Nema pobjede bez žrtava, nema slobode bez krvi - piše na spomeniku u Lazinama u Danilovgradu, podignutom u čast 52 strijeljanih SKOJ-evaca (Savez komunističke omladine Jugoslavije) u jutro 22. jula 1944. godine.
Veliki ograđeni kompleks pored puta, nad kojim dominira nekoliko metara visoka ženska figura, otvoren je 1963. a prije nekoliko godina je obnovljen.
Sa prednje strane kompleks je ograđen kovanom ogradom - detalji prikazuju puščane cijevi, pištolje, okove, do spomenika vodi popločana staza, a u blizini se nalazi i nekoliko klupa.
Od 52 strijeljanih, 24 su bile žene, a zločin se pripisuje njemačkim okupatorima i domaćim izdajnicima - četnicima.
“U zoru, 23. jula 1944. godine, ti omladinci su dali živote za slobodu i ljudsko dostojanstvo. Strijeljali su ih fašisti i domaći izdajnici zbog osvete. Takvim činom je okupator želio da ugasi plamen slobode i da demorališe slobodarski narod Crne Gore. Međutim, prevario se, jer je još više razbuktana vatra slobode. Ovakvi zločini su karakteristični za okupatore i njihove domaće pomagače”, kazao je predsjednik Organizacije boraca Narodnooslobodilačkog rata Crne Gore Danilovgrada Veljko Kadović.
On je istakao da je to najveće stratište u Bjelopavlićima i da je mještanima tog kraja taj događaj zauvijek urezan u sjećanje.
Arhitekta Andrija Markuš navodi da je u čast stradalih “stojeća figura žene u bronzi, visine pet i po metara, na postamentu od metra”.
“Figura žene na spomeniku postavljena je u specifičnoj kompoziciji, prefinjenim osjećajem da tumači i predstavi žrtve i bol koji je ostao da ga nosimo. Prvenstveno bol roditelja, majke otelovljene u ovoj figuri, bol od istrgnutog srca, prema kojem se na spomeniku pruža ruka, a druga ruka bez nade prebacuje preko glave, sablasno padajući”, naveo je Markuš.
Opština Danilovgrad i rukovodstvo omladine Crne Gore 1969. godine su donijeli odluku da se obilježava datum stradanja omladinaca, a taj događaj je nazivan “Julske vatre mladih”.
Na taj način se datum, kako navodi Veselin Popović, obilježavao do 1988. godine, a pored osnovnog čuvanja i uspomena na strijeljane rodoljube - to je bio i izuzetan kulturni i umjetnički događaj, ne samo za crnogorske, nego i za jugoslovenske okvire.
“Lazine su postale svojevrstan simbol svih velikih i masovnih stradanja u Crnoj Gori i pomen svim žrtvama bez obzira na mjesto pogibije. Programski sadržaji svečanosti ‘Julske vatre mladih’ uvijek su bile izraz dubokog poštovanja za nevine žrtve sahranjene na tome mjestu, sa snažnim patriotskim i slobodarskim porukama. Angažovani su pojedinci i ansambli iz cijele zemlje koji su u tom trenutku predstavljali visoki umjetnički domet i čija su se ostvarenja svojim sadržajem uklapala u koncept programa na Lazinama, nastupali su brojni umjetnici iz svih republika i pokrajina Jugoslavije”.
Na Lazinama je 1978. godine, piše Popović, premijerno izveden program koji je Jugoslavija spremala za međunarodnu kulturnu smotru na Kubi.
“Najbolje što je Jugoslavija imala iz oblasti kulture u izvođenju najpoznatijih dramskih umjetnika, horova i baletskih grupa viđeno je na Lazinama, a ukupan broj učesnika u programu bio je oko 500, računajući i tehničko osoblje. Program je direktno prenošen na televiziji i radiju, prvih godina za područje Crne Gore, a kasnije i za čitavu Jugoslaviju. Na Lazinama su premijerno prikazivani odgovarajući segmenti velikih stvaralačkih projekata iz tek završenog filma ‘13. jul’ Baja Šaranovića i nekoliko scena dramatizovanog romana Mihaila Lalića, ‘Dokle gora zazeleni’”, navodi Popović.
Programu su obično prisustvovali najviši predstavnici državne vlasti Crne Gore i Jugoslavije.
“Interesantno je napomenuti da njihov dolazak nije posebno protokolisan, niti su pozdravljani, rukovodeći se činjenicom da je program komemorativnog karaktera, a povod okupljanja ne dozvoljava drugačiji odnos”, dodao je Popović.
Još jedno djelo Draga Đurovića
Kompleks na Lazinama djelo je vajara Draga Đurovića.
On je u saradnji s arhitektom Vojislavom Đokićem uradio i spomenik Partizanu-borcu na Gorici.
Đurović je rođen 1923. godine u Bitolju, a porijeklom je iz Grlića kod Danilovgrada.
Akademiju likovnih umetnosti završio je u Beogradu 1951. godine.
Tokom studijskih putovanja boravio je u Italiji i Francuskoj. Prvi put je izlagao u Cetinju 1950. godine. Izlagao je sa grupom “Trojica“.
Učestvovao je na izložbama Savremene jugoslovenske umetnosti u zemlji i inostranstvu, na izložbama Udruženja likovnih umetnika Crne Gore, Saveza likovnih umetnika Jugoslavije, Izložbi savremenih evropskih umjetnika u Njujorku 1962, Drugom trijenalu likovnih umetnosti u Beogradu 1964. godine.
Umro je 1986. godine u Titogradu, a po njemu se zove nagrada koja se dodjeljuje vajarima u Crnoj Gori za najbolje ostvarenje godine.
Autor je spomenika palim borcima u Danilovgradu, Pljevljima, biste Baja Sekulića u Danilovgradu, spomenika u Vuksanlekićima.
Bonus video:
