Od uvođenja njemačke marke kao paralelnog sredstva plaćanja, uz jugoslovenski dinar, danas je tačno 20 godina.
Crnogorska Vlada, kojom je 2. novembra 1999. godine predsjedavao Filip Vujanović, odluku je obrazložila time da je to uradila radi zaštite ekonomskih interesa Crne Gore, stvaranja finansijske autonomije od Beograda i inflatorne monetarne politike saveznih vlasti.
Skupština Crne Gore je 1. novembra 2000. godine usvojila Zakon o Centralnoj banci, na osnovu kojeg je njemačka marka od januara 2001. godine postala jedino sredstvo plaćanja, a dinar je u potpunosti izbačen. Njemačka valuta je ostala sredstvo plaćanje do uvođenja eura - 1. aprila 2002. godine.
Ekonomski analitičar Zarija Pejović je ukazao da je uvođenje njemačke marke uslijedilo nakon decenije koju su karakterisali ratovi, međunarodne sankcije i hiperinflacija koja je razorno djelovala na standard građana i privredu. Izdvaja da je cilj uvođenja bio sprečavanje pada standarda i vraćanje platnog prometa u legalne tokove, a preuzimanjem monete koja nije pod kontrolom Beograda, Crna Gora je napravila korak ka političkoj samostalnosti.
Počelo od carina
Vujanović je za “Vijesti juče kazao da je uvođenje marke bilo posljednja i najvažnija mjera zaštite Crne Gore od ekonomske i socijalne destrukcije tadašnje savezne administracije.
On je objasnio da su tome prethodile dvije mjere od kojih je prva bila preuzimanje suvereniteta u carinskoj oblasti na osnovu Vladine uredbe iz avgusta 1999. godine. Podsjeća da je tada savezna administracija odlučila da prestane da isplaćuje plate carinarnicama u Podgorici i Baru, a da nastavi naplatu carina za savezni budžet.
“Odlukom crnogorske Vlade formirana je Uprava carina Crne Gore sa podružnicama u Podgorici i Baru, a carinski prihod postao je dio budžeta Crne Gore. Sljedeća mjera zaštite donijeta je kroz odluku Vlade Crne Gore u septembru 1999. kojom je preuzeta nadležnost savezne administracije u oblasti spoljne trgovine.Time je spriječena zloupotreba u oblasti uvoznih i izvoznih dozvola. Stičući spoljnotrgovinski suverenitet, Crna Gora je slobodno odlučivala o uvozu i izvozu, sprečavajući rizik važne ekonomske blokade”, rekao je tadašnji premijer.
On objašnjava da je na kraju uvedena i njemačka marka “kojom je spriječena monetarna destrukcija koju je savezna administracija vršila primarnom emisijom dinara”.
Dileri, inflacija...
“Štampanjem i unosom dinara, kroz mrežu uličnih dilera iz Crne Gore su se otkupljivale devize, proizvodila inflacija i ugrožavala ekonomija i životni standard građana. Vlada je u novembra 1999. donijela odluka o upotrebi njemačke marke kao sredstva plaćanja i preuzimanju određenih nadležnosti od tadašnje Narodne banke Jugoslavije. Donijeta je odluka o najvišim cijenama osnovnih životnih namirnica, električne energije, derivata nafte i telekomunikacionih usluga. Na ovaj način širokim mjerama monetarne i ekonomske politike zaštićen je i standard građana i ukupna ekonomija Crne Gore”, rekao je Vujanović koji je bio i dugogodišnji predsjednik Crne Gore.
Vujanović smatra da je obezbjeđenje ekonomskog suvereniteta bil važan osnov državnog suvereniteta, a da je uvođenje njemačke marke bilo od neprocjenjive vrijednosti. Naglašava da od marke i eura vidi samo pozitivne efekte, posebno u sektoru turizma i usluga.
Zarija Pejović je ukazao da su se ekonomski efekti uvođenja njemačke marke ogledali u očuvanju standarda građana.
“Prisjetimo se - tokom godina inflacije zarade gotovo da nisu imale kupovnu vrijednost, dok je prema podacima Monstata prosječna neto zarada u Crnoj Gori 2000. godine iznosila 189 njemačkih maraka. Početkom 2002. Crna Gora je preuzela euro kao zvanično sredstvo plaćanja. Godinu kasnije je uveden PDV i može se reći da je tih godina prije referenduma, istina na skromnom nivou, postignuta uravnoteženost javnih finansija. Kako prijetnja inflacije više nije postojala, došlo je do obnove bankarskog sektora početkom 2000-ih godina, građani su počeli da štede novac u bankama, što je uslovilo rast kreditne aktivnosti i ukupni privredni rast”, poručio je Pejović.
Ivanišević: Svi su bili protiv
Miroslav Ivanišević, koji je u vrijeme uvođenja njemačke marke bio ministar finansija, za BBC na srpskom je kazao da to vidi kao dobro rješenje.
„To je bio jednostran i rizičan potez... Beograd, naravno, nije bio upoznat sa detaljima i bio je oštro protiv takvog projekta. I ne samo Beograd - čitava međunarodna zajednica bila je protiv, jer su cijenili da projekat ide ka razbijanju savezne države, ali mi nijesmo mogli da se povlačimo zbog svih negativnih konsekvenci koje smo već trpjeli”, rekao je Ivanišević.
On je objasnio da kada je u pitanju struktura privrede Crne Gore, smanjenje transakcionih troškova i poverenje investitora, posebno u ključnim razvojnim sektorima poput turizma, marka, odnosno euro je vjerovatno bolje rešenje.
“Kad smo već ponosni izdržali ovih 20 godina, mislim da je to dobro rješenje. Projekat je pobijedio onda kada su ga građani prihvatili, kada su oni počeli da vade novac iz slamarica i tako povećavaju novčanu masu.Tog trenutka su bili sniženi ili eliminisani svi rizici”, rekao je Ivanišević za BBC na srpskom.
Bonus video:
