Da li lažem kada kažem da je sreća u tri stvari/ Dobroj ženi, gitari i bogatom tati koji uvijek nešto radi Azra, Jablan, "Azra" (Jugoton, 1980.)
Hajde da počnemo naizgled naivnim pitanjem: da li je Budva stvarno grad? Naravno da jeste. Bedemi Starog grada govore tome u prilog, ne treba ići dalje - svaki ozbiljan grad ima bedeme - Podgorica, recimo, nema bedeme (tužni ostaci turske tvrđave Depedogen, o kojima niko uistinu ne vodi računa, teško da bi se mogli nazvati bedemima).
Moram priznati, takođe, da nikada nisam čuo legendu o nastanku Podgorice - a legenda o nastanku Budve seže u daleku, najdalju prošlost - i tu legendu svi mi odlično znamo: Kadmo (Cadmus), ugledni biznismen iz grčke mitologije - i gospođa Harmonija (Harmonia), Kadmova supruga - bili su primorani da napuste Tebu (zbog navodnih mahinacija prilikom otkupa nekog opštinskog zemljišta za gradnju) - pa su - kud će, što će - upregli volove i krenuli na put - da bi nakon nebrojenih avantura stigli u najljepšu zemlju na svijetu - zemlju Enhelejaca (ljudi-jegulja) - predaka današnjih Crnogoraca, Srba, Bošnjaka, Albanaca, Muslimana, Roma, Hrvata i ostalih građana Crne Gore - gdje im se učinje zgodno da podignu grad - i to na ekskluzivnoj lokaciji, uz samu obalu sinjega mora Jadranskog, na jednom prekrasnom malom ostrvu (u potezu pod jurisdikcijom Morskog dobra) - i taj grad nazvaše Butua - da bi od tog istorijskog trenutka, pa sve do današnjih dana, svi koji žele da grade što god im padne na pamet - nastavili da pristižu u Budvu (jedini uslov je da taj neko ko želi da gradi što god mu padne na pamet - ima para - što svakako implicira i jake veze u Vladi Crne Gore, ako se razumijemo, tj. u Ministarstvu održivog razvoja i turizma - ili barem u Opštini Budva).
Dakle, ako nas zanima da li je časni Majkl Spiks (Michael Speaks) bio u pravu kada je ustvrdio, sredinom devedesetih - otprilike u vrijeme kada je Budva počela da se ozbiljno "razvija", tj. da se razvija u divljem ritmu turbo-folka (ožeži do zore!) - da je "prostor još uvijek varijabla u savremenoj urbanoj jednačini", ali da "upravo fluidnost kapitala, valuta i informacija - a ne prostor - definiše savremeni grad" - onda nam nema druge nego da se okrenemo u pravcu kraljice CG turizma. Ako želimo da na domaćem terenu potražimo validan dokaz da je Spiks bio u pravu - a jeste, nema sumnje - onda je Budva dokaz. S tim da bi u Spiksovu jednačinu, specijalno za ovu priliku, trebalo ubaciti i apsolutnu političku moć - kao još jednu varijablu, odnosno specifičnost ovih naših ludih prostora - neodvojivu od kapitala i informacija.
OK - nisam više siguran da je Hotel Avala u Budvi podigao čuveni beogradski apotekar i ugledni biznismen, gospodin Radomir Stojić - pominje se tu i stanoviti gospodin Ljubomir - Ljubo Saračević - ugledni i bogati beogradski trgovac, biznismen i veliki dobročinitelj - koji je još kao dijete - ubogo seljače - došao u veliki grad, trbuhom za kruhom, što bi se reklo - da bi se nakon samo par decenija u njegovom posjedu našla jedna od najjačih banaka u Kraljevini Jugoslaviji (u kompletu sa poslovnom zgradom u Beogradu, na Terazijama), te nebrojene stambene zgrade diljem Beograda, kao i par vila na Dedinju - i naravno: Hotel Avala u Budvi itd. Tu stvar bi trebalo detaljnije istražiti i prostudirati, definitivno.
U svakom slučaju, Hotel Avala je primio prve goste u ljeto 1939. godine - i od tog trenutka, pa do dan-danas - imamo problem - urbanističko - arhitektonski problem, prvenstveno, a zatim i ambijentalni - čak i identitetski, ako hoćete. Ruku na srce - taj nesrećni hotel je uvijek bio prevelik - i uvijek je bacao dugu i hladnu sijenku sa kontra strane, u pravcu sjevera - i taj prostor iza hotela, dakle sa sjeverne strane, nikada nije bio ni za što - i služio je, godinama, kao nekakvo, nikada do kraja definisano ekonomsko dvorište, oko kojega su naslagane bile pomoćne zgrade: vešeraj, pomoćna kuhinja, magacini itd.
A onda je u jednom trenutku, recimo da je to bilo krajem šezdesetih, ili početkom sedamdesetih godina, aktivirana Mediteranska ulica - koja se, vrlo logično, završavala jednim ni po čemu posebnim parkingom, tik uz ogradu ekonomskog dvorišta Hotela Avala. Dakle, skreneš lijevo, skineš se sa magistrale - i voziš polako Mediteranskom ulicom, željan mora, sunca, sladoleda, hladnog piva i svakovrsnih drugih užitaka - dok ne ugledaš sumorni Hotel Avala i zaroniš u njegovu tešku sijenku. Znaš da je odmah iza te zgradurine i njene sijenke upravo more - ali sve to zajedno nije odisalo nečim što bi se moglo nazvati srećom.
Sa druge strane, nekako u isto vrijeme su platežno sposobniji turisti - da ne kažem elitni turisti - otkrili CG primorje, a samim tim i Budvu - a kako ta vrsta turista nije imala razumijevanja za zajedničke toalete i zajedničko tuširanje u dnu hodnika, kao što je to bio slučaj u (starom, predratnom) Hotelu Avala - poslenicima u turizmu je vremenom počelo da sviće da se nešto mora uraditi povodom toga - ali avaj - konstruktivni sistem, tj. konstruktivni rasponi zgrade Hotela Avala - nisu dozvoljavali da se instaliraju kupatila u sobama - tako da je hotelu bilo odzvonilo i prije zemljotresa - naime, negdje sredinom sedamdesetih je počelo bilo da se razmišlja o njegovom rušenju.
A onda je ipak udario zemljotres - i na scenu je stupio veliki Vlado Plamenac. Pretvoriti ruinu starog hotela u svojevrsni pseudo-portal je potez koji se ne može mjeriti ni sa jednim drugim potezom u istoriji CG savremene arhitekture, ako mene pitate. Taj potez - vrlo sofisticirani arhitektonski škerac - ne samo što je odisao nekom mediteranskom lakoćom i vedrinom - već se savršeno uklapao u sve ono što se danas na međunarodnoj arhitektonskoj sceni smatra tekovinama postmoderne arhitekture - s tim da ovdje taj postmodernistički transfer nije bio samo tipološki - već je izvanredno funkcionisao i u semantičkom polju - što je iznimno rijedak slučaj. Značenja su bila pomjerena i preusmjerena - drugim riječima.
Ipak, najveći kvalitet Plamenčeve intervencije nije bio tipološko-stilske prirode - već se ogledao u socijalnoj ravni - provući javnu šetnicu kroz centralnu salu starog hotela i otvoriti ljudima terasu - sa pogledom na sinje more Jadransko - to je bio potez bez presedana. Ako ste barem jednom prošli kroz Plamenčev portal i izašli na tu terasu - onda ćete se složiti da je bilo nečega uzvišenog i svečanog u svemu tome - osjećalo se tu ozračje nekakvog drevnog rituala slavljenja sunca i mora.
I gle čuda - prostor iza hotela je odjednom sinuo, oslobođen teške sijenke, sve neuralgične tačke su izbrisane, Budva je konačno dobila javni prostor kakav joj dolikuje. Ali ne lezi vraže, sreća nije potrajala - kao što nikada ne potraje na ovim našim ludim prostorima. Ubrzo su "sile mraka i bezumlja" opet počele da proviruju iz svojih smrdljivih jazbina.
Sljedeće subote o teškom skrnavljenju Tabačkog mosta u Podgorici - nazovimo tako najavljeno proširenje mosta starog barem 300 godina - jednog od rijetkih graditeljskih relikata iz perioda otomanske uprave. A zatim nazad u Budvu - priča o Hotelskom komplesku Avala-Mogren mora biti ispričana do kraja, definitivno.
Bonus video:
