Šesnaest kilometara puta od Budve do tivatskog aeroroma, duž crnogorske obale, gradiće kineski konzorcijum "Shandong" za gotovo 54 miliona eura, 14 miliona više nego što su vlasti planirale da potroše.
Od tih 54 miliona eura, država ima obezbijeđeno nepunih 15 miliona, saopšteno je na sjednici Vlade krajem septembra.
Vlada je navela da će nedostajuća sredstva doći iz "kapitalnog budžeta ili drugih načina finansiranja".
Iz vladine Uprave za saobraćaj Radio Slobodna Evropa (RSE) nije dobila odgovor da li će se država zbog toga zaduživati.
Crna Gora od ranije ima problematično iskustvo zaduživanja za projekte koje rade kineske kompanije, kao što je bilo u slučaju gradnje dijela autoputa.
Ekonomski analitičar Mirza Mulešković ocjenjuje za RSE da je kineski uticaj posljednjih godina, u Crnoj Gori i u regionu, rastao dijelom i zbog kredita koje ta država nudi vladama sa kojima njene kompanije realizuju projekte.
A o interesovanju kineskih kompanija za poslove u Crnoj Gori svjedoči podatak da je četiri od osam ponuda za gradnju bulevara stiglo je od kineskih kompanija.
Može li bulevar biti i skuplji od dogovorenog
Konzorcijum "Shandong foreign economic & technical coopeation" i "Shandong luqiao group" prije pola godine registrovao je predstavništvo u Podgorici.
Cijena puta od 54 miliona eura, međutim, bi mogla još rasti, jer tenderska dokumentacija uključuje klauzulu o kliznoj skali koja predstavlja zaštitu, naročito izvodača radova, od inflatornih kretanja na tržištu.
"Da li će biti veća ili manja od iznosa ponuda, prevashodno zavisi od kretanja cijena proizvoda metala, goriva, pijeska, cementa...", navodi se u informaciji Vlade o obezbjeđivanju nedostajućih finansijskih sredstava za gradnju bulevara.
Komentarišući poslove Kine u regionu, Mulešković ukazuje na efikasnost njihove poslovne strategije:
"To jeste pametan potez Kine, da finansijska sredstva koja je imala stavi na raspolaganje i na taj način dodatno ojača uticaj u ovim zemljama".
Međutim, poručuje da zemlje moraju voditi računa pod kojim uslovima se zadužuju, kao i šta sve obuhvata to zaduženje.
"Često imamo priču samo o kamatnim stopama i uslovima zaduženja, ali tu treba vidjeti i sve ostalo što se odnosi na ta zaduženja".
Koje kineske kompanije su poslale ponudu
Od osam pristiglih ponuda na tender, tri najjefitnije dale su kineske kompanije.
Jedina poznata crnogorskoj javnosti je "China road and bridge construction", koja je gradila prvu dionicu auto puta dužine 41 kilometar, za koju se država kod kineske Exim banke zadužila skoro 900 miliona dolara.
Zbog opasnosti po državne finansije, Evropska komisija je pomogla crnogorskoj Vladi da se, uz pomoć zapadnih banaka, zaštiti od valutnog rizika jer je kineski kredit uzet u dolarima, čija je vrijednost varirala u odnosu na euro.
Kompanija je gradila i Pelješki most u Hrvatskoj koji je koštao više od 400 miliona eura. Rade i nekoliko srpsko-kineskih projekta "teških" oko 3,5 mijarde eura, koji su uglavnom ugovoreni bez tendera, a za koje se Srbija zadužila kod kineskih banka.
I ostale dvije kompanije koje su dostavile ponude za gradnju bulevara od ranije su zainteresovane za ulaganja u Crnu Goru.
Tako "Sichuan Road and Bridge Group Corporation" godinama pomaže plasman crnogorskih vina "Plantaža 13. jul" na kineskom tržištu.
"Sinohydro corporation limited" ranije je izrazio interes za gradnju hidroelektrana na Morači i Komarnici u Crnoj Gori. Inače sa Vladom Srbije imaju memorandum o vodnoj infrastrukturi, a uključeni su i u poslove u Bosni i Hercegovini.
Drugi tender za bulevar u Crnoj Gori
Konzorcijum "Shandong", koji je dobio posao izgradnje saobraćajnice od Budve do tivatskog aerodroma, nije mnogo prisutan u regionu, a posao je dobio na drugom tenderu na kojem su ponude dostavljane u julu 2022. godine.
Na prvom tenderu 2021. godine najjefitniju ponudu (42,6 miliona eura) dostavila kineska kompanija "China Civil Engineering Construction Corporation" (CCECC), a koja je ranije učestvovala u modernizaciji željezničke pruge u Crnoj Gori.
Međutim kompanija je odustala zbog velikog skoka cijena na međunarodnom tržištu, a Uprava je pokrenula postupak naplate garancije za tu ponudu, što je bio uslov za raspisivanje novog tendera.
Iz Uprave za saobraćaj više od 10 dana ne odgovaraju na upite RSE vezano za naplatu garancije.
Problem eksproprijacije u Grblju
Gradnja bulevara trebalo bi da traje dvije godine, saopšteno je na ceremoniji potpisivanja ugovora u Podgorici 29. marta, kojoj je prisustvovao i premijer Dritan Abazović.
Međutim, jedan od problema koji još nije riješen je eksproprijacija zemljišta, pogotovo u Grblju, primorskom mjestu između Budve i Kotora, a dio mještana se, između ostalog, protivi povećanju broja saobraćajnih traka.
Na sjednici Vlade krajem septembra tadašnji ministar vanjskih poslova Ranko Krivokapić kazao je da su troškovi gradnje bulevara porasli upravo zbog problema eksproprijacije.
"Čekali smo sa tim putem. U međuvremenu je na potezu izgradnje, od kružnog toka Kotor do plaže Jaz, buknula gradnja bespravno zidanih objekata. I sada ćemo isti put platiti najmanje tri puta više ".
O proširivanju saobraćajnice govori se gotovo deceniju.
Generalni sekretar Vlade Boris Marić kazao je da ima slučajeva duple eksproprijacije, odnosno da dio mještana koji su ranije za isto zemljište dobili novac sada traže ponovo.
Kineski projekti po Crnoj Gori
Obimnija poslovna saradnja Crne Gore i Kine je započela prije više od deset godina, kada je sa kineskim partnerom dogovorena nabavka brodova za dvije državne kompanije, Crnogorsku i Barsku plovidbu.
Država se za brodove zadužila kod kineske državne Exim banke.
Ekološku rekonstrukciju Termoelektrane u Pljevljima sprovodi "Dongfang Electric Corporation", a "Shanghai Electric Power Engineering" je završila vjetroelektranu Možura na samom jugu države.
Saradnju sa balkanskim zemljama Kina ostvaruje kroz multilateralnu Platformu 16+1 koja je formirana 2012. godine i predstavlja dio Inicijative Pojas i put o saradnji sa zemljama Centralne i Jugoistočne Evrope, od kojih je najveći broj na Balkanu.
Prema navodima Digitalnog forenzičkog centra, vrijednost kineskih projekata u zemljama 16+1 prelazi 27 milijardi eura. Više od polovine tog iznosa je u pet zemalja Zapadnog Balkana koje nijesu članice Evropske unije (EU).
Međutim, EU i SAD detektovale negativne posljedice uticaja saradnje s Kinom. Jedna od njih je kreiranje neodrživog duga kojim se ugrožava ekonomska stabilnost a time i ukupan društveni i bezbjednosni ambijent država koje uzimaju kineske kredite .
Bonus video:
