Trebaljevo kod Kolašina povezano je sa tragičnom sudbinom čuvene partizanske porodice - u tom selu je 3. oktobra 1943. od zadobijenih rana preminuo Jurica, mlađi sin predsjedavajućeg na Drugom zasjedanju Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) Ivana Ribara.
Jurica je ranjen u borbi sa četnicima i Italijanima, u jednoj od krvavih bitaka za oslobođenje Kolašina, a stariji brat Ivo Lola poginuo je svega nekoliko dana prije nego što je u Jajcu 29. novembra zasjedao AVNOJ, sa njegovim ocem na čelu. Obojica su proglašeni za narodne heroje...
Nedavna Akademija sjećanja u Kolašinu okupila je predstavnike antifašističkih organizacija sa prostora cijele bivše Jugoslavije i bila je prilika da mlađe generacije čuju detalje o njegovom životu, ali i tregediji cijele porodice Ribar.
Jurica je smrtonosne rane zadobio u italijanskom artiljerijskom napadu, između 2. i 3. oktobra 1943. godine, na Barutani, na Vinića brdu.
U lokalnom Udruženju boraca Narodnooslobodilačkog rata (UBNOR) i antifašista podsjećaju da je Četvrta proleterska crnogorska udarna brigada 26. septembra 1943. otpočela borbu za oslobođenje Kolašina. Taj grad, nakon kapitulacije Italije u septembru, bio je jedno od četničkih uporišta. Partizani su ubrzo neprijateljske snage potisnuli prema Mateševu i oslobodili varoš.
”Međutm, 1. oktobra, Italijani i četnici potisnuli su partizane prema Kolašinu i zauzeli su veoma bitne položaje na Šljivovici, kao i položaje Ključ i Tivran. Štab Druge proleterske divizije tada je u borbe za odbranu Kolašina uputio Drugu dalmatinsku brigadu, kao i djelove Druge proleterske i Treće sandžačke brigade. Jurica i njegov drug Niko Strugar (narodni heroj i nosilac više ordena i odlikovanja) bili su u štabu Prvog bataljona, koji je držao položaje u rovovima kod Barutane na Vilića brdu”, navode u UNOR-u detalje borbe za odbranu Kolašina.
Jurica je teško ranjen u jednom od četničkih juriša, praćenih podrškom italijanske artiljerije. Ostalo je zapisano da je italijanska granata eksplodirala iza njegovih leđa i da ga je partizanka Jasna Bulatović izvukla sa položaja. Ranjen je prenijet u Kolašin, a potom i u Trebaljevo.
”U kući Stevana Rakočevića, profesora Tehničkog fakulteta u Beogradu, bila je partizanska bolnica. Ona je u vrijeme kad su donijeli teško ranjenog Juricu bila prepuna ranjenika. Ribara su smjestili u kuću Jokana Rakočevića. Zbog teških rana na leđima, kako piše u istorijskim tekstovima, Jurica nije mogao ležati jer mu je to zadavalo strašne bolove. Borac Steva Dobrković naslonio ga je na svoje krilo kako bi mu olakšao posljednje sate života. Umro je u 11 sati, 3. oktobra 1943. godine”, podsjećaju u kolašinskom UBNOR-u.
Istog dana sahranjen je na trebaljevskom groblju, zajedno sa učiteljem Milom Lubardom i studentom Mirojem Žarićem, komandantima bataljona i saobrcima iz Četvrte crnogorske brigade.
Tito rekao starom Ribaru da je izgubio oba sina
Tragedija porodice Ribar nastavila se iste godine, kada je već sljedećeg mjeseca poginuo i stariji brat - Ivo Lola. Vijest o smrti mlađeg brata, piše u literaturi posvećenoj dešavanjima u Narodnooslobodilačkom ratu (NOR), Ivo Lola je skrivao od oca. Nekoliko dana prije svoje pogibije, ocu je napisao pismo, obavještavajući ga o Juričinoj smrti.
”Iako se još - kažu - ne zna sigurno, ja znam i osjećam u trenutku kada ti ovo pišem, da našeg dragog, dobrog Jurice više nema. Pao je, kao i toliki drugi, u borbi za slobodu domovine, tamo negdje oko Kolašina u tamnim crnogorskim krševima. Riječi su suvišne, dragi moj tata, riječi ne mogu izraziti svu težinu udarca koji nas je zadesio. Volio bih stotinu puta i radi njega koji je bio bolji od mene, i radi svih nas, da sam ja pao na njegovu mjestu. Ali, eto, dogodilo se drugačije.…”, početak je pisma koje je ocu napisao 24. novembra 1943. godine, tri dana prije smrti.
Pisao je u vrijeme kada se, kao šef prve vojne misije spremao da otputuje u Kairo, u Štab savezničke komande za Bliski istok. Prilikom polijetanja aviona, kojim je trebalo da se sa Glamočkog polja prebaci u Bari, a odatle u Kairo, 27. novembra 1943. godine njemačka avijacija napala je avion. Poginulo je nekoliko partizana, među njima i Ivo Lola...
Vijest o pogibiji oba sina, Ivan je, prema istorijskim izvorima, čuo od Josipa Broz Tita 30. novembra, odmah nakon završetka Drugog zasjedanja AVNOJ-a.
Juričin grob otac je posjetio prvi put u aprilu 1945. godine. Ekshumacija i prenos posmrtnih ostataka mlađeg Ribara u Beograd organizovani su 1949.
Tragedija bez kraja
To nije bio kraj stradanja Ribara. Antonija - Tonica, majka narodnih heroja, za smrt starijeg sina, navodno, saznala je slušajući Radio Slobodna Jugoslavija. U to vrijeme, se zajedno sa kćerkom Boženom, skrivala u sremskim selima, u okolini Zemuna.
”Tu su živjele ilegalno, Tonica pod imenom ‘teka Vida’, a Božena pod imenom ‘Branka’. Tokom boravka u Jakovu, ona je slučajno, slušajući Radio Slobodna Jugoslavija, saznala za Lolinu smrt, dok za smrt svog mlađeg sina nije nikada saznala. Jula 1944. godine folksdojčeri iz Rume su izvršili blokadu sela Kupinovo i sve mještane odveli u portu seoske crkve, gde su ih ispitivali. Jedan od potkazivača iz sela, okupatorima je rekao da je Tonica važna aktivistkinja Narodnooslobodilačkog pokreta. Očajna zbog saznanja o smrti svoga sina, Tonica nije željela da im otkrije svoj pravi indentitet, zbog čega je strijeljana. Tek nakon ubistva, oni su saznali da je ona supruga predsjednika AVNOJ-a, a njenu ćerku Boženu (preživjela rat) su odveli u logor”, detalji su iz biografije porodice Ribar s Facebook (FB) stranice “Titova Jugoslavija”.
Jurica je bio 1918. godište, a Ivo Lola dvije godine stariji. Posmrtni ostaci oba brata sahranjeni su u Beogradu - Jurica počiva sa majkom, a Ivo Lola u grobnici narodnih heroja na Kalemegdanu. Ivan Ribar je preminuo 1968. u Zagrebu, gdje je i sahranjen...
Revolucionar, pravnik, slikar
Jurica je odrastao i školovao se u Beogradu, gdje je završio osnovnu školu i Drugu mušku gimnaziju, a marta 1941. godine je diplomirao na Pravnom fakultetu. Tokom studija je aktivno učestvovao u studentskom revolucionarnom pokretu, a bio je i član tada ilegalnog Saveza komunističke omladine. Pohađao je slikarsku školu, a 1938. je postao član slikarske grupe “Desetorica”.
”Nakon okupacije, maja 1941. godine je primljen u članstvo Komunističke partije. Najprije je djelovao u okupiranom Beogradu, a na jesen je otišao u partizane, gde je u oslobođenom Užicu radio na izdavanju omladinske štampe i angažovanju omladine u borbu. Takođe je radio i u partizanskom slikarskom ateljeu u tom gradu. Kasnije je radio u oslobođenoj Foči, a od juna 1942. godine je bio čaln Politodjela Četvrte proleterske crnogorske udarne brigade, a bio je i učesnik Prvog kongresa Antifašističke omladine”, piše u njegovoj biografiji na FB stranici Titova Jugoslavija.
Jurica je učestvovao u mnogim borbama tokom pohoda u Bosansku krajinu, preživio je velike bitke na Neretvi i Sutjesci, ali ne i kolašinsku.
Slobodina ljubav veća od pet života
Čuveno je i pismo koje je Ivo Lola napisao svojoj vjerenici Slobodi Trajković.
Porodice Ribar i Trajković na ručku u Beogradu 6. aprila trebalo je da dogovore detalje oko vjenčanja. Bomardovanje Beograda i početak rata tog jutra omeli su ih. Trinaest mjeseci kasnije, 9. maja 1942. godine, u gasnoj komori na Banjici, nacisti su ubili cijelu porodicu Trajković - Slobodu, njene roditelje, brata i sestru. Zatočeni su u logoru jer su, prema istorijskim izvorima, Njemci došli do pisma koje je Ivo Lola napisao svojoj djevojci sa slobodne teritorije. Željeli su da Sloboda odgovori na pismo, da zakaže sastanak, da uhvate Lolu.
Sloboda je odbila, uprkos mučenju i prijetnjom smrću...
”U mom životu postoje samo dvije stvari: moja služba našem svetom cilju i moja ljubav prema tebi, najmilija moja. Našu sreću i život koji smo htjeli nismo, kao ni milioni drugih, mogli ostvariti izolovano, već samo preko naše borbe i naše pobjede. I zato su te dvije stvari, u suštini, u meni samom, jedno. Znaj dušo, da si ti jedina koju sam volio i koju volim. Sanjao sam i sanjam o našoj zajedničkoj sreći - onakvoj kakvu smo željeli, o sreći dostojnoj slobodnih ljudi. To je jedina prava sreća, jedina koju treba željeti...”, piše između ostalog u pismu koje Sloboda nije pročitala.
Bonus video:
