Jelena (nije pravo ime) na poziciji menadžerke u jednoj crnogorskoj firmi smještenoj u glavnom gradu zarađuje 730 eura. Njen kolega Stefan (nije pravo ime) nalazi se na istoj funkciji u ogranku firme smještenom u Budvi i zarađuje 900 eura.
Imaju iste obaveze, odgovornost, obim posla i radno vrijeme. Jelena, međutim, ima dvije godine više staža od Stefana.
Slučajno je saznala da njen kolega ima, u trenutnim uslovima, značajno veću platu od njene. Prema tvrdnjama Jeleninog poslodavca, čija je poslovna politika “sistem zatvorenih koverti” u kojem niko nema pravo da zna visinu zarade drugog zaposlenog, Jelena i Stefan imaju istu platu.
Njih dvoje su samo jedan od primjera različitog finansijskog tretmana žena i muškaraca na istim pozicijama u crnogorskom privatnom sektoru.
Nije rijetkost u Crnoj Gori da žene imaju bolji učinak na istim radnim mjestima u odnosu na muške kolege, ali se o tome gotovo stidljivo govori.
I Jelena je prihvatila objašnjenje poslodvaca da ono što je vidjela svojim očima nije tačno, već da Stefan i ona zarađuju jednako.
Zna i Vlada da se krši Ustav, ali džaba
Ustav Crne Gore i zakoni o rodnoj ravnopravnosti i radu garantuju jednaka prava za muškarce i žene u svim sferama života, pa tako i na tržištu rada, što u praksi nije slučaj.
Od toga ne može pobjeći ni Vlada, jer to stoji u zvaničnoj dokumentaciji.
Prema posljednjem službenom obračunu navedenom u Vladinom Planu aktivnosti za postizanje rodne ravnopravnosti (2017-2021), razlika u zaradama po osnovu pola u Crnoj Gori iznosila je 13,9 odsto. To znači da su žene zaradile samo 86,1 odsto prosječne zarade muškaraca u Crnoj Gori. Ovaj Plan nije alarmirao nadležne, a u novom čak ni nema zvanične procentualne razlike, već je samo navedeno da razlika postoji.
Da je primjena zakona zakazala i da se jaz u zaradama između muškaraca i žena nije smanjio od posljednjeg računanja smatra i zamjenica generalnog sekretara Unije slobodnih sindikata Crne Gore (USSCG) Ivana Mihajlović.
Ona za “Vijesti” kaže da su zakonska rješenja kvalitetna i u najvećoj mjeri usaglašena sa standardima Evropske unije (EU).
“Međutim, ono što ostaje kao jedan veliki problem je njihova primjena, a tome najbolje svjedoči položaj žena na tržištu rada, gdje vidimo da sve ono što piše u zakonima nije primijenjeno. Nejednakost zarada žena i muškaraca koja je jedna od ključnih karakteristika ovog tržišta u Crnoj Gori. Iako u Zakonu o radu imamo eksplicitnu normu koja garantuje jednaku zaradu za jednak rad prema zvaničnim podacima, koji su sada i zastarjeli, ta razlika je iznosila 13,9 odsto u korist muškaraca”, navodi Mihajlović.
Dodaje da je nedostatak zvanične statistike veliki problem i da je to nešto na čemu Unija insistira godinama unazad.
Statistika obavezna, ali je nema
Iako ih Zakon o rodnoj ravnopravnosti na to obavezuje, organi su obavezni da vode statistiku po polnoj pripadnosti. U praksi, ona se vodi samo u određenim oblastima.
Iz Uprave za statistiku Monstat su na pitanja “Vijesti” odgovorili da ne posjeduju podatke o zaradama iskazane po polnoj pripadnosti.
“Uprava za statistiku ne raspolaže traženim podacima, naime u skladu sa Godišnjim planom statističkih istraživanja sprovodi se mjesečno istraživanje o zaradama. Ovim istraživanjem prikupljaju se i publikuju podaci o prosječnim zaradama po sektorima klasifikacije djelatnosti, kao i na nivou opština. Postojećim istraživanjem nije moguće dobiti podatke o zaradama prema drugim karakteristikama, kao sto su pol i obrazovanje”, odgovorili su iz Monstata.
Mihajlović objašnjava da je zvanična statistika neophodna kako bi se u konkretnim politikama mogli rješavati određeni problemi.
“U ovom slučaju nadam se da ćemo u periodu koji slijedi moći da izradimo novi podatak u vezi sa jazom u zaradama, s obzirom na to da je ovaj zastario, kako bismo mogli da gradimo politike ali i institucionalna rješenja koja će doprinijeti da prepoznamo uzroke jaza, a onda i da adekvatnim politikama rješavamo ta pitanja”.
Žene obrazovanije, ali na manje plaćenim pozicijama
Prema podacima iz Monstatove publikacije “Žene i muškarci u Crnoj Gori” (2022), žene više upisuju studije i usavršavaju se. Osnovne studije 2021. godine upisalo je 56 odsto žena, a postdiplomske 64,9 odsto. Žene su u velikom broju i dobitnice stipendija na osnovu odličnog uspjeha i prosjeka (65,8 odsto).
Zvanje doktora nauka u 2021. je steklo 14 osoba, od čega je 64,3 odsto žena.
Ipak, na kraju 2021. veća je stopa nezaposlenosti žena u odnosu na muškarce - 60,2 odsto. Muškarci su zastupljeniji na zakonodavnim, funkcionerskim i rukovodilačkim pozicijama (64,1).
“Karakteristično za Crnu Goru je da su žene zastupljenije na manje plaćenim poslovima koji se uglavnom odnose na pružanje usluga ili njegu, znači rade u zdravstvu, prosvjeti, tu su i kozmetičke usluge, trgovina... S druge strane imamo značajan broj žena koje se zbog nemogućnosti pomirenja porodičnih i profesionalnih obaveza odlučuju da rade u zoni neformalne ekonomije i prema nekim zvaničnim podacima učestvuju sa nekih 16,9 odsto u odnosu na muškarce sa 11 odsto, što je veoma zabrinjavajući podatak”, ističe Mihajlović.
13,9 odsto iznosila je razlika u zaradama po osnovu pola u Crnoj Gori, prema posljednjem službenom obračunu navedenom u Vladinom Planu aktivnosti za postizanje rodne ravnopravnosti (2017-2021)
Broj preduzetnica raste
Mihajlović ocjenjuje da su izmjene zakona tokom prethodnih desetak godina umnogome unaprijedile položaj žena u biznisu.
“Unazad desetak godina bili smo na začelju po broju preduzetnica ne samo u regionu, nego i u Evropi. Tada je prosjek bio nekih 9,6 odsto, a sada možemo da se pohvalimo podatkom da imamo nekih 32 odsto preduzetnica. Kada govorimo o vlasništvu na nivou mikro, malih i srednjih preduzeća, procjenjuje se da su žene vlasnice oko 25 odsto biznisa. To je prije deset godina bilo nezamislivo”, kaže Mihajlović.
Ocjenjuje da je država u prethodnom periodu pokazala odgovoran odnos kada je riječ o stimulaciji žena za ulazak u preduzetništvo, ali, ističe da je problem i dalje finansijska podrška koje žene treba da imaju da bi se uopšte odlučile na takav korak i rizik.
“I pored brojnih fondova koje država ima i koji podržavaju žensko preduzetništvo svakako čini mi se da i tu ima prostora za unapređenje svih tih mjera. Nekad nije dovoljno samo mentorstvo i finansijska podrška u pokretanju, već bi i u toku razvoja biznisa trebalo pratitit isti, da li nailazi na barijere, da li može da se dodatno razvija i da li bi preduzetnica možda u tom trenutku mogla da upošljava nova lica”, objasnila je.
Zaštititi i porodicu
Mihajlović ističe koliko je važno zadržati žene na tržištu rada u onim trenucima kada treba da ostvare svoju osnovnu ulogu i postanu majke.
“Za žene su rezervisana nesigurna radna mjesta, bilo da su angažovane po ugovorima o djelu, ugovorima o privremenim i povremenim poslovima ili agencijskim ugovorima što im ne daje nikavku sigurnost niti za zadovoljenje egzistencijalnih potreba, niti planiranja budućnosti, jer angažovanje pod takvim ugovorima podrazumijeva da nemate nikakva prava iz radnog odnosa, a ne možete ni kreditno da se zadužite”.
Da dostignu potpunu ekonomsku nezavisnost ženama otežava i neravnoteža u raspodjeli kućnih poslova, ali i porodičnih obaveza.
Karakteristično za Crnu Goru je da su žene zastupljenije na manje plaćenim poslovima koji se uglavnom odnose na pružanje usluga ili njegu, znači rade u zdravstvu, prosvjeti, tu su i kozmetičke usluge, trgovina..., kaže Ivana Mihajlović
U Crnoj Gori ne postoji zakon koji prepoznaje rad u domaćinstvu i njegu koji bi doveli do toga da se pomire porodične i profesionalne obaveze.
“Ne postoji zakonski osnov po kome bi se plaćali njega i rad u domaćinstvu koji je negdje dupli rad, zalaganje koje one na dnevnom nivou ulažu u odnosu na muškarce. U USSCG se nadamo da ćemo izmjenama Zakona o radu koje se očekuju naredne godine postići da dodatnim usaglašavanjem našeg radnog zakonodavstva sa evropskim direktivama uspijemo da uvažimo i damo doprinos valorizaciji neplaćenog rada kod kuće. Možda to neće biti u nekom novačnom iznosu, ali se nadam da će moći da doprinese olakšanju pomirenja profesionalnih i porodičnih obaveza žena. Kada znamo kakav je odnos našeg društva prema ženama i očekivanje da one obavljaju najveći dio kućnih poslova vjerujemo da ćemo moći da nađemo neku ravnotežu i uvažimo doprinos koje daju društvu u cjelini, ne samo na radnom mjestu, nego i u očuvanju porodice kao osnovne ćelije društva”, poručila je Mihajlović.
Bonus video:
