Sa pandemijom koronavirusa dodatno je eskalirao dugogodišnji problem međusobnih dugovanja privrede koja su od kraja marta sa 635,28 miliona eura porasla na 725,63 miliona na kraju septembra, što je rast za 90,35 miliona. Ovaj dug se odnosi na privredni sektor čiji su računi blokirani, ali ne i na ukupna međusobna dugovanja privrede, tako da su ona veća u odnosu na cifru po kojoj je izvršeno blokranje računa.
U razgovoru za “Vijesti” u Centralnoj banci (CBCG), Privrednoj komori (PKCG) i Uniji poslodavaca (UPCG) su kazali da je pandemija koronavirusa uticala na ekonomske aktivnosti, dovela do otežanog poslovanja i potpunog prestanka rada pojedinih djelatnosti, te da je u tim okolnostima očekivan pad likvidnosti privrede, a samim tim i porast međusobnih dugovanja.
“S obzirom na to da je crnogorska ekonomija snažno pogođena pandemijom koja je dodatno produbila već postojeće ranjivosti, može se očekivati i da će 2021. godinu obilježiti brojni izazovi i mjere za njihovo rješavanje”, istakli su u CBCG.
Potpuna obustava rada
Iz CBCG su objasnili da se 725 miliona eura odnosi na ukupan dug po osnovu koga je izvršeno blokiranje računa izvršnih dužnika (pravnih lica i preduzetnika), od čega se na firme odnosi 676,4 miliona eura ili 93,21 % ukupnog duga.
“Dug privrednog sektora ostvario je rast od 66,7 miliona eura ili 10,94 % na kraju septembra u odnosu na mart ove godine. Međutim, ako se analizom duga obuhvate samo privredni subjekti kod kojih broj dana u blokadi obuhvata izvještajni period april-septembar pod uticajem pandemije koronavirusa (183 dana blokade), onda je rast duga iznosio oko 31,1 milion eura, što čini 4,6 % od ukupnog iznosa duga privrednih subjekata u blokadi (676,4 miliona eura), odnosno 46,6 % od ostvarenog rasta duga u posmatranom period (66,7 miliona eura)”, objasnili su u vrhovnoj monetarnoj instituciji.
Imajući u vidu činjenicu da je ovu godinu obilježio snažan uticaj pandemije kovid-19 na crnogorsku ekonomiju, na čije suzbijanje su Vlada i CBCG promptno reagovale u više navrata sveobuhvatnim setom zdravstvenih, socijalnih i ekonomskih mjera, sa ciljem očuvanja zdravlja i socio-ekonomskog statusa stanovništva i privrede, jedino u slučaju sprovođenja kompleksne analize mogao bi se, smatraju u CBCG, kvantifikovati uticaj pandemije na ekonomiju Crne Gore, a time i na dugovanja privrede.
Rast duga je posledica neizmirenih obaveza iz nastalih dužničko-povjerilačkih odnosa po različitim osnovama i, kao takav, u velikoj mjeri je podstaknut uticajem vanrednih zdravstveno-ekonomskih okolnosti koje su dovele, kako su pojasnili u CBCG, ne samo do otežavanja, već i do potpunog prestanka aktivnosti pojedinih privrednih subjekata, posebno iz oblasti uslužnih djelatnosti (smještaj, ugostiteljstvo, trgovina roba i usluga, uvoz/izvoz, saobraćaj, građevinarstvo...).
“Pandemija koronavirusa, pored zdravstvene, uzrokovala je i ekonomsku krizu, čiji se negativni efekti još ne mogu sveobuhvatno sagledati. Širenje virusa i loša epidemiološka situacija, pad agregatne inostrane i domaće tražnje, doveli su do pada cjelokupne ekonomske aktivnosti, što se reflektuje na sve aspekte poslovanja. U ovakvim okolnostima očekivan je pad likvidnosti privrede, a samim tim i porast međusobnih dugovanja”, istakli su u PKCG, dodajući da se podaci koje objavljuje CBCG odnose na dugovanja subjekata koji su u blokadi, ali ne i na ukupna međusobna dugovanja privrede.
Iz PKCG su naveli da brojna istraživanja sprovedena u prethodnom periodu ukazuju na postojanje problema likvidnosti. Za primjer navode istraživanje UNDP-a o procjeni uticaja kovida-19 na mikro, mala i srednja preduzeća i preduzetnike, koji je rađen uz njihovu podršku i koje je pokazalo da jedna četvrtina preduzeća kao najveći izazov u poslovanju vidi naplatu potraživanja (26%), kao i poteškoće sa finansiranjem (23%).
Multilateralne kompenzacije
Iz ove organizacije ističu da je u cilju unapređenja uslova poslovanja i rješavanja problema naplate potraživanja, 2014. godine usvojen Zakon o rokovima izmirenja novčanih obaveza. Ovim aktom je propisano da je rok za izmirenje novčanih obaveza između privrednih subjekata 30 dana od nastanka dužničko-povjerilačkog odnosa, te da je ugovorom moguće definisati i drukčiji rok, ali ne duži od 60 dana. Isti rokovi propisani su i u slučaju izmirenja novčanih obaveza između javnog sektora i privrednih subjekata.
“Zakonski okvir za rješavanje ovog problema postoji, ali moramo imati u vidu činjenicu da je naplata potraživanja dodatno usložnjena novonastalom situacijom koja utiče na sve aspekte poslovanja, a posebno likvidnost. Zato smatramo važnim nastavak mjera podrške privredi koje će doprinijeti prevazilaženju problema likvidnosti kao što su subvencionisanje zarada i obezbjeđivanje kredita za obrtna sredstva pod povoljnim uslovima”, kazali su u PKCG
U PKCG smatraju da bi ponovno pokretanje inicijative za uvođenje multilateralne kompenzacije doprinijelo djelimičnom rješavanju problema nelikvidnosti, a u februaru ove godine su ove godine organizovali okrugli sto na kojem je bilo riječi o načinu funkcionisanja ovog modela u Sloveniji, kao i da su tada prezentovali softversko rješenje za kompenzaciju potraživanja, koje pomaže u „prebijanju“ potraživanja, što je od koristi za privredu i za državni budžet.
Multilateralne kompenzacije kao model za rješenje problema vide i u UPCG. U toj organizaciji podsjećaju da su ranijih godina apelovali da je neophodno da se pronađu načini za njihovu primjenu, kako bi se poravnala međusobna dugovanja i potraživanja i povećala likvidnost realnog sektora.
“Ona bi najviše pogodovala malim preduzećima koja imaju otežani pristup kreditima, a kojima veća kašnjenja u naplati najčešće znače kraj poslovanja. Što je mnogo povoljnija solucija za preduzeća od automatskog uvođenja stečaja, koji bi trebalo da bude krajnje rješenje”, rekli su u UPCG.
Nelikvidnost se preliva i na javni sektor, što je dodatni problem
Iz Unije poslodavaca su kazali da težak ekonomski trenutak u kojem se Crna Gora trenutno nalazi posebno pogađa sektor privrede i negativno utiče na njenu poljuljanu održivost.
“Crnogorska ekonomija, koju čine više od 99,6 % preduzetnika, mikro i malih preduzeća, izuzetna uvozna zavisnost, kao i nedovoljna konkurentnost, biva izrazito osjetljiva na spoljne faktore, kao što je slučaj sa pandemijom koronavirusa. Ako vlada velika nelikvidnost u privredi, kao posljedica javljaju se sve veća međusobna dugovanja preduzeća. Ovaj problem bio je prisutan i prije korona krize, koja je sada dodatno doprinijela njegovom rastu”, kazali su iz UPCG.
Iz te organizacije su podsjetili na proljećno istraživanje o uticaju pandemije na poslovanje koje je pokazalo da više od 40 % ispitanih privrednika je u potpunosti prekinulo s radom, dok je 35 % djelimično poslovalo.
“Teret krize najviše su ponijela mikro i mala preduzeća, dok su velike kompanije pokazale značajno veću otpornost na efekte krize. Kao najčešći problemi sa kojima su se suočili privredni subjekti naveli su nedostatak prometa, ugroženost poslovnih partnera koji ne mogu nesmetano da posluju, pad tražnje za proizvodima, ili uslugama, prekid rada usljed mjera Nacionalnog koordinacionog tijela. Ovi podaci potvrđuju trenutno visoko izraženu opterećenost privrede, sa nedovoljnim izvorima finansiranja, koji dovode do dodatne zaduženosti, čime se lanac nelikvidnosti i nesolventnosti produžava. On se ne završava samo na relaciji između privrednika međusobno, već i privrednika i javnog sektora, što dodatno problematizuje ovu oblast”, istakli su u UPCG.
Iz UPCG su zabrinuti zbog poslednjih podataka CBCG o blokiranim računima koji su pokazali da raste broj dužnika, kao i da je velika koncentracija duga. “U neprekidnoj blokadi do godinu bilo je 1.941 izvršni dužnik, dok su duže od godinu dana bila u blokadi 16.674 izvršna dužnika, što čini 89,42% ukupnog iznosa blokade. To govori da će u skorijem periodu njihova dugovanja biti teško naplativa”, kazali su u UPCG.
Zabrinjava ih i podatak Poreske uprave da je od 1. marta do 8. oktobra obrisano čak 760 privrednih subjekata.
CBCG: Sudovi da se uključe u rješavanje problema nelikvidnosti privrede
Iz CBCG su podsjetili da je problem nelikvidnosti privrede akumulirao duži vremenski period i za njegovo rješavanje je potreban sveobuhvatni pristup uključujući i angažman sudstva.
CBCG podsjeća da su u periodu od 2013. do 2016. više puta Vladi predlagali uvođenje automatskog stečaja za preduzeća koja se nalaze duži vremenski period u blokadi (dvije ili tri godine). Doprinos ublažavanju ovog problema dala je, smatraju u CBCG, primjena zakona o sporazumnom restukturiranju dugova u periodu od marta 2015. do maja 2018. goodine kada je restrukturirano 36,8 miliona, od čega se na firme odnosilo 35,2 miliona, a 1,6 miliona na građane. Iz vrhovne monetarne institucije su kazali da su u preporukama Vladi za ekonomsku politiku u prošloj i ovoj godini preporučili unapređenje Centralnog registra privrednih subjekata (CRPS) brisanjem neaktivnih preduzeća, kako bi se dobila realna slika o stanju nelikvidnosti, kao i povećala efikasnost rada CRPS-a u dijelu administrativnih procedura, u cilju poštovanja rokova prilikom obrade zahtjeva.
Dadaju i da je EK ukazala na potrebu ublažavanja problema nelikvidnosti i da je u maju ove godine Crnoj Gori dala preporuka da identifikuje i prioritetno ukloni prepreke za brzo i uspješno rješavanje nenaplativih dugova, posebno poboljšanjem pravnih, pravosudnih i institucionalnih postupaka.
Bonus video:
