Karbonski otisak vina u samo jednoj čaši ekvivalentan je pređenih 700 metara automobilom. Tako kažu podaci sa vebsajta co2everything.com, gdje možete informativno vidjeti koliko se ugljen dioksida (CO2) emituje za dobijanje nekog proizvoda. Podaci samo ilustrativno prikazuju uticaje pojedine industrije, uz napomenu da vrijednost karbonskog otiska zavisi od niza faktora. Konkretno, u proizvodnji vina, karbonski otisak odnosi se na ukupnu emisiju gasova sa efektom staklene bašte koja se generiše tokom cijelog životnog ciklusa vina. Da li su korišteni pesticidi ili vještačka đubriva, računa se utrošena energija, da li su izvori energije obnovljivi ili ne, uzimaju se u obzir troškovi transporta, vrsta pakovanja… i na kraju formira cijena. Niža vrijednost karbonskog otiska učiniće proizvod konkurentnijim na tržištu i to je ono o čemu će i proizvođači i preduzeća iz Crne Gore morati da vode računa ako se žele nametnuti na drugim tržištima.
Proizvođače vina možda neće tako brzo dočekati takva obaveza, ali će od 2026. godine, uvoznici, recimo, đubriva i električne energije, biti u obavezi da na granici dostave sertifikat sa iznosom emisija koje je proizvodnja njihovog proizvoda generisala.
Crna Gora je prije desetak godina otvorila priču o niskokarbonskom turizmu. Godine 2015. predstavljen je i vebsajt lowcarbonmne.me, koji je aktivan i danas, ali su vijesti na sajtu zastarjele - posljednja je objavljena prije četiri godine. Uz podršku UNDP-a, 2016. je kreirana i stranica calculateco2.me, gdje se i danas može izračunati lični karbonski otisak.
“Svi moramo uticati na klimatske promjene. Naše djelovanje - kako se krećemo, kako koristimo energiju, način ishrane i životni stil utiču na klimu”, poručuju autori.
O uticajima na klimu i životnu sredinu, đaci uče u školama i o tome se ne govori više samo sa aspekta pojedinca, već se, i kroz regulativu, na to usmjeravaju i biznisi.
Evropski parlament (EP) je krajem aprila usvojio novi instrument oporezivanja karbonskog otiska, koji može uticati na rast cijene finalnog proizvoda ili pad konkurentnosti.
Ako ga proizvođači ozbiljno ne uzmu u obzir, kaže Ivana Vojinović, direktorica Centra za klimatske promjene na Univerzitetu “Donja Gorica” (UDG).
Uz finansijski, računa se i uticaj na okolinu
U korporativnom biznisu globalno, a naročito u Evropskoj uniji (EU), jedan od ključnih trendova je da se u okvir poslovanja i donošenje investicionih odluka inkorporira i nešto što se naziva ESG standard: Environmental, kao životna sredina, Social, kao socijalni aspekt i Governance - upravljanje.
Specijalista za ESG Katarina Milačić pojašnjava da je u pitanju termin koji ukazuje na mjerenje uticaja kompanije na društvo, okolinu u upravljanje.
“Suština i cilj je da u narednih nekoliko godina ESG izvještaj bude ekvivalentan završnom računu, te da bude njegov sastavni dio u sklopu nefinansijskog izvještavanja, u smislu da mjerimo i gledamo, ne samo finansijski, već i ESG uticaj kompanije”, kaže ona.
Očekuje se, dodaje, da će to biti ključni elemenat koji prevazilazi interese akcionara i na osnovu kojeg će se kompanije diferencirati jedna u odnosu na drugu, kako među potrošačima, tako i kod zainteresovanih strana i budućih investitora.
Dodaje da to znači da više nije dovoljno posmatrati kako ekonomski, društveni i drugi faktori utiču na kompaniju, već i kako kompanija utiče na sredinu i društvo u kojem posluje.
Ivana Vojinović navodi da će kroz ESG, preduzećima biti omogućeno da identifikuju uticaj svog poslovanja na životnu sredinu i da procijene svoju izloženost klimatskim i ekološkim rizicima.
“Dok će se kroz izvještaje banaka i ostalih finansijskih institucija jasno vidjeti koliko one kreditnim politikama podstiču održive poslovne prakse”, pojašnjava ona.
Direktorica Centra za klimatske promjene kazala je da će ESG principi u Crnoj Gori promijeniti način na koji se poslovni uspjeh doživljava i mjeri.
“Ali za to, naša privreda i finansijski sektor moraju blagovremeno da se pripreme. Nedavno usvojena Direktiva o izvještavanju o korporativnoj održivosti znači da će sa ulaskom u EU kompanije i finansijske institucije iz Crne Gore morati da dostavljaju klimatske informacije, ciljeve dekarbonizacije i aktivnosti koje sprovode kako bi smanjile svoj karbonski otisak u skladu sa ciljevima Pariskog sporazuma”, kaže.
Promjena filozofije poslovanja znači i dodatne investicije, ali, dodaje ona, primjena ESG standarda može da stvori prilike i konkurentske prednosti za kompanije koje na ozbiljan način razumiju pitanje klimatskih promjena.
“Samo ona preduzeća iz Crne Gore koja budu primjenjivala ESG standarde zadovoljiće buduće zakonske obaveze, a povrh toga imaće pristup izvorima finansiranja i međunarodnim tržištima kapitala. Kompanije u Crnoj Gori moraju već sada da razumiju da neće biti podržane od finansijskih institucija za one aktivnosti koje su ekološki neodržive. Ključni EU finansijeri, kao što je Evropska investiciona banka, koja je i transformisana u Evropsku klimatsku banku i EBRD, već sada zahtijevaju čak i od klijenata koji nisu članovi EU, da budu usklađeni sa standardima iz okvira korporativno klimatskog upravljanja”, pojasnila je Vojinović i dodala da to znači da kompanije moraju da procjenjuju svoje direktne i indirektne GHG emisije, odnosno karbonski otisak, da im dio portfolia aktivnosti bude klimatski prihvatljiv, te da su finansirane aktivnosti u skladu sa taksonomijom ekološki prihvatljivih aktivnosti koju je 2020. godine usvojila EU.
U Crnoj Gori, međutim, pojašnjava Katarina Milačić, još ne postoji zakonska i druga obaveza poslovanja po ESG principima i standardima.
“Naročito imajući u vidu da naš Zakon o računovodstvu ne prepoznaje obavezu nefinansijskog izvještavanja za mikro, mala i srednja preduzeća, koja čine 99 odsto našeg tržišta”, kazala je ona.
Veći problem od nedovoljno dobrog legislativnog okvira su, dodaje, loši infrastrukturni uslovi, koji, kako je kazala, otežavaju ili čak onemogućavaju implementaciju dobrovoljnog ESG poslovanja.
“Ali i manjak znanja i poznavanje ove oblasti na svim nivoima koji su preduslov za kreiranje legislativnog okvira i samu implementaciju koncepta”, kazala je Milačićeva i dodala da se ESG pokret i preokret dešava i u drugim djelovima svijeta - u Aziji, Africi, Americi.
Kako bi realni i finansijski sektor u Crnoj Gori informisali i edukovali o trendovima i obavezama, Privredna komora, Centar za klimatske promjene UDG, AvantGarde Group iz Slovačke i E3 Consulting organizovali su u aprilu seminar o ESG principima u korporativnom poslovanju i dekarbonizaciji.
Porez na karbonski otisak
Osim ESG standarda, priča o poslovanju koje je odgovorno u odnosu na životnu sredinu, uključuje i oporezivanje, poput onog koje je EP usvojio prije dva mjeseca.
“U pitanju je dugo najavljivani tzv. ‘mehanizam prilagođavanja ugljenika (CO2) na granici’ (eng. Carbon Border Adjustment Mechanism, CBAM). Svrha ovog instrumenta je da na granici EU oporezuje uvoz proizvoda u visini količine GHG emisija uključenih u njihovu proizvodnju, kako bi se izbjeglo tzv. curenje CO2 na granici. Cilj je da se spriječi nelojalna konkurencija za evropska preduzeća, te da se emisije iz država koje baštine niže ekološke standarde, kao što je čitav region zapadnog Balkana, ne premještaju bez sankcije u EU ili druge geografske lokacije sa visokim ekološkim standardima”, pojašnjava Ivana Vojinović.
To znači, dodaje ona, da će od 2026. godine, uvoznici iz sektora koje pokriva CBAM (cement, aluminijum, đubriva, električna energija, vodonik, gvožđe i čelik, zajedno sa nekim prekursorima i indirektnim emisijama iz proizvodnje struje) biti u obavezi da na granici dostave CBAM sertifikat u kojem će biti naveden iznos emisija koje je proizvodnja njihovog proizvoda generisala.
“U prvu fazu primjene CBAM, prije njegovog proširenje na sve sektore i izvore emisija, uključeni su sektori koji čine 94 odsto industrijskih CO2 emisija u EU. Ovo znači da se već Elektroprivreda Crne Gore, Termoelektrana Pljevlja, Uniprom, ali i ostale industrijske aktivnosti koje se mogu razvijati u budućnosti, kao što je cementna industrija, i ostali moraju ozbiljno pripremati za ovaj novi namet”, kaže ona.
Prema riječima direktorice Centra za klimatske promjene UDG, posebno bankarski sektor Crne Gore mora da se obučava, kako da svoj kreditni portfolio usmjerava ka zelenim biznisima i stopira finansiranje zastarjelih i ekološki štetnih tehnologija, te kako da kreira zelene bankarske proizvode (kredite, obveznice…).
Kako je rekla, proizvodi iz Crne Gore još nisu usklađeni ni sa ESG principima, kao ni sa mjerenjem karbonskog otiska i njegovim oporezivanjem.
“Kako će crnogorske kompanije biti predmet CBAM, mora se dobro razumijeti da će samo unapređenje tehnološkog procesa, odnosno smanjenje karbonskog otiska, u karbonski intenzivnim kompanijama obezbijediti da ne plaćaju visoki CBAM. Drugim riječima, proizvodi koji će se proizvoditi sa većom GHG emisijom, usljed većeg oporezivanja, imaće veće cijene za finalne kupce, te će biti manje poželjni i prihvatljivi sa strane tražnje, odnosno manje konkurentni”, pojasnila je ona.
A šta mogu ja da uradim?
Dok se biznisi pripreme i prilagode na poslovanje koje uključuje odgovoran odnos prema životnoj sredini, pojedinac može da učini mnogo - korišćenjem cegera, selekcijom otpada na mjestu nastajanja, odgovornim korišćenjem vode, struje.
“Zatvarati slavinu, popraviti instalacije preko kojih se troše resursi, izvaditi punjač iz struje, ugasiti uređaje kada nam nisi u funkciji, gašenje rasvjete u prostorima u kojima nam nisu neophodni, pokloniti višak gardarobe, nepotrebne uređaje i igračke, reciklirati organski otpad i proizvoditi humus za biljke ili prosto odnošenja posebno sortiranog otpada u reciklažna dvorišta”, poručuju iz Udruženja biologa “Cellula”, koje odgovornom ponašanju uči školsku populaciju.
Može se, kažu, priroda sačuvati i ako se dio besplatnih udžbenika koje osnovci dobijaju, ponovo upotrijebi.
“Izvedite prostu računicu koliko učenika osnovaca ima u Crnoj Gori, sa prosječno 20 udžbenika po učeniku, dolazite do frapantne brojke koliko udžbenika završi u komunalnom otpadu. Većina tih udžbenika je potpuno očuvana i mogla se koristiti makar za još jednu školsku godinu, a oni koji nisu upotrebljivi reciklirati i time djeci pružiti primjer o značaju reciklaže”, poručili su.
U tom Udruženju vjeruju da bi u školama trebalo povećati fond časova biologije i ekologije, zbog čega su se već obratili Ministarstvu prosvjete i Zavodu za školstvo.
Kao obavezan, dodaju, trebalo bi uvesti i ekološki aktivizam.
“Slično radnim akcijama koje su ranije bile organizovane na opštinskom ili državnom nivou. Tako se razvija ljubav prema domovini i obaveza brige o njoj”...
Zelena nagrada, krediti, podsticaji za zaposlene i partnere
U cilju afirmacije odgovornog odnosa prema izazovima klimatskih promjena i stimulisanja naučne misli u toj oblasti, Centralna banka ustanovila je “Zelenu nagradu” za najbolji akademski rad iz oblasti uticaja klimatskih promjena na finansijski sistem i raspisala konkurs, za koji se radovi mogu slati do 18. avgusta.
Kao primjere kompanija koje su u biznis model uvele ESG strategiju, Katarina Milačić navela je “Glovo”, koji u Crnoj Gori posluje od 2021. godine i NLB banku.
“Karbonski otisak samog “Glova”, kao kompanije, nije veliki, naročito u Crnoj Gori, ali “Glovo” prepoznaje svoju odgovornost, te je identifikovao da je jedan od ključnih problema u ovom dijelu vid transporta koji koristi flota kurira koji rade za “Glovo” preko kurirskih agencija”, pojasnila je.
“Glovo” u toku godine, pored ostalog, planira davanje određenih pogodnosti partnerskim agencijama koje ulažu u e-bicikla/e-motore/e-trotinete i stavljaju ih na raspolaganje kuririma, a planiraju i da izdvoje sredstva za kofinansiranje kupovine tih prevoznih sredstava za kurire i agencije koje ih angažuju.
NLB Banka, dio je NLB grupe sa sjedištem u Sloveniji. U Crnoj Gori, kroz rekonstrukciju i renoviranje glavne poslovne zgrade banke, želi se povećati njena energetska efikasnost.
U toj banci se, dodaje ona, vodi računa o potrošnji papira, što je lani doprinijelo očuvanju 866 stabala na nivou grupe, zaposleni imaju i mogućnost da rade od kuće i ohrabruju se da ne koriste automobile za dolazak na posao, već druga prevozna sredstva koja manje zagađuju životnu sredinu.
Na polju očuvanja životne sredine, misija NLB banke u Crnoj Gori je da u narednih pet godina ozeleni sva školska dvorišta.
Za opštinu Pljevlja, NLB i UNDP obezbijedili su eko kredit, za subvencionisanje mjera povećanja energetske efikasnosti u stambenim objektima na području te najzagađenije opštine u državi.
NLB Grupa obavezala se da će do 2030. godine 75 odsto električne energije koju njene banke koriste dolaziti iz nultih izvora CO2.
“Na kraju 2022, NLB grupa je dostigla ovaj cilj već do 70 odsto”, kaže Katarina Milačić.
Tekst je objavljen u “Eurokazu”, časopisu o evropskoj integraciji Crne Gore
Bonus video:
