Dok se poslanici u Skupštini spremaju da iz drugog pokušaja istopolnim parovima omoguće uživanje istih prava koja muškarci i žene imaju u (van)bračnoj zajednici, gej brakovi su u Crnoj Gori već mogući - pod uslovom da su partneri britanski državljani.
Ujedinjeno Kraljevstvo (UK) omogućilo je sklapanje građanskog partnerstva lica istog pola još 2005, a devet godina kasnije priznalo je i pravo na istopolni brak.
Ista prava državljanima UK garantovana su i u Crnoj Gori, a gej ili lezbejski parovi mogu se vjenčati u britanskoj Ambasadi u Podgorici.
“Budući da je britanska Ambasada diplomatska misija, mi možemo da sklapamo istopolne brakove između britanskih državljana do trenutka kad ta vrsta partnerstva bude moguća u Crnoj Gori”, kazala je “Vijestima” ambasadorka Alison Kemp.
U Podgorici dosad nisu imali takvih zahtjeva, ali je, prema riječima Kemp, samo tokom prošle godine u britanskim ambasadama širom svijeta obavljeno oko 30 istopolnih vjenčanja.
Evropsko pravo nije priznavalo istopolne zajednice do kraja 80-tih godina prošlog vijeka, ali se to promijenilo i danas je sklapanje braka omogućeno u sve većem broju država.
To se navodi u radu Parlamentarnog instituta crnogorske Skupštine iz 2018. godine, u kojem su opisani sistemi nekoliko država, među kojima Holandija, Irska i Španija, koje istopolnim parovima garantuju jednako pravo na brak, pa i usvajanje djece, što im omogućavaju ustavi tih država.
Holandija je i prva država u svijetu koja je omogućila sklapanje braka istopolnim parovima. Od 2001. godine u Holandiji je sklopljeno više od 15.000 brakova među licima istog pola.
Dvostruko više sklopljeno je u Španiji, koja je istopolne brakove omogućila 2005. godine.
Gej i lezbijski brak moguće je sklopiti i u Austriji, Belgiji, Luksemburgu, Švedskoj, Danskoj... Najveći broj država zapadne Evrope omogućava ili sklapanje braka ili registrovano istopolno partnerstvo.
Na istoku - Bugarska, Rumunija, Litvanija, Poljska... još se protive ideji priznavanja gej i lezbejskih zajednica. U Slovačkoj su zakoni o životnom partnerstvu osoba istog pola odbijeni više puta - posljednji put prije dvije godine.
Da li lica istog pola mogu biti u bračnoj zajednici u nekim državama - definišu zakoni, u nekim, poput Irske, to pravo garantovano je ustavom.
Ustav Irske sadrži odredbu prema kojoj brak mogu da sklope dvije osobe, bez obzira na pol.
U drugim državama, među kojima su Hrvatska, Letonija, Litvanija, pa i Crna Gora, ustav to pravo ograničava, jer brak definiše isključivo kao zajednica muškarca i žene.
Hrvatska i Slovenija ne priznaju jednako pravo na brak, ali omogućavaju registrovanje partnerstva, a to podrazumijeva i crnogorski Predlog zakona o životnom partnerstvu lica istog pola, koji drugi put čeka podršku poslanika.
Hrvatska je takav zakon usvojila 2014, a Slovenija dvije godine kasnije.
Zakon u proceduri
Pred Crnom Gorom druga je prilika za usvajanje Zakona o životnom partnerstvu lica istog pola. Predlog zakona u skupštinskoj je proceduri od sredine januara.
Vlada je prvi put Predlog zakona utvrdila krajem 2018. godine. Nakon što je glasanje odlagano više puta tokom proljeća, poslanici su se konačno izjasnili posljednjeg dana jula prošle godine. Zakon nije prošao, jer nije bilo većine u parlamentu.
Za usvajanje zakona koji bi istopolnim parovima u Crnoj Gori i formalno omogućio da uživaju ista prava kao muškarci i žene koji žive u bračnoj ili vanbračnoj zajednici, glasalo je 38, a četiri poslanika su bila protiv. Protiv su glasali poslanici manjinskih stranaka - Adrijan Vuksanović iz Hrvatske građanske inicijative, Genci Nimanbegu iz Force, te Ervin Ibrahimović i Nedžad Drešević iz Bošnjačke stranke.
Da ironija bude veća, Drešević je i član skupštinskog Odbora za ljudska prava i slobode. Drešević je krajem februara, na sjednici Odbora, kada je razmatran Predlog zakona, rekao da “poštuje pripadnike LGBT populacije i njihovo mišljenje i opredjeljenje, ali smatra da crnogorsko društvo u ovom trenutku nije spremno za predloženi zakon”.
Stav poslanika manjinskih partija pozdravio je tada i mitropolit crnogorsko primorski Amfilohije, koji je Vuksanoviću, Nimanbeguu, Ibrahimoviću i Dreševiću uputio i pismenu čestitku.
U toku glasanja, na sjednici 31. jula, u skupštinskoj sali nije bilo poslanika opozicije. Iz Demokratskog fronta više su puta su jasno rekli da su protiv i poručili da bi usvajanjem zakona bio ugrožen “moralni i nacionalni kod” Crne Gore.
Poslanici Građanskog pokreta URA tvrde da bi podržali zakon, ali je njihova podrška izostala, kako kažu, zbog bojkota rada Skupštine još od 2016.
Rad Skupštine bojkotuju i Demokrate, ali se iz te partije nisu oglašavali na temu.
Podršku su najavljivali i poslanici Socijaldemokratske partije (SDP), ali se nisu pojavili na glasanju, jer je, kako su i zvanično saopštili, potpredsjednik Skupštine Genci Nimanbegu dan ranije izrekao opomenu njihovom kolegi Rašku Konjeviću.
LGBT zajednici su praktično obećali da će zakon za koji je glasanje odlagano više puta tokom proljeća sigurno biti usvojen na jesen, u oktobru.
Novi Predlog zakona i zaista se kratko našao na dnevnom redu sjednice 26. septembra, ali je, kako je “Vijestima” tada saopšteno, “Vlada odgodila odlučivanje”.
Novi Predlog konačno je utvrđen sredinom decembra. Mjesec kasnije, 14. januara 2020. našao se u skupštinskoj proceduri.
Nakon usvajanja, još godina do primjene
Predlog zakona o životnom partnerstvu lica istog pola trebalo bi da istopolnim parovima omogući da uživaju ista prava kao heteroseksualni, ali bez mogućnosti usvajanja djece.
Zakonom je posebno normirano izdržavanje između partnera, starateljstvo, a detaljno su regulisani i imovinski odnosi partnera.
Partneri bi, kada zakon bude usvojen, imali pravo na međusobno nasljeđivanje, a regulisan je i njihov poreski status. Zajednica života podrazumijeva zajedničku i posebnu imovinu, raspolaganje tom imovinom, pravo na nasljeđivanje penzije i imovine partnera koji je preminuo.
Partneri su u pogledu prava i obaveza, u sistemu zdravstvenog osiguranja i zaštite, izjednačeni sa pravima svih drugih osiguranika, a isto tako u pogledu prava iz socijalne i dječije zaštite. Roditeljstvo, starateljstvo, hraniteljstvo i usvajanje djece nisu
omogućeni, a izdržavanje djeteta je moguće jedino ako drugi partner nije živ, ili nema po zakonu živih srodnika koji bi mogli da preuzmu izdržavanje.
Kad Zakon o istopolnim zajednicama bude usvojen, kako je to predviđeno Predlogom, proći će godina do početka njegove primjene.
Izazov, ali jednakost je pravo svih
Iz britanske ambasade kazali su da razumiju da je usvajanje zakona izazov, ali i da su principi ljudskih prava i borbe protiv diskriminacije utemeljeni u Ustavu i drugim zakonima Crne Gore, te da svi imaju jednaka prava pred zakonom.
“Jasno mi je da istopolna partnerstva predstavljaju izazov za ono u šta neki ljudi vjeruju. Imamo istu situaciju u UK. Međutim, ja vjerujem u jednakost pred zakonom, poštovanje i saosjećanje. Ovaj zakon je važan korak ka garantovanju tih vrijednosti”, poručila je Kemp.
Bonus video:
