Od svih pitanja koja se postavljaju piscima, ono najzagonetnije, ali se najupornije ponavlja, je šta drugi misle o tome što je autor proizveo. Oni koji, potencijalno, mogu da gledaju sa neodobravanjem su piščeva supruga, porodica, kolege, kritika, zajednica ili komšije. Nije bitno tačno ko su. Ipak, pitanje tih mišljenja je od presudnog značaja za umjetnike. Kada počnu da rade, pokreće se i hor cenzure i neslaganja, ako ne i mržnje.
Pisca uveliko usporava zabrinutost za efekte koje njegove riječi mogu imati. Pisac može da postane uznemiren, ugušen ili blokiran. Mogao bi da počne da mrzi svoj posao, ili postane fobičan i demotivisan već na početku. Materijali koje je u proteklih desetak dana na internet postavila Britanska biblioteka detaljno opisiju živote pisaca 20. vijeka i dokaz su prethodnih stavova; vidimo T.S. Eliota kako brine o “Pustoj zemlji”: “Ne znam da li će to biti dovoljno, i moram da čekam na mišljenje Vivijen o tome da li je za štampanje ...”, pismo-odbijanicu koje je Džejms Džojs dobio od Virdžinije Vulf, kao i ono koje je Džordž Orvel dobio od istog T.S. Eliota, koja pokazuju da su i ovi književni velikani morali da prevaziđu rane kritike i neslaganje sa njihovim radom.
“Dragi Orvele, znaš, dobra ti je ova 'Životinjska farma' ali...” ovim riječima je pismom T. S. Eliot, odbio “Životinjsku farmu” jer izdavač “Faber&Faber”, čiji je on urednik bio, nije siguran da je to “pravi način na koji se može kritikovati politička situacija”.
Obraćajući se čuvenom piscu sa “Dragi Orvele” T.S. Eliot, 13. jula 1944. godine, piše da oni neće objaviti “Životinjsku farmu”.
“Saglasni smo da je ovo vrhunsko djelo; da je fabula vješto napravljena i da narativ čitaocu drži pažnju - a to je nešto što je tek nekoliko autora od 'Gulivera' uspjelo”, stoji na početku pisma.
“Životinjsku farmu”, političku basnu koja kroz grubu satiru priča o staljinizmu i prikazuje Staljina kao diktatora, za koju su mnogi, poput Eliota, smatrali da je previše kontroverzna u vremenu u kojem su Britanci saveznici Sovjetskog Saveza u borbi protiv Njemačke, odbila su najmanje četiri izdavača.
“Životinjska farma” govori o životinjama koje osvajaju farmu za sebe i uživaju do trenutka kada počinje teror i prijetnja. Književni likovi su personifikacija ljudi iz stvarnog svijeta - među svinjama, koje vladaju farmom nakon što otjeraju ljude, Napoleon je Staljin, Snoubol je Trocki, Skviler je Molotov, Minimus Maksim Gorki, a Stari Major Lenjin.
Kada je riječ o otjeranim ljudima, gospodin Džuns je ruski car Nikolaj Drugi, gospodin Frederik je najvjerovatnije Hitler, a gospodin Pilkington Čerčil. Tu su i ostale životinje kojima se vlada i svaka predstavlja nešto - neka srednju klasu, neka inteligenciju, a ovce su - proleterijat.
“Mislim da je moje nezadovoljstvo nastalo samo zbog efekta jedne negacije. Imam simpatije prema tome šta autor želi, kao i prema njegovim prigovorima, ali stav prema trockistima nije ubedljiv”, objasnio je Eliot u pismu Orvelu.
“Na kraju krajeva, tvoje svinje su daleko inteligentnije od drugih životinja i prema tome najkvalifikovanije su da vode farmu - zapravo, ne bi bilo farme bez njih. Ono što je potrebno, neko će reći, nije više komunizma na farmi već više svinja okrenutih društvu”, dodaje on.
Samo godinu nakon ovog T.S. Eliotovog odbijanja, “Životinjsku farmu” objavila je kuća Seker&Varburg.
Orvel u predgovoru koji nije štampan sve do 1972. kaže da je 1943. godine “bilo očigledno da će biti veoma teško objaviti knjigu”. Jedna američka izdavačka kuća ga je odbila smatrajući da je nemoguće prodati priču o životinjama u SAD-u.
“Ukoliko izdavači i urednici spriječe da neke stvari dođu do štampe to nije zato što se plaše da ih neko krivično goni već se plaše mišljenja javnosti. U ovoj zemlji intelektualni kukavičluk je najgori neprijatelj sa kojim pisci i novinari mogu da se suoče”, napisao je tada Orvel.
Kao deklarisani ljevičar, on konstatuje da je ono što se u tom trenutku tražilo nekritičko divljenje sovjetskoj Rusiji.
“Svi to znaju i svi tako rade. Bilo kakva ozbiljna kritika sovjetskog režima i objavljivanje činjenica za koje sovjetska vlada želi da ostanu sakrivene nije moguće”, naveo je Orvel.
Eliotovo pismo jedno je od 300 predmeta koje je Britanska biblioteka digitalizovala, a među njima se nalaze određene verzije djela, pisma i sveske autora od Virdžinije Vulf, preko Anđele Karter do Teda Hjuza.
“Do sada su ove dragocjenosti mogle da se vide jedino u čitaonicama biblioteke ili na nekim izložbama, a sada mogu kod bilo koga u kući, bilo gdje na svijetu gdje ima interneta”, kaže Ana Lobernberg iz Britanske biblioteke.
Virdžinija Vulf: “Uliks” je bio značajna katastrofa
Ova arhiva pokazuje da Orvel nije jedini veliki pisac čije je djelo nekoliko puta odbijeno. Britanska biblioteka je takođe digitalizovala i niz pisama kojim se odbija “Uliks” i “Portret umjetnika u mladosti” Džejmsa Džojsa.
Džojs je osam godina živio u agoniji neuspjeha - toliko mu je trebalo da objavi svoju prvu zbirku kratkih priča “Dablinci”, koja je odbijena 22 puta. Nakon što je uspio da pronađe izdavača, zbirka je objavljena u 1250 primjeraka. Tokom prvih godinu dana prodato je 376 primjeraka - sam Džojs kupio je 120 knjiga. Čovjek koji se danas smatra jednim od najuticajnijih književnika 20. vijeka nije mnogo bolje prošao ni sa kultnim romanom “Uliks” i “Portretom umjetnika u mladosti”.
“Nećemo svjesno da preduzmemo ništa što je sumnjivog karaktera iako ovo može da bude klasik”, navodi jedna firma za štampanje, a druga savjetuje da se izbace neki pasusi “ukoliko želite da knjiga bude objavljena”.
Prema britanskom zakonu, oni koji štampaju knjigu, a ne izdavači, bili bi odgovorni ukoliko bi knjiga donijela probleme.
“Uliks je bio značajna katastrofa - ogroman po smjelosti, strahotan po porazu”, zapisala je Virdžinija Vulf u jednom od svojih eseja.
Međutim, tu nije kraj: u pismu koje je u digitalnoj verziji prethodne sedmice objavila Britanska biblioteka, Virdžinija Vulf objašnjava zašto odbija da štampa “Uliksa”. Ona se u pismu obraća Harijet Šo Viver, meceni Džejmsa Džojsa.
“Dužina je nepremostiva teškoća za nas”, kaže čuvena književnica, dodajući da “ne možemo dovesti nikoga da nam pomogne, a za knjigu od 300 strana potrebno nam je dvije godine da je proizvedemo.
To je pitanje za vas ili za gospodina Džojsa”.
“Lolita” - 1000 godina ispod kamena
“Veliki Getsbi” Džona Skota Ficdžeralda danas je, prema nepodijeljenom mišljenju publike i kritike, jedan od klasika svjetske književnosti. Poslije dvije potpuno različite filmske verzije, ovaj roman, zajedno s likom Getsbija, nanovo je osvojio šaroliku čitalačku publiku. Ali Ficdžerald je imao problema prilikom objavljivanja romana. Jedan izdavač odbio ga je riječima da bi roman bio pristojan da nema lika - Getsbija.
Još gore je prošao Vladimir Nabokov sa čuvenom i osporavanom “Lolitom” - jedan izdavač ga je u pismu posavjetovao da svoj “previše mučan” roman “zakopa na hiljadu godina negdje ispod kamena”.
Bonus video:
