Crna Gora najkasnije do kraja 2025. godine treba da donese novi Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti, promijeni propise i norme za utvrđivanje invaliditeta i osnuje novu instituciju zavod za procjenu invaliditeta, kako bi se elminisale zloupotrebe u sistemu socijalne i invalidske zaštite, ove kategorije uputile ka tržištu rada, a kako bi osobe koje imaju stvarni invaliditet i potrebu za socijalnom pomoći dobile kvalitetniju podršku i zaštitu od države.
To je navedeno u Reformskoj agendi koju je Vlada Crne Gore usvojila u septembru i na koju je prije desetak dana saglasnost dala Evropska komisija. Ovi su i neke od obaveza koje Crna Gora mora ispuniti u procesu pridruživanja EU i kako bi dobila novac iz EU fondova.
Veliki broj korisnika i “invalida”
U dokumentu se navodi da je izazov koji se odnosi na zapošljivost i aktivaciju korisnika materijalnog obezbjeđenja jedan od ključnih problema ukupne nezaposlenosti u Crnoj Gori taj što od ukupnog broja registrovanih, koji je u martu iznosio 37.499 nezaposlenih osoba, 16 odsto čine korisnici materijalnog obezbjeđenja koji nisu motivisani za uključenje na tržište rada.
“Vijesti” su proteklih godina više puta ukazivale na neuobičajno visok broj korisnika materijalnog obezbjeđenja porodica i drugih vidova novčanih pomoći u opštinama Rožaje, Berane, Plav, Gusinje, da je u Rožajama broj korisnika socijalnih pomoći duplo veći od ukupnog broja zaposlenih. “Vijesti” su ukazivale da se broj osoba koje imaju “papir” da su osobe sa invaliditetom drastično povećava iz godinu u godinu, da se povećava iznos plata na koje se prijavljuju i koje subvencioniše država, da je ukupna suma prešla 30 miliona eura godišnje, kao i da broj osoba koje imaju “papir” o invalidnosti u Beranama i Rožajama čini i više od petine stanovništva.
Od ukupnog godišnjeg budžeta Zavoda za zapošljavanje od 55 miliona eura, svega tri i po miliona su mjere za aktivno zapošljavanje, ono što je suština rada ove institucije, a ostalo većinom čine naknade i subvencije za osobe sa invaliditetom i druge kategorije korisnika prava iz socijalne zaštite, čiji je procenat, u odnosu na broj stanovnika, značajno veći od regionalnog i evroskog prosjeka. Broj osoba koje imaju papir o nekom obliku invaliditeta prešao je brojku od 60 hiljada građana, odnosno čine oko deset odsto ukupnog broja stanovnika.
Motivisati korisnike pomoći da se zaposle
“Donošenje novog Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti neophodno je radi preispitivanja uslova na ostvarivanje prava na materijalno obezbjeđenje u pravcu bolje targetiranosti lica koja se nalaze u riziku od siromaštva čime se doprinosi ispunjavanju preporuka iz Pregovaračkog poglavlja 19: Socijalna politika i zapošljavanje. Praksa je pokazala da je neophodno unaprijediti i odredbe Zakona koje se odnose na aktivaciju radno-sposobnih korisnika materijalnog obezbjeđenja, kako bi se ova lica motivisala za aktivno učešće na tržištu rada”, navedeno je u dokumentu.
Strukturne karakteristike korisnika materijalnog obezbjeđenja iz evidencije nezaposlenih Zavoda za zapošljavanje ukazuju na izrazito visoko učešće dugoročne nezaposlenosti u ukupnoj nezaposlenosti, odnosno da značajan broj korisnika socijalne pomoći nije motivisan da traži zaposlenje.
Navode se podaci Zavoda za zapošljavanje da je 94,4 odsto korisnika socijalne pomoći na evidenciji duže od godinu, a da 64 odsto uopšte nema ni dana radnog staža.
“Kroz programe osposobljavanja korisnika za samostalan rad, omogućava se brža tranzicija korisnika materijalnog obezbjeđenja u svijet rada usklađivanjem sa potrebama poslodavaca za zapošljavanje lica sa radnim iskustvom. Cilj ovakvih programa je povećanje zapošljivosti i zaposlenosti sticanjem radnog iskustva za samostalno obavljanje poslova u području rada stečene kvalifikacije nivoa obrazovanja”, navedeno je u dokumentu.
Veliki izazov nova procjena invaliditeta
U ovoj Agendi se kaže i da se veliki izazov odnosi na procjenu i proces utvrđivanja invaliditeta, kao i da su to ključne procedure za određivanje budućih podobnosti za usluge, proizvode ili prava u vezi sa invaliditetom.
“Uspješna implementacija reforme sistema strukturalnog utvrđivanja invaliditeta je preduslov za sveobuhvatnu reformu cjelokupnog sistema socijalnog osiguranja. Postojeći sistem obuhvata osam novčanih transfera u vezi sa invaliditetom, stvarajući složen administrativni proces i za institucije i za korisnike. Ova složenost rezultira nedostatkom efektivnog, efikasnog i transparentnog korišćenja javnih sredstava. Da bi se ovo pitanje riješilo, u drugoj fazi reforme biće uveden inkluzivni gotovinski transfer, koji se sastoji od tri različita iznosa na osnovu nivoa podrške koji će odrediti novi Zavod za procjenu invaliditeta. Na primjer, iznosi mogu biti 150 eura za pojedince sa niskim potrebama podrške, 300 eura za one sa srednjom potrebom podrške i 700 eura za pojedince kojima je potrebna 24-časovna njega i podrška”, navedeno je u Agendi.
Prestanak postojećih osam različitih vrsta gotovinskih isplata osobama sa invaliditetom imaće, kako je navedeno, trostruki uticaj.
“Prvo, stvoriće pristupačniji i adekvatniji sistem podrške za osobe sa invaliditetom na osnovu njihovih specifičnih potreba. Drugo, značajno će smanjiti administrativno opterećenje centara za socijalni rad i smanjiti troškove u vezi sa administracijom kod prava osoba sa invaliditetom. Konačno, centri za socijalni rad će imati priliku da posvete više vremena pravom i preventivnom socijalnom radu, pružajući podršku ljudima i djeci kojima je to potrebno”, navedeno je u dokumentu.
Konačni cilj smanjenje siromaštva
Nove mjere imaće za cilj da ojačaju funkciju vođenja slučaja i upućivanje na usluge socijalne i dječje zaštite, kao i da unaprijede kvalitet navedenih usluga kroz nadzor, monitoring i evaluaciju.
“U krajnjem, jačanje ovog elementa sistema će u srednjem do dugom roku doprinijeti održivom i kontinuiranom smanjenju siromaštva i ranjivosti populacije. Glavne aktivnosti za sprovođenje ove reforme su: Izrada analize stanja i potreba za uslugama u svakoj opštini u Crnoj Gori. Procijenjeni početni trošak za uspostavljanje usluga iz oblasti socijalne i dječje zaštite je 20 miliona eura. On podrazumijeva uvođenje različitih usluga podrške životu u zajednici, uspostavljanje skloništa kao i Male grupne zajednice i Centra za hraniteljstvo. Reforme socijalne i dječje zaštite prepoznate su i u Ekonomskom i investicionom planu za Zapadni Balkanm kao i u okviru Evropskog stuba socijalnih prava. Mjera je povezana i sa ključnim preporukama iz izvještaja EK”, navedeno je u dokumentu.
Upravo iz ovih fondova Vlada očekuje da će dobiti novac za traženu reformu sistema socijalne i invalidske zaštite.
“Investicije potrebne za implementaciju reforme obuhvataju finansiranje nadogradnje sistema na savremene tehnologije, razvoj dodatnih funkcionalnosti, redovno održavanje sistema. Osim toga, potrebno je obezbijediti opremu neophodnu za nesmetano korišćenje sistema na više od 30 fizičkih lokacija, uključujući centre za socijalni rad, domove za stare i druge relevantne institucije. Vremenski okvir implementacije zavisiće od složenosti nadogradnje i unapređenja, ali se procjenjuje da će trajati do kraja 2027. godine”, navedeno je u dokumentu.
Za razne naknade sada ide 200 miliona godišnje, a 25 miliona se isplaćuje mimo sistema
Izazov za reformu socijane i invalidske zaštite odnosi se i na unapređenje integrisanog informacionog sistema socijalnog staranja (e-Socijala), čiji bi cilj bio utvrđivanje i obračun svih finansijskih izdataka na državnom nivou po osnovu ostvarivanja prava iz oblasti socijalne i dječje zaštite.
To sada, kako navode nije slučaj, jer se 12 odsto, od godišnjih oko 200 miliona eura isplata, ne obračunava i ne prolazi kroz ovaj sistem.
“Ovim unapređenjem ćemo u krajnjem postići efektivnije, efikasnije i transparentnije korišćenje javnih fondova namijenjenih socijalnoj i dječjoj zaštiti. Kroz poboljšanje sistema težimo izgradnji povjerenja u institucije i smanjenju rizika zloupotrebe sredstava. Godišnje se po osnovu prava iz oblasti socijalne i dječje zaštite isplaćuje više od 200 miliona eura, što nas dovodi do zaključka o važnosti praćenja trošenja sredstava na najefikasniji način. Dodatno, unapređenje obuhvata i prelazak na novu tehnologiju, čime se osigurava nesmetano funkcionisanje sistema i omogućava unapređenje njegovih funkcionalnosti, kao i uvođenje online usluga, što će građanima omogućiti lakši pristup ostvarivanju prava iz oblasti socijalne i dječje zaštite, a od posebnog je značaja za ranjive kategorije stanovništva.
Zakon o vještačenju invaliditeta do kraja 2024.
Ministarstvo socijalnog staranja, brige o porodici i demografije, kako je navedeno, mora uspostaviti normativni okvir za sprovođenje ključnih reformi.
“Nakon usvajanja Zakona o jedinstvenom vještačenju invaliditeta i osnivanja Zavoda za procjenu invaliditeta, Ministarstvo socijalnog staranja, brige o porodici i demografije će nakon odrađenih analiza troškova života osoba sa invaliditetom naknadno donijeti izmjene kako bi se uspostavio jedinstveni dodatak za osobe sa invaliditetom”, navedeno je u izvještaju.
Usvajanje Zakona o jedinstvenom vještačenju invaliditeta se očekuje do kraja godine, a osnivanje Zavoda je planirano u 2025.
Bonus video:
