Vi koji ulazite ovdje, ostavite svaku nadu, stoji na ulazu u Danteov pakao. Rečenica koja bi mogla da stoji i u opisu nacističkog koncentracionog logora Mathauzen u Gornjoj Austriji.
Logor je osnovan 1938. godine i u njemu je za sedam godina postojanja bilo zatvoreno oko 200.000 ljudi, a skoro polovina od njih je tamo ostala zauvijek. Jedan od stradalih logoraša bio je i mlađani politički komesar Radovan Radojević iz sela Podljut, kod Velimlja, u opštini Nikšić.
“Ovih dana se pominju razni zloglasni logori. Eto, željela sam da i mog strica sačuvam od zaborava, ali i podsjetim na zloglasni logor u kome je stradao toliki broj ljudi, među kojima i moj stric”, kaže za “Vijesti” Dana Radojević Nikčević dok pokazuje jedinu sačuvanu fotografiju strica o kome je slušala od oca Josifa.
Radovan je bio treći od četvorice sinova Akima Radojevića, učesnika Prvog balkanskog rata. Uoči Drugog svjetskog rata, službovao je kao činovnik u Trnovu, kod Sarajeva.
Priča Dana da je aprilski napad okupatora prekinuo službovanje njenog strica koji se vratio u Podljut, odakle i kreće njegovo antifašističko djelovanje. Prihvatio je poziv Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) na oružani ustanak i prve borbe u kojima je učestvovao su one kod Bileće, Plane, Avtovca i Gacka, sa četom kojom je komandovao poznati revolucionar Petar Komnenić. Bilo je to u julu 1941. godine, a Radovan je bio komesar čete kojom je Komnenić komandovao.
Prvi put je ranjen tokom čuvene Pijevaljske bitke, 1. decembra 1941. godine, i nakon što su rane zarasle Radovan se vraća u Velimlje, da bi u januaru 1942. bio postavljen za komesara tek osnovane podljutske čete koja je bila u sastav Banjskog bataljona. Zatim slijede bitke na Jasenu, Grahovu, Borču, Planiku, Trubjeli...
Kada su u junu 1942. godine partizani odstupali sa teritorije Crne Gore za Bosnu, Radovan po zadatku KPJ ostaje u Banjane, da djeluje kao ilegalac. Njegovo ilegalno djelovanje nije ostalo nezapaženo kod domaćih izdajnika, pa je Radovan, sa još desetak partijskih drugova i drugarica, uhapšen. Tamnovao je u Velimlju, Čevu, Cetinju, Baru, Karbonariju kod Barija, Kolfiorito di Folinjo, odakle je pobjegao sa grupom drugova i stigao u Trst. Tamo je, po nalogu partije, ostao da prihvata ostale logoraše i upućuje ih na slobodnu teritoriju Slovenije.
“Nažalost, ubrzo su on, profesor Labud Vušović i još neki borci uhapšeni i sprovedeni u Banjicu, kod Beograda. Radovan je mogao da pobjegne iz zatvora, ali nije želio da ostavi profesora Vušovića i ostale drugove, pa su njih dvojica, kao komunistički agitatori, u septembru 1944. godine upućeni u zloglasni logor Mathauzen, gdje su i ubijeni”, kaže Dana i pokazuje Spomenicu koja je njenom stricu posthumno dodijeljena 1950. godine.
Na spomeniku na Velimlju nalazi se i ime Radovana Radojevića, borca kome je narodni pjesnik, čije ime nije ostalo sačuvano, posvetio pjesmu koja se u Banjanima često pjevala, i gdje, između ostalog, stoji: “On je prvi među borce bio, od junaštva život izgubio”.
Logor Matauzen granitna je tvrđava u kojoj svaki kamen natopljen krvlju predstavlja jedan ljudski život, stoji, između ostalog, u izvještaju Luja Hcfligera, švajcarskog delegata Međunarodnog crvenog krsta.
Jedan od tih kamena, natopljen je i krvlju Radojevića.
I braća ratovala i tamnovala
Akim Radojević je, pored Radovana, imao još trojicu sinova, starijeg Josifa i Vasa i najmlađeg Mihaila.
“Mjoj otac Josif je takođe bio borac Narodnooslobodilačkog rata i učesnik mnogih bitaka na teritoriji Crne Gore i Hercegovine. Bio je major Jugoslovenske narodne armije. I Mihailo je, kao mlad borac, učestvovao u ratu. Tamnovao na Golom otoku, Grguru i Bileći, da bi nakon sedam godina, 1957, bio pušten iz zatvorskog kazamata. Vaso je ostao na selu i vrata njegove kuće su bila otvorena za saborce njegove braće”, kaža Dana Radojević Nikčević.
Bonus video:
