Opštine u Crnoj Gori imaju preko 15 hiljada zaposlenih, njihovi izdaci i zaduženje rastu, iako se nadležnosti ne mijenjaju. Prekobrojni zaposleni, zaduženje, neracionalno upravljanje sredstvima, lijenost u prikupljanju sopstvenih sredstava i čekanje na prihode sa centralnog nivoa, zasigurno nisu argumenti za davanje više nadležnosti opštinama i više novca, već za veći nadzor sa centralnog nivoa.
To je, pored ostalog, “Vijestima” rekao Marko Sošić iz Instituta alternativa (IA), komentarišući dokument MJU “Analiza funkcionisanja sistema lokalnih samouprava” koji je prije nekoliko dana usvojen na sjednici Vlade.
Kazao je i da je mnogo vremena i napora uloženo u pripremu te analize, ali da taj dokument ne donosi i odgovore o tome šta bi trebalo konkretno uraditi da bi lokalne samouprave riješile probleme u radu.
“Analiza je trebalo da nam pokaže na koji način je potrebno urediti sistem lokalne uprave u Crnoj Gori, na koji način reorganizovati opštine, da li nam je i na koji način potrebna decentralizacija. Ekspoze 44. Vlade navodi da je decentralizacija jedan od glavnih ciljeva na kojima će se raditi. Mi se bojimo da će ova analiza biti korišćena kao opravdanje nužnosti decentralizacije, odnosno prenošenja nadležnosti sa centralnog na lokalni nivo”, rekao je Sošić.
Prema njegovim riječima, trenutni ministar javne uprave Maraš Dukaj je i za vrijeme mandata u prethodnoj Vladi, dok se na analizi tek radilo, “snažno zagovarao model decentralizacije, prije nego su bilo kakvi nalazi analize bili dostupni”.
“Dukaj je prošle godine najavio analizu na ovaj način: ‘očekujem da (…) Crna Gora prvi put dobije analizu koja će nam biti putokaz kuda treba da idemo kako bismo izašli iz ovog centralizovanog ćorsokaka lokalne samouprave’. Naš strah je da je odluka o decentralizaciji već donijeta na političkom nivou, a da se kroz ovakvu analizu traži samo formalno pokriće za sprovođenje te ideje. Potrošeno je mnogo vremena i napora u okviru samog MJU da se pripremi analiza koja u suštini ne donosi konkretne odgovore na pitanja - šta je konkretno potrebno uraditi da bi lokalne samouprave u Crnoj Gori riješile probleme u svom radu, koji su mogući modeli koji bi odgovarali našem kontekstu”, rekao je Sošić.
“Analiza funkcionisanja sistema lokalne samouprave u Crnoj Gori” urađena je na osnovu upitnika za jedinice lokalne samouprave sa setom pitanja koji se odnose na nadležnosti opština, sa akcentom na stepen do sada izvršene decentralizacije, finansijski i kadrovski potencijal, odnos centralnih i lokalnih organa, te međuopštinsku i međunarodnu saradnju.
Odgovore je, kako piše, dostavilo 19 opština. Opštine su dostavljale odgovore na pitanja o 50 funkcija koje pružaju u oblastima: zdravlje, obrazovanje, socijalna zaštita, porezi, turizam, kultura i sport, prostorno planiranje i životna sredina, upravljanje javnim površinama, poljoprivreda.
Decentralizovane nadležnosti u Crnoj Gori su veoma ograničene, piše u dokumentu.
“Ključne nadležnosti koje crnogorske opštine obavljaju odnose se na vodosnabdijevanje, komunalne djelatnosti, održavanje lokalnih puteva i lokalni javni saobraćaj. U državama OECD, kao i susjednim državama na Zapadnom Balkanu, opštine vrše i poslove u oblasti obrazovanja, zdravlja i socijalne zaštite”, piše u analizi i dodaje da podaci pokazuju da “opštine vrše nadležnosti koje nisu njihova isključiva nadležnost, sa ciljem zadovoljavanja potreba lokalnog stanovništva, prvenstveno u oblasti socijalne zaštite”.
Dodaje i da su opštine “iskazale stav da je potrebno sprovesti veći stepen decentralizacije”.
“Pri čemu traže više odgovornosti u oblasti naplate poreza, turizma, sporta, zaštite životne sredine. Samo nekoliko opština izrazilo potrebu da ima više nadležnosti u oblasti zdravlja, obrazovanja i socijalnih usluga”, navodi se, pored ostalog.
Kao primjere, kada su opštine zavisne od državnih organa, pored ostalog, navodi se utvrđivanje i naplata poreza na nepokretnost. Tada, navode autori, opština od centralnog organa za katastar mora dobiti bazu podataka kako bi izvršila svoju zakonsku nadležnost.
“U konkretnom slučaju, opštine čak nemaju ni pristup katastarskom registru. Još jedan od prepoznatih izazova kada je riječ o naplati poreza na nepokretnost odnosi se na činjenicu da podaci u katastarskom registru često ne korespondiraju sa faktičkim stanjem na terenu”, navodi se u analizi.
Jedinice lokalne samouprave su, kako se dodaje, izrazile i stav da je oblast prostornog planiranja neophodno ponovo decentralizovati. Centralizacija tih poslova, podsjeća se, izvršena je 2017, kada je donijet Zakon o planiranju prostora i izgradnji objekata.
Na kraju dokumenta, autori daju 16 ocjena i 20 preporuka.
Prema riječima Sošića, analiza je “zbir osvrta i podataka o raznim oblastima sistema lokalne samouprave, ali zasigurno nije mapa puta za dalji rad na decentralizaciji, kakvom se želi predstaviti”.
“Analiza ne nudi odgovore na pitanja koji konkretan model treba primijeniti, ne nudi analizu opcija, njihovo koštanje. Prema posljednjim informacijama koje smo prikupili, opštine u Crnoj Gori imaju preko 15 hiljada zaposlenih, njihovi izdaci i zaduženje rastu, iako se nadležnosti ne mijenjaju. Prekobrojni zaposleni, zaduženje, neracionalno upravljanje sredstvima, lijenost u prikupljanju sopstvenih sredstava i čekanje na prihode sa centralnog nivoa, zasigurno nisu argumenti za davanje više nadležnosti opštinama i više novca, već za veći nadzor sa centralnog nivoa. Takođe, treba rješavati stvarne probleme koje opštine imaju i sa sprovođenjem postojećih nadležnosti”, rekao je on.
Kako je dodao, “prethodne Vlade su, iz političkih razloga, imale konsenzus oko toga da opštine treba ostaviti na miru”.
“I sve političke partije su ih u tome pratile, što se najbolje vidi u jednoglasnoj podršci zakonu koji je opštinama donio 50 miliona godišnje 2022. U trenutku kada je državni budžet rastegnut do pucanja, moramo znati zašto i sa kojim ciljem donosioci odluka sve češće govore o decentralizaciji, bez preciznih modela, bez podataka koji se problemi time rješavaju i kako to sprovesti sa našim opštinama, ovakvim kakve su. Takve priče nas mogu dovesti samo do stvaranja novih ostrva u javnom sektoru, nalik današnjim državnim preduzećima, koja vode svoju politiku, a data su partijama na korišćenje - vise o vratu poreskih obveznika i mahom zloupotrebljavaju ono što im je dato na upravljanje”, kazao je Sošić.
Kako je dodao, nada se da će analiza biti korišćena, ne kao uvod u decentralizaciju, nego u mjere kojima će se uspostaviti bolji nadzor nad radom opština, veća transparentnost i pomoć da efikasnije sprovode i trenutne nadležnosti koje imaju.
Bonus video:
