Zamor Evropske unije (EU) od proširenja balkanske države sve otvorenije koriste za traženje partnera u Kini, Rusiji i Turskoj i usporavanje demokratskih procesa. Prepuštanjem uticaja trećim državama, koje saradnju ne uslovljavaju vladavinom prava, regionalni lideri šalju poruku građanima da članstvo u EU ima alternativu.
Srđan Majstorović iz Centra za evropske politike smatra da regionalni lideri koriste neodlučnost EU u politici proširenja, prepuštajući inicijativu neevropskim državama zainteresovanim za zapadni Balkan. On podsjeća da Kina, Rusija i Turska angažman u regionu ne dovode u vezu sa pitanjima koja su od značaja za demokratizaciju i vladavinu prava.
“Obezbjeđujući podršku tih država, lideri zapadnog Balkana šalju dvosmislenu poruku da pristupanje EU nije jedini scenario, već da su moguće i druge opcije. Očigledno je da su regionalni lideri više naklonjeni saradnji sa trećim zemljama i oportunističkom otkazivanju evropskih pravila zarad političke podrške i novca bez uslovljavanja. Za razliku od saradnje sa EU koja je zasnovana na određenim principima i vrijednostima“, tvrdi Majstorović.
Dosadašnji evropski komesar za proširenje Johanes Han je u martu upozorio na jačanje ekonomskog uticaja Kine u regionu navodeći da je EU potcijenila uticaj Pekinga. On je primjetio da EU možda nije najbrža i traži više od drugih, ali je “najviše fer partner“. U Minhenskom izvještaju o bezbjednosti, objavljenom u februaru, upozorava se da Crna Gora u regionu prednjači po pitanju duga prema Kini, koji predstavlja 39 odsto od ukupnog državnog spoljnog duga. Zbog kredita od 809 miliona eura za izgradnju prvog dijela auto-puta, kako se navodi, dug Crne Gore porastao je na 80 odsto BDP-a, što podstiče bojazan od “dužničke diplomatije“ prema Kini. Uticajni “Politiko“ prošle godine je upozorio na sve veći uticaj Turske na Bosnu i Hercegovinu, Albaniju i Kosovo, ističući da su turske investicije i trgovina preplavile region. Uticaj Rusije kroz energetske investicije i političke veze najjači je u Srbiji i Republici Srpskoj. I pored saradnje sa neevropskim zemljama, predsjednik Crne Gore Milo Đukanović kazao je da Balkan treba zaštititi od rastućeg političkog i privrednog uticaja Rusije i Kine. On je rekao da nije pitanje da li Rusija, Kina ili neka treća zemlja ima interese na Balkanu “već zašto Evropa predaje taj region nekom drugom”.
Vladimir Vučković iz Centra za građansko obrazovanje (CGO) smatra da balkanski lideri svjesno koketiraju sa neevropskim silama.
“Domaće političke elite sve češće se koriste logikom cjenkanja i pregovaranja, pa i flertuju sa onim međunarodnim silama koje obezbjeđuju naizgled bolje i brže ekonomsko-finansijske i vojno-političke pogodnosti nego EU. Za razliku od Brisela, one ne insistiraju na vladavini prava“, tvrdi Vučković.
Da Brisel na Balkanu ima sve jaču konkurenciju, u avgustu je upozorio francuski predsjednik Emanuel Makron ističući da zapadni Balkan treba ugraditi u Evropu “inače će o njemu odlučivati SAD, Rusija i Turska”. Francuski predsjednik kazao je mjesec dana ranije da u postojećoj evropskoj strukturi nema mjesta da se govori o budućem proširenju. Đukanović je kazao da EU mora da prihvati “oštru konkurenciju na globalnoj sceni” i istakao da “Crna Gora nije iz nužde opredijeljena da bude dio EU”. Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić izjavio je da je EU racionalan izbor, ali da to ne znači da će Srbija pokvariti odnose sa Rusijom. On je nedavno izjavio i da Kina nema pouzdanijeg partnera od Srbije i najavio jačanje ekonomske saradnje.
Majstorović upozorava da regionalni lideri evropskim partnerima šalju poruke da još nisu u potpunosti opredjeljeni da ispune neophodne uslove za pristupanje EU. Time, smatra on, direktno potkrepljuju skpeticizam unutar EU u vezi sa proširenjem. “Usljed neizvjesnosti rokova pristupanja EU, politički lideri se vode vrlo racionalnom računicom po kojoj ‘troškovi’ priprema za članstvo u EU, koji podrazumijevaju slobodno tržište, slobodu izražavanja i opozicionog delovanja, slobodne medije, demokratske izbore i institucije, pravosuđe oslobođeno političkih pritisaka, predstavljaju suviše visoku cijenu. Oni nisu spremni da je plate jer bi time rizikovali trajne posljedice po status, poziciju i privilegije“, tvrdi Majstorović, dok Vučković ističe da “politika stvaranja alternative” dovodi u pitanje usvojene reforme.
“Važno je da EU, uz pojačavanje politike uslovljavanja kroz “princip nagrade-kazne”, definiše kredibilnu perspektivu članstva kao snažan instrument sa realnim datumima pristupanja. Prema tome ćemo mjeriti i posvećenost vlasti da produkuju očekivane rezultate“, tvrdi Vučković.
EU jača ako privuče Balkan
Majstorović smatra da će integracija zapadnog Balkana više zavisiti od zrelosti članica EU, nego država kandidata.
“Integracija zapadnog Balkana će zavisiti od zrelosti i spremnosti EU da prihvati činjenicu da svoju stratešku budućnost i autonomiju u vođenju evropskih i globalnih pitanja neće biti u mogućnosti da sprovede dok god ove zemlje ne postanu njen sastavni dio. Budućnost evropske integracije zapadnog Balkana zavisi od riješenosti kandidata da se uhvate u koštac sa reformama i dokažu da su sposobni da preuzmu obaveze iz članstva u Uniji koja će u budućnosti mnogo više insistirati na poštovanju osnovnih principa i vrijednosti na kojima je zasnovana i vladavina prava”, smatra on.
Srbija i Crna Gora prednjače u traženju alternative
Vučković upozorava da Crna Gora i Srbija prednjače u traženju alternative EU, iako se javno zalažu za integracije.
“To vidimo u slučaju Crne Gore i njenih kreditnih aranžmana sa Kinom oko posla sa auto-putem, iako je EU imala značajnu rezervu prema tom poslu. U slučaju Srbije EU je praktično uvela tzv. klauzulu balansa koja potencijalno može blokirati njen napredak u procesu pristupanja ukoliko se normalizacija odnosa između Beograda i Prištine dovede u pitanje. A Srbija je, kao glavni regionalni akter, počela da jača saradnju sa Rusijom kroz potpisivanje niza ekonomskih i vojnih sporazuma. Zajedničko za politiku obje zemlje jeste da su one poslale poruku EU - da njena igra nije jedina igra u gradu”, tvrdi Vučković.
Bonus video:
