Nije fraza da su Crnogorke oduvijek stubovi svojih porodica i društva. Odgajane u tradicionalnoj, patrijarhalnoj sredini i danas su u borbi za mjesto u društvu koje, po pravilu, pripada muškarcu.
U podneblju koje je često bilo ratište, gdje je ritam svakodnevnog života diktirao rat zbog čega su muškarci često bili odsutni, na Crnogorki je bilo da kuću ponese na leđima, a sebi da se posveti vremena koliko ostane.
Crnogorke su se, uprkos svemu, borile. Ne samo za mjesto u našoj zemlji i na Balkanu, već i u cijelom svijetu.
One su inspirisale mnoge pjesnike i slikare svojom duhovnom snagom i ljepotom.
"Kad ove žene nisu sasvim utučene bedom mučnog života, nesporno su najotmeniji tip južnoslovenske žene... Jedva da gde ima žena, seljanki iz prostog naroda, koje bi bile sa više vrlina i prirodno otmenije nego što su Crnogorke?, govorio je Jovan Cvijić o Crnogorkama.
Ovo su priče o znamenitim ženama koje su doprinijele stvaranju bolje i ravnopravnije Crne Gore.
KSENIJA PETROVIĆ NJEGOŠ
Ksenija Petrović Njegoš bila je crnogorska kneginja, deseto dijete kralja Nikole Petrovića Njegoša i Milene Petrović. Ostala je upamćena i kao prva žena na Balkanu koja je vozila automobil, ali i prva princeza koja se bavila fotografijom.
Savremenici su je doživljavali kao izuzetno obrazovanu, dostojanstvenu, principijelnu, karakternu i odvažnu osobu.
Princeza Ksenija je upamćena i kao prva žena na Balkanu koja je vozila automobil, ali i prva princeza koja se bavila fotografijom. Fotografije koje je napravila svjedočanstvo su o Crnoj Gori s početka 20. vijeka i oslikavaju život i tragediju nje i njene porodice i države Crne Gore.
Fotografisala je portrete porodice, svakodnevni život ljudi, pejzaže... Često je fotografisala oca. Bila je i članica Bečkoga društva za fotografiju.
Upamćena je i kao prva žena vozač ne samo u Crnoj Gori, već i na Balkanu. Vozila je automobil marke fiat 1100 koji je na poklon dobila od sestre Jelene.
Sa porodicom 1916. odlazi u egzil i nikada se više ne vraća u Crnu Goru. Ostala je uz oca do njegove smrti. Bila je njegova njegova desna ruka, glavni politički savjetnik i stub crnogorske monarhije u egzilu.
Za nju je bio karakterističan ogroman patriotizam i učešće u unutrašnjoj i spoljnoj politici države. Kralju je bilo izuzetno stalo do Ksenijinog mišljenja, toliko da joj je često prepuštao donošenje važnih državnih odluka, o čemu možda dovoljno govori i podatak da ju je zvao „Velika”.
U ozbiljnoj i teškoj ratnoj atmosferi, pored vojnih, državnih, diplomatskih i drugih važnih poslova, Ksenija je Dvoru obavljala i dnevne tehničke poslove, zanemarujući svoj položaj princeze radi opšte koristi.
Po završetku rata princeza bila je angažovana u mnogim humanitarnim crnogorskim društvima u Francuskoj i pomagala izbjeglicama, ženama i djeci.
PETRUŠA UŠĆUMLIĆ
Petruša Ušćumlić iz Gornjeg Unča iz Pive, prva je misica Crne Gore. Nju i Mašana Ćupića je daleke 1907. godine kralj Nikola poslao u London na reviju ljepote, da svijet vidi kakve mi djevojke i momke imamo. Priča se da je kralj želio prvo da pošalje jednu od svojih kćeri ali kada je vidio Petriju, kako su iz milošte zvali Petrušu, shvatio je da ljepše od nje nema.
Petruša je tada imala 23 godine. Iako se nisu birali najljepša djevojka i mladić, pričali su da su Petrušu i Mašana, onako stasite, u crnogorskoj nošnji, hladni Englezi pozdravili gromoglasnim aplauzo, pričao je Dragan Niković, jedini unuk prve crnogorske ljepotice.
Petrija je vidjela svijet, tom istom svijetu pokazala crnogorsku ljepotu i vratila se kući sa puno poklona – darivali je zlatom, srebrnim posuđem, nakitom. Kralj Nikola i kraljica Milena, zadovoljni njenim nastupom, častili su je novcem, zlatom, novom nošnjom.
Ljepota tada i sada nije bila ista. Tada se gledalo da djevojka bude visoka, ima lijep bijeli ten, crnu dobru kosu i da ima ponosno, otmeno držanje. Da bude stasita, ali i glasita. Takva je i bila Petruša – glasom i stasom niko kao ona.
Petruša je mlada, u u 27. godini, umrla od španske groznice.
ZORKA KOMNENIĆ
Zorka Komnenić bila je prva žena diplomirani pravnik u Crnoj Gori. Rođena je 1911. godine u Nikšiću, u porodici Šobajić, koja je iznjedrila autentikume kulturno – prosvjetne i naučne misli i ispisala jedinstvene anale crnogorske kulturne povjesnice.
Nakon završene Osnovne škole i Gimnazije u Nikšiću upiasala je Pravni fakultet u Beogradu, gdje boravi kod svog strica, poznatog crnogrskog grafičara, Ilije Šobajića.
Po diplomiranju se zapošljava u sudu u Nikšiću, gdje je zatiče rat, čiji najveći dio provodi u italijanskim logorima u Baru i Klosu (Albanija).
Nakon oslobođenja udaje se za tadašnjeg predsjednika Skupštine Crne Gore, Petra Komnenića i radi na Cetinju. Petar, 1949. godine odlazi na Goli otok, a Zorka sa malim sinom u Nikšić, gdje je čekaju nekolike teške godine.
Kasnije radi kao nastavnik francuskog jezika u Gimnaziji, a zatim do kraja radnog vijeka, kao šef jednog sektora u Zavodu za socijalno osiguranje. Penzionisana je 1976. godine, a umrla 2009. godine u Podgorici. Sahranjena je u Nikšiću.
STANA TOMAŠEVIĆ
Stana Tomašević bila je jugoslovenska partizanka, učesnica Narodnooslobodilačke borbe, politički komesar i prva žena ambasador Jugoslavije.
Stana je inspirisala omladinu širom Evrope da se odupru pošasti 20. vijeka, fašizmu.
Rođena je 28. aprila 1921. godine u Baru. Završila je učiteljsku školu a od 1940. godine je radila kao učiteljica u selu Vrulja, kod Pljevalja, gde je zatekao početak Drugog svjetskog rata.
Nakon okupacije Jugoslavije, 1941. uključila se u Narodnooslobodilački pokret (NOP), a nakon izbijanja ustanka u Crnoj Gori jula primljena je u Komunističku partiju jugoslavije (KPJ). Borila se u partizanskom bataljonu „Jovan Tomašević”, a potom u Četvrtoj proleterskoj crnogorskoj udarnoj brigadi.
Bila je jedna od prvih žena-boraca koje su se nalazile na funkciji političkog komesara, a kasnije se nalazila na drugim političkim funkcijama.
Aktivno je radila na uključivanju omladine u Narodnooslobodilačku borbu, kao i na organizovanju Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ).
Njena fotografija sa kongrsa USAOJ u Drvaru pojavila se u inostranoj štampi, pa je Stana brzo postala jedan od simbola jugoslovenskog partizanskog antifašizma. Njen lik nalazio se i na letku s pozivom omladini Evrope da slijedi primjer omladine Jugoslavije, koji su engleski avioni bacali iznad okupiranih zemlja.
Kraj rata je dočekala u Beogradu. Godine 1954. je završila Filozofski fakultet, nakon čega je obavljala brojne važne društveno-političke funkcije.
Na predlog predsjednika SFRJ Josipa Broza Tita 1963. je prešla u diplomatsku službu i postala je ambasador SFRJ u Norveškoj. Stana je tada postala prva žena ambasador u istoriji jugoslovenske diplomatije. Do 1967. godine se nalazila na službi u Norveškoj i Islandu, a nakon povratka u zemlju bila je birana za poslanicu Savezne skupštine.
Od 1974. do 1978. godine je bila na dužnosti ambasadora u Danskoj. Po povratku u Jugoslaviju nalazila se na funkciji predsjednika Saveznog vijeća Skupštine SFRJ.
DARINKA VUJANOVIĆ
Bila je prva žena hirurg iz Crne Gore i prvi doktor medicinskih nauka iz nikšićke bolnice. Njen mikrokosmos bili su porodični dom i nikšićka bolnica. O njoj su govorili zahvalni pacijenti, privržene kolege, vjerni prijatelji, a Dara, kako su je zvali, je ćutala i radila, za svoju djecu, supruga, u “svojoj” hirurškoj sali.
Za više od 30 godina rada u operacionoj sali obavila je oko 15 hiljada hirurških zahvata.
“Kada smo dolazili na staž, bilo da je u pitanju ljekarski ili studentski staž, jedva smo čekali da budemo u njenoj blizini jer znala je da nam prenese ono što je bitno u hirurgiji, da nas uputi na najbolji način, da u stažistima “prepozna” hirurga”, rekao je dr Radovan Mijanović.
Priznaje da je teško govoriti o Dari jer čovjeku uvijek fale riječi kada treba da priča o nekome ko je, kako je rekao, bio izuzetan ljekar, stručnjak, naučni radnik, ali i čovjek.
"Sve kolege su je izuzetno poštovale. Nikada sebe na poslu nije štedjela. Ako se išta teško ili nerješivo dešavalo na hirurgiji Dara je bila prisutna. Ono što je kod nje bilo možda posebno ljudsko je da je sa mlađim kolegama imala izuzetan odnos”.
Dara Vujanović, rodom Mijušković, rođena je 1923. godine u Pljevljima. Osnovnu školu i gimnaziju završila je u Nikšiću, a 1950. godine diplomirala je na Medicinskom fakultetu u Beogradu, gdje je zatim specijalizirala opštu hirurgiju. Na postdiplomskom usavršavanju bila je u Parizu, a na Beogradskom univerzitetu doktorirala je 1975. godine sa temom "Incidenca i kliničke karakteristike kod radnika Željezare 'Boris Kidrič' Nikšić“.
Kratak period radila je na Cetinju gdje je bila upravnik Srednje medicinske škole. U Nikšić prelazi da radi 1957. gdje ostaje skoro do penzije.
JELENA MANJA RADULOVIĆ VULIĆ
Jelena Manja Radulović-Vulić bila je muzikološkinja, osnivačica i dekanica Muzičke akademije u Crnoj Gori.
Rođena je na Cetinju 1936. godine. Diplomirala je 1961. na Katedri za francuski jezik i književnost Filološkog fakulteta u Beogradu i na Muzičkoj akademiji, takođe u Beogradu. Usavršavala je klavir u Parizu i pohađala predavanja na Muzikološkom institutu pri Sorboni.
Bila je predavačica na Katedri za muziku u Titogradu, muzička urednica Radio Titograda, profesorica Srednje muzičke škole, kao i prva urednica muzičkog programa RTV Titograd.
Godine 1980. osnovala je Muzičku akademiju u Titogradu i bila njena dugogodišnja dekanica, na kojoj, prvo u zvanju vanredne a zatim redovne profesorice, predaje Istoriju muzike i Muzičke oblike. Od 1996. predsjednica je Savjeta Muzičke akademije (koja je te godine preseljena na Cetinje) i šefica Odsjeka za postdiplomske studije.
Objavila je više od dvjesta radova iz oblasti muzičke kritike, publicistike i esejistike. Dobitnica je mnogih nagrada, među kojima su 19. decembar, Oktoih, Trinaestojulska nagrada, nagrade Udruženja kompozitora, Povelje Saveza muzičkih pedagoga Jugoslavije, Plakete Univerziteta Crne Gore.
SVETLANA KANA RADEVIĆ
Prva arhitektinja sa licencom u Crnoj Gori Svetlana Kana Radević rušila je prepreke konzervativne sredine i stereotipe u profesiji u kojoj su preovlađivali muškarci i ostavila za sobom građevine koje i danas čvrsto stoje širom bivše Jugoslavije.
„Uvijek sam željela da gradim, čak i moje dječije igrarije bile su u izvjesnom smislu arhitektonske.Voljela sam da pravim kuće od kartonskih kutija, isijecanjem dobijala sam prozore i vrata sa škurama i taj trenutak otvaranja tih škura, to je zapravo prodor u jedan novonastali, noformirani prostor", ispričala je Kana u jednoj TV emisiji 1980. godine.
Kana je postala, i ostala, svjetski prepoznata arhitektica.
Njen rad bio je dio izložbe u njujorškom Muzeju moderne umetnosti MOMA tokom 2018. i 2019. „Stvaranje konkretne utopije: arhitektura Jugoslavije od 1948-1980". Smatra se jednom od najznačajnijih i najnagrađivanijih crnogorskih arhitekata u 20. vijeku.
Rođena je 21. novembra 1937. i osnovnu školu završila je na Cetinju, a gimnaziju u Podgorici. Diplomirala je na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu. Usavršavala se kod čuvenog arhitekte Luisa Kana u Fildelfiji na Univerzitetu u Pensilvaniji kao dobitnica Fulbrajt stipendije i u Tokiju, kao i evropskim prijestonicama, a bila je i inostrana članica Ruske akademije za arhitekturu i građevinske nauke.
Njenim najznačajnijim djelom smatra se upravo njeno prvo - hotel Podgorica na Morači, u centru Podgorice.
Za njega će 1968. dobiti prestižnu saveznu nagradu lista Borba koja je dodjeljivana za najznačajnija arhitektonska ostvarenja na području Jugoslavije na predlog svake od šest republika.
Ona je jedina žena arhitekta dobitnik te nagrade i jedini arhitekta iz Crne Gore nagrađen ovim priznanjem, kao i najmlađi laureat - dobila ju je kad je imala 31 godinu.
„Arhitektura nije avantura prostora i materijala. Ona je i etički čin, sve odluke donosite za čoveka u ime čoveka" rekla je Kana.
MARINA ABRAMOVIĆ
Marina Abramović je svjetski poznata konceptualna umjetnica i performerka. Bavi se istraživanjem umjetnosti tijela, umjetnosti izdržljivosti i feminističkom umjetnošću, kao i odnosom između izvođača i publike.
Iako rođena u Beogradu, njeni korjeni vuku iz cetinjskoh sela Cuce. Marina je u jednom od intervjua istakla da se osjeća kao Crnogorka, ali da su je "Crnogorci ostavili na cjedilu".
Studirala je na Akademiji likovnih umjetnosti u Beogradu, a usavršavala se Zagrebu i Novom Sadu.
Performansom "Ritmovi" sa dvadeset noževa Marina 1973. godine počinje da ispituje granice psiho-fizičke izdržljivosti. Tada je sebi prvi put nanijela lakše povrede.
Noževe je brzo zabadala između prstiju, a kad god bi se zasjekla uzimala bi drugi nož. Njena ideja bila je da ritam udarača uskladi tako da uvijek unaprijed zna kada će nož dodirnuti njenu kožu.
Prepoznata je i po performansu "Ritam 5", kada je zapalila vatru oko petokrake i nakon spaljivanja pramenova kose i noktiju legla u centar. Tom prilikom se umalo ugušila. Godine 1974. uzimala je pred publikom tablete za liječenje šizofrenije, kako bi dovela tijelo u neprevidljiva stanja.
U umjetnost je uvela novi pojam identiteta tako što je uključila posmatrače, fokusirajući se na „suočavanje s bolom, krvlju i fizičkim granicama tijela“.
Dvanaest godina radila je sa njemačkim umjetnikom Ulajem, sa kojim je širom svijeta izvodila performanse. Najpoznatiji je "Hod po kineskom zidu".
U Muzeju moderne umjetnosti u Njujorku je 2010. održala retrospektivnu izložbu koja je obuhvatala performans "Umjetnik je prisutan" u okviru kojeg je 763 časa i 30 minuta sjedjela u tišini dok su posjetioci sjedjeli nasuprot nje.
Dobitnica je brojnih svjetskih priznanja i nagrada među kojima su "Zlatni lav", Austrijski orden za nauku i umjetnost, nagrada Udruženja američkih kritičara.
Najveće crnogorsko državno priznanje, Trinaestojulska nagrada, uručena joj je 2012. godine.
"Nagrada 13. juli, sigurno je nagrada koja će biti najvažnija u mom životu. Ta nagrada je simbol i potvrda da sam priznata za životno djelo u sopstvenoj zemlji", kazala je tada. Iste godine dobila je i crnogorsko državljanstvo.
Bonus video:
