Malo zemalja u Evropi ima tako lošu reputaciju kada je u pitanju borba protiv korupcije kao što je ima Crna Gora, ocijenio je doskorašnji ambasador SAD u Podgorici Roderik Mur u depeši koju je poslao Stejt departmentu 2. septembra 2009. godine.
Mur je, objašnjavajući takvu reputaciju, kao i problem konflikta interesa zbog toga što su političari na visokom nivou dobro pozicionirani i u biznisu, za primjer naveo potpredsjednika DPS-a i tadašnjeg potrpedsjednika vlade Svetozara Marovića.
“Na primjer, Svetozar Marović je navodno povezan sa 22 posebne kompanije bilo direktno, ili preko članova porodice. Česte glasine kaže da se ne može sklopiti značajan posao u Budvi bez Marovićevog blagoslova”, napisao je Mur u dokumentu do kojeg je došao “Vikiliks”, a koji “Vijesti” objavljuju u saradnji sa britanskim listom “Gardijan”, jednim od pet svjetskih medija koji ima svih 250 hiljada depeša.
Prva banka
Još jedan primjer kojim Mur potkrepljuje svoju tezu o korupciji u Crnoj Gori je i vlasništvo porodice Đukanović u Prvoj banci. Mur je obavijestio svoju centralu da tadašnji premijer Milo Đukanović tamo ima tri, njegov brat Aco 47, a sestra Ana Kolarević jedan odsto akcija, što porodici daje kontrolu nad bankom.
“Prva je jedina crnogorska banka koja je imala koristi od vladinog paketa od 40 miliona eura, što je bio rezultat globalne ekonomske krize. Mnogi drugi visoki političari, takođe, imaju značajan poslovni interes, uključujući i interes u državnim kompanijama”, napisao je Mur.
Amerikanci navode da u Crnoj Gori, kao i u drugim tranzicionim društvima u ovom regionu, prekomjerne slabosti uključuju široko favorizovanje starih prijatelja i nepotizam, slabu kontrolu nad konfliktom interesa, primijećenu pravnu nekažnjivost za osobe povezane sa vladajućim partijama i neuspjeh sudskog sistema da efikasno i konzistentno kažnjava korumpirane zvaničnike.
Ipak, u dokumentu se ističe da Crna Gora “ni u kojem smislu nije izgubljen slučaj”. Kao pozitivne stvari navode se uspostavljanje pravnog sistema koji je EU generalno pohvalila, komisije na visokom nivou koja treba da nadgleda napredak: “Bilo je i povećanje hapšenja i istraga u prethodnim mjesecima”.
Rođaci i treća lica
Javno izvještavanje NVO i medija o korupciji, naveo je Mur, podstaklo je vlasti da djeluju u nekoliko slučajeva, ali se ne navodi o čemu se tačno radi.
Ocjenjujući da je prirodu i opseg korupcije u Crnoj Gori teško kvantifikovati, Mur je ocijenio da razni izvještaji ukazuju da se korupcija dešava na većini nivoa vlasti.
Govoreći o faktorima za korupciju u Crnoj Gori, on je napisao da su manipulacije u ekonomskoj tranziciji od strane dobro povezanih ljudi donijela bogatstvo visokopozicioniranim političarima i maloj grupi oligarha.
“Uprkos usvajanju poboljšanog zakona o konfliktu intersa, to pitanje nastavlja da opterećuje Crnu Goru. Najproblematičniji aspekt u ovome je to da javni funkcioneri, uključujući vladine zvaničnike, sudije, državne tužioce i njihove zamjenike, kao i parlamentarce, mogu da budu na plaćenim pozicijama kao predsjednici ili članovi upravnih i kontrolnih tijela i izvršni direktori ili menadžeri u javnim korporacijama gdje država ili opština imaju dio”, napisao je tadašnji američki ambasador.
Za njega je problematično i to što zakonom nijesu obuhvaćeni rođaci van članova uže porodice funkcionera, kao i što se ne ograničavaju zvaničnici koji imovinu daju na upravljanje trećim licima.
Ambasada bez teksta
“Drugi problem je što mnogi javni zvaničnici ili ne prijave svoju imovinu kako se traži po zakonu, ili ne prijave sve, sa malo ili bez pravnih posljedica”, ocijenio je Mur, napominjući da kritičari dovode u pitanje nezavisnost Komisije za konflikt interesa i izražavaju zabrinutost zbog odsustva strožih kazni.
Abasada SAD u Podgorici nije željela da komentariše ova dokumenta “Vikiliksa”: “Američka ambasada ne može da govori o vjerodostojnosti dokumenata dostavljenih medijima za koje se navodi da su depeše Vlade SAD. Kao dio naše politike, Vlada SAD ne komentariše dokumente koji, navodno, sadrže osjetljive informacije“.
Veze vlasti i kriminalnih klanova
U depeši iz jula 2007, poslatoj iz ambasade u Podgorici, piše da čak i sa povećanom političkom voljom, Crna Gora nema sposobnosti da napadne organizovani kriminal.
Mogući nedostatak političke volje i/ili slabe institucije objašnjavaju nizak broj presuda kada su u pitanju slučajevi korupcije. Neki od drugih faktora, koji su navedeni u dokumentu, su preopterećnost sudova, način izbora sudija, nedovoljna ispitanost konflikta intersa između sudija i slučajeva kojima se oni bave
“Tek odnedavno i samo uz pomoć izvana Crna Gora ima jedva osnove zakonodavstva, opremu i obuku potrebnu da istraži i procesuira organizovani kriminal. Jače vladine mjere kada je u pitanju transparentnost pomogle bi da se slome povremene veze između kriminalnih klanova i zvaničnika vlasti, objavljivanjem imovine i povećavajući vidljivost donošenja odluka”, piše u depeši.
Dodaje se da struktura budžeta za 2007. čini finansiranje sudstva ranjivim na politički uticaj i da su “EU i drugi urgirali da vlada Crne Gore učini sudstvo finansijski nezavisnim, što je ogroman korak u jačanju vladavine prava i borbi protiv korupcije. Nije bilo policijskih akcija ili suđenja protiv visokih ili vladinih zvaničnika na srednjem nivou za organizovani kriinal i korupciju”.
Nepotizam i konflikt interesa
Veličina Crne Gore, naveo je Mur, čini neizbježnim da svako zna svakoga na neki način. U suštini, piše u depeši, korišćenje veza je široko prihvaćen način da se stvari završe u Crnoj Gori.
“Tradicija veza, međutim, doprinosi okolini koja smanjuje takmičenje, umnožava konflikt interesa i ohrabruje nepotizam pri zapošljavanju. Ovi faktori su pogoršani činjenicom da su iste dvije partije bile na vlasti u Crnoj Gori tokom posljednje decenije, podstičući loše navike koje je neujedinjena i slaba opozicija imala malo uspjeha da spriječi”, piše u depeši.
Dodatno, mnogi koji imaju političku moć su istaknuti i u svijetu biznisa, “što je izazvalo značajna pitanja u vezi sa konfliktom interesa”.
Imena izvora izbrisana
Vladini zvaničnici, tvrdi Mur, rutinski priznaju američkoj ambasadi da je korupcija ovdje izvoran problem, ali tvrde da su kritike veoma pretjerane. U ovoj, kao i u svim depešama koje je “Vikiliks” objavio, ime izvora sa kojim je razgovarano je izbrisano.
“Crnogorske institucije za sprovođenje zakona su imale samo ograničen uspjeh u procesuiranju i kažnjavanju počinioca korupcije, posebno na višim nivoima. U prvih šest mjeseci 2009. od 111 optužbi za korupciju protiv 173 osobe, donijeta je samo jedna presuda”, naveo je Mur.
Mogući nedostatak političke volje i/ili slabe institucije objašnjavaju nizak broj presuda kada su u pitanju slučajevi korupcije. Neki od drugih faktora, koji su navedeni u dokumentu, su preopterećnost sudova, način izbora sudija, nedovoljna ispitanost konflikta intersa između sudija i slučajeva kojima se oni bave.
“Regulatorni zvaničnici, kao što su inspektori za prostorno uređenje, ne izvještavaju rutinski vlastima za sprovođenje zakona o neslaganjima, dok policija i tužioci rijetko djeluju po žalbama vlasnika imovine i drugih građana”, napisao je Mur.
Bonus video:
