Kenteri dozvola zbog NATO-a?

Doskorašnji šef Agencije za nacionalnu bezbjednost (ANB) Savo Kentera, posjedovao je kao izvršni direktor Atlantskog saveza Crne Gore (ASCG) dozvolu za pristup tajnim podacima s oznakom “strogo tajno”. On tvrdi da je dozvolu dobio da bi “prisustvovao sastancima u okviru NATO-a”.

”Dozvolu nisam dobio ni zbog kakvih ugovorenih poslova, već je ona bila neophodna da bih prisustvovao sastancima u okviru NATO-a. To što sam imao dozvolu, ne znači da sam imao pristup tajnim podacima ANB-a ili nekog drugog državnog organa. Niti sam ikad tražio te podatke, niti su mi bili potrebni, što je lako provjeriti”, rekao je Kentera “Vijestima”.

On je krajem oktobra, na sjednici skupštinskog Odbora za bezbjednost i odbranu, kazao da je dozvolu imao godinama prije dolaska u ANB, kao čelni čovjek ASCG-a. Iako su poslanici Demokratskog fronta (DF) to problematizovali tvrdeći da on nije mogao doći do dozvole ako nije bio javni funkcioner, Kentera je, prema Zakonu o tajnosti podataka, mogao da je traži kao zakonski zastupnik pravnog lica - ASCG-a, za tu organizaciju ili nekoga zaposlenog u njoj.

Iz Direkcije za zaštitu tajnih podataka, koja izdaje dozvole, “Vijestima” su potvrdili da je Kentera dozvolu dobio upravo tako - kao zakonski zastupnik ASCG-a, odnosno vršeći poslove direktora te organizacije. Ističu da je, shodno zakonu, dozvola trebalo da važi do 24. januara 2023. godine, ali da je prestala i da je on vratio kad je imenovan za vršioca dužnosti (v.d.) direktora ANB-a.

Navode da im je Kentera u aprilu 2019. podnio zahtjev za dozvolu za pristup podacima “strogo tajno” radi izvršavanja “ugovorenih poslova”, i da su mu je, nakon što je ANB dostavio izvještaj o bezbjednosnoj provjeri, izdali u januaru 2020.

Upitani o kakvoj vrsti ugovorenih poslova je riječ, iz Direkcije pojašnjavaju da se prilikom podnošenja zahtjeva dostavlja izjava kojom zakonski zastupnik potvrđuje da on i lica za koja se traži dozvola imaju opravdan zahtjev za korišćenje tajnih podataka saglasno principu “potrebno je da zna”, te da se s tim u vezi ne navode konkretni poslovi za koje će im biti potrebna dozvola.

Iz Direkcije ističu da Kentera, kao zakonski zastupnik ASCG-a, nije podnosio zahtjev za izdavanje bezbjednosne dozvole za pristup tajnim podacima stranih država ili međunarodnih organizacija.

Na pitanje koliko je pravnih lica koja nisu državni organi i organi lokalne samouprave, tražilo od donošenja Zakona o tajnosti podataka 2008. do danas dozvolu, a koliko dobilo, iz Direkcije su odgovorili da im je zaključno sa 31. oktobrom podnijeto 45 zahtjeva za izdavanje i produženje dozvole, a da je izdato i produženo važenje za 14 dozvola.

”Naglašavamo da nijedan zahtjev za izdavanje dozvole za pristup tajnim podacima za pravno lice nije odbijen, već da su u proceduri, odnosno da su pojedina pravna lica odustala od prvobitno podnesenih zahtjeva”, napominju iz Direkcije.

Stepen “strogo tajno” određuje se za podatke čije bi otkrivanje ugrozilo ili nanijelo neotklonjive štetne posljedice za bezbjednost i interese Crne Gore.

Podacima s tim i stepenom tajnosti “povjerljivo” i “tajno” bez dozvole, odnosno bezbjednosne dozvole, mogu pristupiti jedino visoki državni funkcioneri (šef države, predsjednik Skupštine, premijer, vrhovni državni tužilac, članovi Odbora za bezbjednost...)

Za pristup podacima sa oznakom “interno” nije nužna dozvola, ali je onaj ko vrši uvid u njih u obavezi da prije nego što to učini potpiše izjavu da će s njima postupati u skladu sa zakonom.

Prema zakonu, zahtjev za pravno lice, osim osnovnih informacija (naziv, sjedište, djelatnost...), mora da sadrži i stepen tajnosti podataka za koji se traži dozvola. Uz to, pravno lice podnosi zahtjev za zaposlene kojima je to potrebno za izvršenje ugovorenog posla. S druge strane, zahtjev za fizička lica, uz oznovne podatke, mora da sadrži i dužnosti, poslove, odnosno aktivnosti koji su u vezi sa pristupom tajnim podacima, te stepen tajnosti podataka.

Pristup tajnim podacima ostvaruje se prema principu “potrebno je da zna”, što znači da osoba koja je tražila dozvolu može obaviti uvid isključivo u podatke koji se tiče njegovog posla i/ili dužnosti.

”Vijestima” iz Direkcije nisu mogli da odgovore da li još neka lica iz ASCG-a imaju dozvolu, jer je ta evidencija, prema zakonu, takođe tajni podatak, dok je Kentera saopštio da ne može precizno da kaže.

”Dozvolu je imao bilo ko, ko je išao na te sastanke sa mnom. To nije slučaj samo s našom organizacijom, nego i sa svakim ko prisustvuje tim sastancima”, dodao je.

ASCG, čiji je Kentera bio predsjednik, osnovan je 2006. i bavi se, kako piše na sajtu organizacije, promocijom evroatlantskih vrijednosti i međunarodne bezbjednosti, a svoje aktivnosti sprovodi kroz tri centra - Digitalni forenzički centar, Centar za borbu protiv terorizma i nasilnog ekstremizma i Centar za međunarodne odnose.

Kao ciljevi organizacije, navodi se doprinos očuvanju mira i bezbjednosti i širenje značaja i uloge NATO-a u regionu jugoistočne Evrope, unapređenje regionalne saradnje, analiziranje političkih procesa i doprinos kreiranju politika, naglašavanje značaja uloge Crne Gore, kao NATO članice, u međunarodnim procesima...

Kenteru je Vlada imenovala za v. d. direktora ANB-a 5. maja, a razriješila 7. oktobra. Smijenjen je na predlog premijera u tehničkom mandatu Dritana Abazovića, iz čijeg je kabineta saopšteno da je ta odluka donijeta jer Kentera nije postupao po Zakonu o ANB-u u dijelu kontraobavještajne zaštite.

Abazović je na sjednici Odbora za bezbjednost saopštio da nije bio obaviješten o nedavnoj akciji ANB-a u vezi sa sprečavanjem šverca cigareta.

Premijerov partijski kolega iz Građanskog pokreta URA i doskorašnji direktor Uprave prihoda i carina Rade Milošević, nedavno je javno Kenteru doveo u vezu sa švercom.

Kentera je, s druge strane, rekao da je ANB pružao kontraobavještajnu zaštitu Abazoviću, dodajući da je lično on upozorio premijera na Miloševića i kontakte koje ostvaruje.

Za zaposlene u državnim organima i pravnim licima 6.075 dozvola

Upitani koliko je zahtjeva za dozvolu za fizička lica traženo od donošenja zakona, iz Direkcije navode da je od njihovog osnivanja 2008. obrađeno ukupno 6.586 zahtjeva za izdavanje, odnosno produženje dozvole.

”Dakle, naglašavamo da ovaj broj uključuje i zahtjeve za izdavanje, kao i za produženje važenja dozvole za ista lica. S obzirom na to da je ovaj podatak tražen za period od kada je osnovana Direkcija, a to je vremenski period od 14 godina, pojedina lica su po više puta podnosila zahtjeve za produženje važenja dozvole. Direkcija je izdala, odnosno produžila važenje za 6.075 dozvola za pristup tajnim podacima za zaposlene u državnim organima i pravnim licima. Donijeta su 43 rješenja o odbijanju zahtjeva za izdavanje dozvole”, ističu iz Direkcije.

Temeljna provjera prije dozvole

Prema zakonu, lica ovlašćena za određivanje stepena tajnosti “strogo tajno” su šef države, predsjednik Skupštine, premijer i članovi Vlade, načelnik Generalštaba Vojske Crne Gore (VCG), starješina organa uprave nadležnog za poslove policije, direktor ANB-a, vrhovni državni tužilac i predsjednik Vrhovnog suda.

Ta lica određuju i način prestanka tajnosti određivanjem datuma prestanka tajnosti u okviru rokova. Prema zakonu, tajnost podataka sa oznakom “strogo tajno” prestaje istekom roka od 30 godina.

Periodično preispitivanje tajnosti podataka, na osnovu koga se može promijeniti stepen tajnosti ili ukinuti tajnost, odnosno produžiti njen rok, vrši​​ komisija koju obrazuje starješina organa. Za podatke “strogo tajno” to se radi najmanje jednom u tri godine.

ANB, odnosno Ministarstvo odbrane kad se zahtjev odnosi na zaposlene i angažovane u tom resoru i VCG, vrši specijalnu bezbjednosnu provjeru”, koja obuhvata i dodatnu bezbjednosnu provjeru” onih lica koja traže pristup tim podacima.

”Dodatna bezbjednosna provjera obuhvata, pored provjere činjenica iz osnovne i specijalne bezbjednosne provjere, i provjeru svih onih činjenica, okolnosti i događaja iz privatnog života lica za koje se vrši bezbjednosna provjera u posljednjih deset godina od dana podnošenja zahtjeva za izdavanje dozvole za pristup​​ tajnim podacima, koje mogu da budu osnov za sumnju u njegovu pouzdanost, a naročito ako su njegove aktivnosti u suprotnosti s interesima Crne Gore ili ako je povezan sa stranim licima koja mogu da ugroze vanjsku politiku i bezbjednost Crne Gore”, piše u zakonu.