Arhitektura velikog grada suštinski počiva na rješenjima koja se tiču dva faktora: elementarne ćelije (sobe) i urbanog organizma kao cjeline. Ludvig Hilbersajmer Podgorički nedeljnik "Zeta" je izlazio (skoro) 11 godina - od 25. maja 1930. do 6. aprila 1941. Ukupno je objavljeno 557 brojeva. Pored evropske politike, kojoj je pripadao apsolutni primat u uređivačkoj koncepciji lista, te državne politike - država se zvala Kraljevina Jugoslavija, da ne bi bilo zabune - pomno su obrađivane i teme iz svakidašnjeg života na ovim našim prostorima, tako da je "Zeta" iznimno važan izvor informacija o svim pitanjima koja se tiču političkih i društvenih kretanja, privrede, zdravstva, sporta, prosvjete i kulture - a na momente i graditeljstva - tokom burnih tridesetih godina prošlog vijeka.
"Zeta" je deklarativno bila vanstranačkog karaktera - što će reći da je bila otvorena za mišljenja i stavove predstavnika svih političkih opcija (u mjeri u kojoj je to bilo moguće u uslovima srpske dominacije i diktature kralja Aleksandra Karađorđevića) - mada je sasvim izvjesno da je od samog početka presudno bila okrenuta najširim progresivnim krugovima (ma što to značilo u ono vrijeme) - pa je stoga osjetna bila i stanovita inklinacija, ne toliko ljevičarskim, koliko liberalnim idejama. Jovan Vukčević, zvani Jozo, bio je urednik "Zete" od prvog do posljednjeg broja. U tekstu naslovljenom "Podgorica dobija novi, ljepši izgled" (Zeta/ Nedjeljni list/ nedjelja, 8. oktobar 1939), Vukčević oduševljeno piše o novom Hotelu "Evropa" - koji se nalazio na tadašnjoj Nemanjinoj rivi, odnosno na raskrsnici današnjeg Bulevara sv. Petra Cetinjskog i Ulice Slobode:
""Evropa" ima u prizemlju veliku i prostranu kafanu - trpezariju, sa separeom i svim potrebnim prostorijama, potpuno odvojenim od kafane; do samog hodnika koji je odvojen od kafane nalazi se portirnica sa telefonom. Raspored soba na prvom spratu izvršen je ovako: sa desne strane ima 5 soba, a sa lijeve 4, dok se između njih nalazi prostrani hodnik sa kupatilom. Isti raspored soba je i na drugom spratu. Svaka soba je higijenski uređena a ima pored električnog svijetla, prvoklasnog namještaja i topla i hladna voda sa modernim umivaonicima i ogledalima, što za ove krajeve predstavlja rijetkost, pa će samim tim omogućiti posjetiocima ugodan boravak. U kafani, svima sobama i hodnicima postavljen je parket".
Vukčević nije doživio rađanje novog grada na zgarištu predratne Podgorice. Nije vidio svjetla Titograda
Jovan Vukčević nije dočekao kraj Drugog svjetskog rata. Nalazio se u grupi zatočenika iz podgoričkih kazamata i barskog logora, među kojima je bilo i zarobljenih partizana - ukupno 92 osobe - koje su strijeljane od strane italijanskih fašista 6. juna 1942. godine na Kućama Rakića, u blizini Podgorice, na obali Cijevne.
Dakle, Vukčević nije doživio rađanje novog grada na zgarištu predratne Podgorice. Nije vidio svjetla Titograda. Porediti Vukčevićevu predratnu Podgoricu - varošicu u dubokoj provinciji - i poslijeratni Titograd - glavni grad Crne Gore, jedne od šest ravnopravnih republika u okviru nove, Titove Jugoslavije - nema nikakvog smisla - kao što nema smisla porediti današnju, Đukanovićevu Podgoricu - glavni grad Države Crne Gore - i stari Titograd. Svaki pokušaj poređenja bi nas neminovno odveo na klizave, beznadežne puteve nostalgije - što bismo teško mogli smatrati nekakvim postignućem.
Međutim, moramo primijetiti da su Vukčevićevi kriterijumi koji se tiču podgoričkih komunalnih uspjeha - u antrfileu pomenutog teksta stoji: "Uoči otvaranja hotela "Evrope", najljepšeg i najhigijenskijeg u Cr. Gori. Hotel je koštao 1.500.000.— dinara" - apsolutno obesmišljeni otvaranjem Hotela Crna Gora, 1953. godine.
Stvarno, što je 18 soba Hotela Evrope naspram 147 soba Hotela Crna Gora? Pitanje je zapravo - što se to zbilo u međuvremenu? Što se desilo u tih 14 godina, između 1939. i 1953.? Uz napomenu da su četiri godine od tih 14 bile ratne godine - koje su donijele razaranja na koja smo i dan-danas ponosni - priča o Podgorici kao drugom najbombardovanijem gradu u Drugom svjetskom ratu (prvi je Varšava, ako se ne varam) i dalje je vrlo živa - što će vam potvrditi svaki đak osnovne škole.
Desilo se Jajce, naravno - najvažniji događaj u tih 14 godina je bilo Drugo zasijedanje AVNOJ-a u Jajcu - 29. novembra 1943. godine.
Jedna od ključnih odluka zasijedanja je zavedena pod tačkom 2, pa kaže: "Da bi se ostvario princip suverenosti naroda Jugoslavije, da bi Jugoslavija predstavljala istinsku domovinu svih svojih naroda i da nikad više ne bi postala domenom bilo koje hegemonističke klike, Jugoslavija se izgrađuje i izgradit će se na federativnome principu, koji će osigurati punu ravnopravnost Srba, Hrvata, Slovenaca, Makedonaca i Crnogoraca, odnosno naroda Srbije, Hrvatske, Slovenije, Makedonije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine".
Nemanjina obala u Podgorici krajem pedesetih – niz reprezentativnih republičkih građevina
Konkretno, oslobođena je silna energija na teritoriji čitave Jugoslavije - energija koja je prije rata bila angažovana u manifestovanju raznih nezadovoljstva - prvenstveno kroz konstantnu klasnu borbu, a zatim i kroz očajničke pokušaje nacionalne emancipacije - odnosno na očuvanju srpske dominacije i klasnog interesa, tj. status quo - zavisno od toga sa koje strane posmatramo problem.
Dakle, u Jajcu smo dobili Republiku Crnu Goru, dobili smo i budući Titograd - u funkciji glavnog grada - a priznata nam je i nacija. U domenima arhitekture i urbanizma, odluke koje su donešene u Jajcu, a ticale su se Crne Gore - ovjekovječene su, u prvom redu, nizom zgrada reprezentativnih republičkih institucija uz Nemanjinu obalu, današnji Bulevar sv. Petra Cetinjskog u Podgorici, redom: Banka, Skupština, Presjedništvo - a na ključnoj poziciji, na raskrsnici pomenutog bulevara i Ulice Slobode, podignute su zgrade Pošte i Hotela Crna Gora. Taj hotel je bio jedan u nizu simbola Republike Crne Gore, pripadao je najprepoznatljivijoj i najreprezentativnijoj arhitektonsko-urbanističkoj cjelini u gradu, tj. u Republici/ Državi Crnoj Gori - i to bi bio jedan od bitnijih razloga zbog kojih je tu građevinu trebalo zaštiti od bilo kakvih intervencija koje nisu u skladu sa imperativom očuvanja njenog izvornog oblika.
Činjenica je, takođe, da građani predratne Podgorice nisu mogli ni da sanjaju Hotel Crna Gora - ni u najluđem snu. Hotel Crna Gora je ipak bio previše - i za najveće optimiste. A samo 14 godina prije nego što će Hotel Crna Gora biti otvoren, Jovan Vukčević je napisao hvalospjev Hotelu Evropa:
"Sa lica preko prvog sprata hotela ima moderan balkon, a isto tako i preko drugog sprata. Od bašte pa preko čitavog unutrašnjeg dijela hotela ima velika i prostrana terasa, koja će posjetiocima za vrijeme ljetnjih večeri zgodno poslužiti za odmor. Ispod hotela ima veliki podrum za ostavu stvari i dr. A najveću dragocjenost "Evrope" čini njena prostrana bašta, čista kao kristal, zasađena naokolo svježim mirisnim ružama. U bašti se nalazi bunar, koji preko pumpe daje hotelu prvoklasnu pijaću vodu.
Uz sami hotel podignut je depadans za direktora, ostali hotelski personal i dr.
I tako, sve u svemu: Podgorica sa hotelom "Evropa" dobija u zajednici sa ostalim novim i ranijim građevinama: novi, ljepši izgled i značajan datum u komunikalnoj politici grada".
Svaki komentar je suvišan, naravno.
Sad idem pravo u biblioteku da listam stare novine - zanima kako je u štampi - tj. u tada jedinom dnevnom listu u CG, riječ je o Pobjedi - ispraćen čin otvaranja novog hotela u Titogradu, 1953. godine.
Bonus video:
