Ne postoje fizički dokazi korišćenja trobojke bez grba za isključivo državne potrebe.
To je u intervjuu “Vijestima” kazao istoričar Miloš Vukanović, ocjenjujući da je trobojka bez grba koja se pojavila u kabinetu šefa parlamenta Andrije Mandića - relativno nepoznata u crnogorskoj istoriji.
Navodi da državna zastava Knjaževine/Kraljevine Crne Gore nikad nije bila zakonski definisana, a da se u Ustavu iz 1905. godine pominju narodne boje - crvena, plavetna i bijela.
“Do sada raspoložive fotografije i crteži pokazuju korišćenje trobojke bez državnog grba u sklopu dekora za svečanosti, a ne kao državni simbol”, rekao je Vukanović.
On kaže da je potenciranje prava isticanja istorijskih zastava u državnim institucijama i pri zvaničnim susretima - nonsens.
“U tim institucijama i pri tim događajima samo mogu da budu prisutni simboli koji predstavljaju sve građane današnje Crne Gore”, ističe sagovornik.
Predsjednik Skupštine u kabinetu, osim državne zastave, drži i crveno-plavo-bijelu trobojku. O kakvoj je zapravo zastavi riječ?
Od kada je počeo performans sa zastavama, počela je i priča suštinski o kakvoj zastavi je riječ. Građani imaju određene emocije ka raznim zastavama iz raznih perioda crnogorske istorije, a s pravom su bili zbunjeni. Prije svega zbog nedostatka državnog grba, a drugo i zbog same nijanse trobojke. Ukratko, zastava koja se pojavila u kabinetu šefa crnogorskog parlamenta relativno je nepoznata u crnogorskoj istoriji.
Da li je crveno-plavo-bijela zastava bez grba ikad bila zastava Knjaževine i/ili Kraljevine Crne Gore? Ako jeste, kad (u kom periodu), gdje i na koji način je korišćena?
Ovdje dolazimo do činjenice da državna zastava Knjaževine/Kraljevine Crne Gore nikad nije bila zakonski definisana. Član 38 Ustava za Knjaževinu Crnu Goru iz 1905. godine definiše grb, a član 39 pominje narodne boje, odnosno crvenu, plavetnu i bijelu. Kao što vidite, striktne definicije zastave nema, a napominjem da su zakoni koji definišu državne simbole dosta precizni, pogotovo po pitanju simbioze grba i boja, a mi to ovdje nemamo. Usljed te nedefinisanosti, ka državnim simbolima iz ovog perioda crnogorske istorije određujemo se na osnovu državne prakse i materijalnih dokaza.
Na dvorcima Petrovića, državnim institucijama i ambasadama Crne Gore, kao i tokom ratnih operacija, jedine zastave koje su bile u upotrebi, a za koje imamo dokaze, odnosno same zastave ili fotografije su bijeli dvoglavi orao na crvenoj podlozi ili na trikoloru.
Jedini izuzetak je podatak da je na predstavništvu Crne Gore u Vašingtonu jedno vrijeme bila okačena trobojka bez grba, koji je kasnije dodat. Za poređenje, u istom period na našoj ambasadi u Carigradu vijorila se crvena zastava sa državnim grbom. Ukratko, ne postoje fizički dokazi korišćenja trobojke bez grba za isključivo državne potrebe.
Ako trobojka bez grba nije bila zastava ni Knjaževine, ni Kraljevine Crne Gore, da li je ikad bila u upotrebi tokom trajanja ova dva državna oblika? Ako jeste, kad (u kom periodu) i u kojim prilikama?
Ideju o korišćenju trobojke pored već zastupljenih crnogorskih zastava prvi put nalazimo u jednom dokumentu iz vremena knjaza Danila. Međutim, domaći izvori je ne pominju sljedeće tri decenije. S druge strane, imamo njen pomen u inostranim izvorima, ali sa drugačijim rasporedom boja. Francuski izvor (iz 1860-ih) navodi da je raspored boja na crnogorskom trikoloru plavo, bijelo, crveno, dok poljski izvor iz istog perioda kaže da je raspored boja crveno, bijelo, plavo.
Raspored trikolora koji će kasnije ući u Ustav iz 1905. godine ustalio se 1880-ih isključivo kao dio prazničnog dekora za razne svetkovine. Do sada raspoložive fotografije i crteži pokazuju korišćenje trobojke bez državnog grba u sklopu dekora za svečanosti, a ne kao državni simbol. Pored navedenog, imamo sporadični pomen o korišćenju trobojke bez grba na zgradama oblasnih uprava, uz objašnjenje da su zastave sa grbom namijenjene ministarstvima.
Koja je razlika u značenju/upotrebi između zastava koje su se koristile (državne, ratne, knjaževske/kraljevske, itd.) u Knjaževini/Kraljevini Crnoj Gori?
Pitanje iziskuje obiman odgovor jer evolucija crnogorske državne zastave je usko vezana za razvoj crnogorske vojske, kao i u jačanju i promjeni moći vladajuće dinastije. Ukratko, alaj-barjak, odnosno vojna zastava Crne Gore i dinastije Petrović-Njegoš, bila to crvena sa grbom ili kasnije trobojka sa grbom, je prema raspoloživim izvorima i materijalnim dokazima korišćena kao dinastička, ratna i državna zastava sve do nestanka Kraljevine Crne Gore.
I crvena zastava sa grbom i trikolor sa grbom su korišćene naizmjenično, što dokazuju fotografije gdje se trobojka sa grbom vijori iznad dvora, dok se istovremeno crveni barjak sa grbom vijori 30 metara dalje iznad Vladinog doma. Tokom ulaska crnogorske vojske u Skadar, crnogorska vojska je grad predala kralju Nikoli sa trobojkom sa grbom, dok se iznad grada vijorila, kako je navedeno u izvorima, državna crvena zastava sa grbom.
Šta je narodna zastava, da li su Knjaževina/Kraljevina Crne Gore imale narodnu zastavu? U Ustavu iz 1905. pominju se narodne boje? Šta to znači?
Kao što smo već rekli, u Ustavu iz 1905. godine crvena, plavetna i bijela se pominju kao narodne boje. Pomen narodnih boja imamo u novinama iz perioda nakon Berlinskog kongresa, a oni se vežu za kićenje gradova povodom raznih svečanosti.
Važno je istaći da se narodna trobojka u novinama često naziva i slovenska trobojka. Napominjem da je važno jer se u današnjim diskusijama preskače činjenica da je trobojka u Crnu Goru došla kao dio sveslovenskog (panslovenskog) nacionalnog buđenja, inspirisana bojama Francuske buržoaske revolucije, revolucije iz 1848. godine i nacionalnog buđenja Slovena u Austrijskoj carevini. Preko tih procesa trobojka će doći kod nas, Srba, Hrvata, Slovenaca, Čeha, Slovaka itd. Kasnijim ekspanzionističkim i nacionalnim pretenzijama, što Rusa što drugih slovenskih naroda, ove boje će dobiti drugačije značenja, pa sad imamo da čak i vjerske organizacije koriste te boje kao svoje.
Kao što možete vidjeti, ne radi se o zastavi koja je iznikla iz naroda, već o simbolima koji su bili dio jednog političkog pokreta, kasnije su evoluirali u nešto drugo, a danas u nešto treće.
Ima li u heraldičkom/istorijskom smislu razlike između plave i plavetne boje na zastavama Crne Gore kroz istoriju?
Simbolika elemenata, boja i oblika je u osnovi veksologije i heraldike. Samim tim, i nijanse u bojama su od važnosti. Međutim, kako je dosta toga u Knjaževini/Kraljevini Crnoj Gori bilo nedefinisano ili produkt improvizacije ili nužde, trobojke sa državnim grbom iz tog perioda koje su sačuvane sadrže i plavu i plavetnu boju, s time da ključni alaj-barjak koji se čuva u dvoru kralja Nikole sadrži plavetnu boju. Ono što je očigledno je da u daljoj heraldičkoj tradiciji nakon 1991. godine se potencirala plaventa boja, čak i različite dimenzije zastava, u cilju pravljenja razlike sa sličnim zastavama.
Imaju li državni zvaničnici po zakonu pravo da ističu “istorijske zastave” u kabinetima, pri zvaničnim susretima, i inače pored državnih zastava predviđenih zakonom? Šta znači odredba u Zakonu o državnim simbolima da istorijske zastave uživaju istu zaštitu kao državna zastava?
Potenciranje prava isticanja istorijskih zastava u državnim institucijama i pri zvaničnim susretima je nonsens. U tim institucijama i pri tim događajima samo mogu da budu prisutni simboli koji predstavljaju sve građane današnje Crne Gore.
O kakvoj nelogičnosti i nonsensu je riječ, kao i potencijalnom otvaranju pandorine kutije zloupotreba, govori situacija da ako državni zvaničnici imaju pravo, kako kažu, da ističu istorijske zastave, to znači da pri susretu sa gospodinom Joanikijem može biti istaknuta zastava sa petokrakom Narodne republike Crne Gore!?
Ova odredba jednostavno znači da one ne smiju biti zloupotrijebljene ili oskrnavljene, kao i da mogu biti korišćene u određene ceremonijalne aktivnosti.
Koriste zastavu za obilježavanje teritorije uticaja i djelovanja
Činjenica je da je trobojka koja je istaknuta u kabinetu predsjednika Skupštine danas zastava BiH entiteta Republika Srpska i zakonita “narodna” zastava u Srbiji. Zbog čega, po Vašem mišljenju, neki državni i lokalni funkcioneri ističu ovu crveno-plavo-bijelu trobojku bez grba, kao što u posljednje vrijeme radi g. Mandić?
Bez mnogo istorijskog osnova kreira se narativ o simbolima jednog regionalnog političko-nacionalnog pokreta koji samo nastavlja sa velikodržavnim pričama s početka 90-ih. U službi tog velikodržavnog projekta ovi simboli sa svojim novim značenjem treba da obilježe teritoriju uticaja i djelovanja. Kao što vidimo, takvo korišćenje simbola odmah otvara rasprave koje opterećuju društvo, a služe i za brzo prikupljanje populističkih političkih poena. Nažalost, implementatore takve politike u Crnoj Gori, zbog svojih, prije svega ličnih interesa, briga za destabilizirajuće posljedice koje takva politika može imati, a koje vidimo da su na djelu prije svega u BiH.
S druge strane, kao i u posljednje tri decenije, sva nacionalna priča je uvijek i samo uvijek maska za širenje destabilizacije iza kojih stoje čisto materijalni interesi. Možda je nacionalizam posljednje utočište mase, ali je i prvo i posljednje utočište korupcije.
Bonus video:
