u dobrom dijelu prepoznala ono o čemu Grin houm govori već dvije decenije, a to je da sprovođenje ekoloških propisa u praksi ozbiljno izostaje, što posljedično dovodi do teške degradacije zaštićenih područja i prirodnih resursa Crne Gore. Inspekcijski organi ne rade ili namjerno propuštaju da rade svoj posao, dok su interesi koncesionara, investitora, podizvođača radova i drugih profitera stavljeni ispred opšteg građanskog interesa. Zbog svega navedenog, priroda Crne Gore je u posljednjoj godini pretrpjela katastrofalne posljedice poput pomora ribe u Ćehotini i Limu, devastacije 7 kilometara rijeke Tare uz nizvodne posljedice, sječe šume u srcu NP ‘Durmitor’, degradacije rijeka izgradnjom mHE”, ističe Kovačevićeva.
Upozorava da su zagađivači poput Termoelektrane Pljevlja, Željezare Nikšić, podgoričkog kombinata aluminijuma, manjih industrija na Zeti i Limu, decenijama u zoni krivične odgovornosti za štete u životnoj sredini, trujući kontinuirano sve građane i životnu sredinu Crne Gore.
“Grin houm je poslao izvještaje članovima Evropskog parlamenta za pojedinačne slučajeve loše vođene ekološke politike od kojih su ključne: razvoj mHE (Lještanica, Vinicka i dr.), devastacije zaštićenih područja (Durmitor, Sinjajevina, Skadarsko jezero, rijeka Tara), prekomjernog korištenja prirodnih resursa (sječa šume, krivolov) i očekujemo da se o oni nađu u amandmanima na Radnu verziju izvještaja, koji će se raspravljati u EP, sredinom novembra, na sjednici Odbora za stabilizaciju i pridruživanje EU – Crna Gora.”
Šta će biti sa Sinjajevinom?
Ističe se da je plan Ministarstva odbrane da formira vojni poligon na Sinjajevini dobio podršku drugih vladinih resora - ministarstava poljoprivrede, kulture i održivog razvoja.
“A Vlada je odbacila zahtjev građana, koji se protive poligonu za obučavanje vojnika na toj planini”, stoji u izvještaju.
Navodi se i da je Građanska inicijativa “Sačuvajmo Sinjajevinu” pozivala vlasti da odustanu od formiranja vojnog poligona, te da planinu proglase zaštićenim područjem.
“...Da bi se zaštitila kulturna baština, tradicija i arheološka nalazišta koja već postoje na Sinjajevini”, stoji u Nacrtu dokumenta.
Bonus video:
