Vlada Francuske nije spremna da tek tako prepusti crnogorskim “stručnjacima” za podvodnu arheologiju da bez njihovog nadzora i učešća vršljaju po olupini francuske podmornice “Fresnel“ koja leži u plićaku u blizini Ade Bojane.
Proizilazi to iz odgovora Ambasade Francuske u Podgorici na pitanja koja su preko tog diplomatskog predstavništva “Vijesti“ uputile Vladi, Ministarstvu odbrane i komandi Ratne mornarice Francuske, a u vezi sa “epohalnim otkrićem“ u izvedbi novinara RTCG i direktora državne firme Regionalni centar za obuku ronilaca za podvodno deminiranje (RCUD) iz Podgorice Veselina Mijajlovića. RTCG i Mijajlović su prije dvadesetak dana u podmorju kod Ade Bojane pronašli “olupinu nepoznatog borbenog broda“ - u stvari francuske podmornice “Fresnel“...
“Trenutno smo u kontaktu sa nadležnim crnogorskim organima kako bismo utvrdili da se zaista radi o tom brodu i nakon toga preduzeli odgovarajuće radnje. Upoznali smo Ministarstvo vojske Republike Francuske o ovom otkriću“, kazali su “Vijestima“ u Ambasadi Francuske u Podgorici. Dodali su da su iz crnogorskih medija saznali za ovo otkriće i poručili da bi olupinu “zasada trebalo ostaviti u stanju u kojem je“.
RTCG i Mijajlović su 2. avgusta trijumfalno obavijestili javnost o otkriću “nepoznatog borbenog broda“ u plićaku kod Ade Bojane. To je, međutim, dovelo do nove nacionalne sramote za Crnu Goru međunarodnih razmjera, jer je država zbog “ronilačko-novinarsko istraživačke priče“ postala predmet sprdnje u stručnim krugovima koji se bave podvodnom arheologijom i proučavanjem vojno-pomorske istorije u regionu i svijetu.
“Nepoznati borbeni brod“ čiju su olupinu, uz značajnu ulogu potpredsjednika Vlade Milutina Simovića (DPS) “otkrili“ RCUD, Mijajlović i RTCG je olupina francuske podmornice “Fresnel (Q-65), za koju se zna duže od vijeka. Još od 5. decembra 1915, kada je podmornica “Fresnel“ sticajem nesrećnih oklonosti i ratnih dejstava neprijatelja, uništena i potopljena u plićaku u blizini jugoistočnog rukavca na ušću Bojane, zna se bukvalno sve o toj olupini, njenoj lokaciji, odnosno okolnostima pod kojima je podmornica stradala, njenoj i sudbini posade. Stoga i ne čudi prvo zaprepaštenje, a potom i otvoreno izrugivanje sa kojim su stručnjaci u regionu i inostranstvu dočekali priču RTCG o “otkrivanju“ podmornice.
Uprkos tome, Mijajlović i RCUD ne namjeravaju da odustanu od daljih “istraživanja“ onoga o čemu se već sve zna. Mijajlović je, nakon što je već “pukla bruka”, 5. avgusta medijima kazao da “ova olupina u daljim podvodnim istraživanjima predstavlja jednu od glavnih tačaka oslonca što se tiče hronologije predmeta iz svakodnevnog života podmorničara ili mornara iz tih vremena koja su obilježili događaji Prvog svjetskog rata”.
“U zavisnosti od vrste naoružanja i prirode drugog tereta, tonaže i položaja, ova olupina će nam obezbijediti osnovne informacije o ratnoj istoriji i omogućiti da se bolje shvati karakter, obim i pravac pomorskih bitaka tog vremena. Zato smatram da nadležni državni organi treba da ustanove o kakvom se borbenom plovilu radi. Mi možemo da pretpostavljamo”, naglasio je Mijajlović koji je ranije najavio da bi olupinu kod Ade Bojane trebalo očistiti od “veoma opasnog oružja sa aktivnim upaljačima”.
Direktor državne ronilačke firme najavljuje dalja istraživanja olupine iako ona po međunarodnom pomorskom i ratnom pravu nije vlasništvo Crne Gore, bez obzira na to što se “Fresnel“ nalazi u našim teritorijalnim vodama. Podmornica je i 105 godina nakon uništenja, zvanično vlasništvo države Francuske, jer je u pitanju ratni, a ne trgovački brod čijim bi uništenjem njegova olupina postala vlasništvo osiguravajućeg društva, nakon što bi ono vlasniku broda isplatilo odštetu.
Ratni brod, čak i kada propadne, i dalje je kao olupina vlasništvo države u čijoj je Ratnoj mornarici prethodno služio, bez obzira na to gdje se njegova olupina nalazi. U slučaju da prilikom uništenja ratnog broda dejstvom neprijatelja na njemu bude poginulih članova posade, olupina dobija i dodatni pravni status ratnog groba, koji se ne smije uznemiravati bez izričitog dopuštenja države čiji vojnici zajedno sa olupinom počivaju u morskim dubinama.
Budući da je prilikom borbenih dejstava austrougarskog razarača “Warasdiner“, koji je 5. decembra 1915. granatirao nasukanu francuksu podmornicu, poginuo jedan član posade “Fresnela“ - podoficir električar Augustin Dukarm i čije tijelo nikada nije pronađeno i sahranjeno, “Fresnel“ ima pravni status ratnog groba.
Francuske vlasti smatraju da treba pouzadno utvrditi identitet olupine kod Ade Bojane, ali da je ne bi trebalo dirati kako to namjeravaju da rade Crnogorci. “Dok ne dobijemo precizne informacije o statusu broda, čini nam se da bi zasada olupinu trebalo ostaviti u stanju u kojem je“, odgovorili su “Vijestima“ iz francuske Ambasade na pitanje o tome kako gledaju na namjeru Crne Gore da istražuje olupinu podmornice, s obzirom na njen pravni staust po međunarodnom pomorskom i ratnom pravu, odnosno podržavaju li namjeru pojedinih državnih službi i preduzeća u vlasništvu Vlade Crne Gore da istražuju olupinu “Fresnela”, sa nje skidaju djelove naoružanja, opreme i druge predmete i uznemiravaju taj ratni grob.
Iz diplomatskog predstavništva Francuske su diplomatski suzdržano izbjegli da odgovore na pitanje kako namjeravaju da spriječe eventualne takve aktivnosti. Podsjetili su da, osim “Fresnela”, u crnogorskim vodama počivaju i ostaci još dva francuska ratna broda, ali i članovi njihovih posada.
“U crnogorskom podmorju postoji još olupina francuskih brodova. Olupina francuske kontratorpiljerke ‘Dague’ se nalazi u vodama kod Bara gdje ronioci Nacionalne francuske Mornarice, zajedno sa crnogorskim kolegama, redovno rone prilikom rutinskog uplovljavanja francuskih brodova. Kod Boke Kotorske se nalazi olupina francuske podmornice ‘Monge’, ali njena precizna pozicija nije tačno ustanovljena“, kazali su “Vijestima“ u Ambasadi Francuske.
Podmornica “Monge“ je bila blizankinja podmornice “Fresnel“ i nastradala je samo dvije nedjelje nakon se nasukala i bola uništena podmornica “Fresnel“ kod ušća Bojane. Prema istporijskim izvorima, u noći 29. decembra 1915. godine, na podmornici “Monge“ koja je na otvorenom moru južno od Boke bila na maloj, takozvanoj periskopskoj dubini, u punoj brzini je naletjela austrougarska krstarica “Novara“ koja je prethodno, zajedno sa još pet austrougarskih razarača klase “Tatra“, isplovila iz svoje baze u Boki Kotorskoj u napad na savezničke brodove u Otrantu.
Oštri pramac “Novare“ je u udaru nanio teška oštećenja francuskoj podmornici koja je ipak uspjela da izroni, ali je onda podmornicu “Monge“ topovima napao austrougarski razarač “Balaton“ koji je potopio. Spasla se skoro sva posada “Monge“, osim dvojice podoficira koji su se utopili prije nego što su Austrougari uspjeli da ih iz mora izvuku na svoje brodove. Stradao je i komandant podmornice “Monge“, poručnik bojnog broda Rolan Morijo, koji u maniru starih pomoraca nije želio da napusti svoj brod, već je potonuo sa njim. Morijo koji je zbog svog herojskog držanja i odluke da potone sa podmornicom, kasnije posmrtno odlikovan najvećim priznanjem Francuske Republike - ordenom Legije časti, i njegova “Monge“ i danas, 105 godina od tog događaja, počivaju negdje na dnu Jadrana, na oko petnaestak milja jugoistočno od ulaza u Boko Kotorski zaliv.
Francuska Ratna mornarica kasnije je čak trima svojima podmornicama dala ime Rolana Morijoa, jednog od svojih najvećih pomorskih heroja. Njegovo i ime njegove podmornice nalaze se na Podmorničkom memorijalu koji je u Tulonu podignut u čast svih u borbi stradalih francuskih podmorničara. Imenom Rolana Morijoa zove se i Centar za obuku posada nuklearnih podmornica RM Francuske u Brestu.
Tužna sudbina razarača “Dague” upozorenje za Francuze?
Rezervisanost Francuza prema namjeri crnogorskih vlasti da “istražuju“ i skidaju djelove sa olupine podmornice “Fresnel“ kod Ulcinja, razumljiva je kada se ima u vidu kako je Crna Gora postupila prema ostacima francuskog kontratorpiljera - razarača “Dague“ koji je stradao naišavši na austrougarsku morsku minu, pred Barom, 24. februara 1915. Francuski razarač je u eksploziji mine prepolovljen i potonuo je na oko 300 metara južno od vile “Topolica“, u akvatorjumu današnje Luke Bar.
Na njemu je stradalo 39 francuskih mornara, podoficira i oficira. Međutim, nakon više od pola vijeka mirovanja na morskom dnu pred Barom, olupina 76 metara dugog razarača koji je bio prelomljen u dva dijela, 1973. je izmještena iz lučkog akvatorijuma zbog potrebe produbljivanja lučkog basena za prihvat velikih trgovačkih brodova.
“Dague“ je stoga pod vodom izrezan u četiri manja komada koji su potom izmješteni van lučkog akvatorijuma, i položeni na morsko dno na dubini od oko 15 metara u blizini rta Volujica. Tom prilikom izvađen je i dio posmrtnih ostataka stradalih francuskih pomoraca koji su uz vojne počasti, preneseni i sahranjeni u svojoj domovini.
Međutim, olupina “Daguea“ tada nije temeljito pretražena i u njoj se i danas povremeno pronalaze djelovi ljudskih skeleta. To, uz činjenicu da je olupina razarača u međuvremenu temeljito poharana i da je sa nje skinuto apsolutno sve što se moglo pokrasti a da je istovremeno malo što od toga sačuvano u muzejima i javno dostupnim zbirkama u Crnoj Gori, čini potpuno razumjivim oprez i rezervisanost zvaničnih francuskig vasti prema namjeri crnogorskih institucija da “istražuju“ i “turistički valorizuju“ olupinu podmornice “Fresnel“.
Bonus video:
