Rad vizuelne umjetnice Irene Lagator, nalazi se na upravo otvorenoj međunarodnoj kolektivnoj izložbi „La Terra vista dal Mare - The Land Seen from the Sea“ u Đenovi.
Njen rad u postavci koja čini presjek savremene umjetničke prakse, kroz radove, performanse i instalacije umjetnika iz 13 zemalja je fotografska instalacija „Experience Economy History“ (Istorija ekonomije iskustva), koja dokumentuje zatečenu sitaciju u Bokokotorskom zalivu: dva kruzera plove u neposrednoj blizini ostrva dramatično mijenjajući percepciju mjesta.
Fotografije su postavljene tako da u prostoru formiraju kružnu cjelinu viseći sa stropa izložbenog prostora. Saginjući se, posjetilac ulazi u kružnu zonu i posmatra slijed radnje na fotografijama.
Vaši radovi izazivaju kod posmatrača osjećaj "angažovane umjetnosti". Da li se doživljavate kao umjetnica na taj način?
"Da, jedna linija mojih radova služi se teorijsko-kritičkim pristupom angažovanoj umjetnosti podstaknuta uslovima realnosti kao konstrukta, dok mi, sa druge strane, zastupanje političkog kao samo jednog od pristupa angažovanoj umjetnosti nije blisko, budući da su se tokom 20. vijeka izdvojila nekolika oblika umjetničke prakse u angažovanoj umjetnosti.
Ne zanemarujući estetski aspekt, bliski su mi kritički modeli umjetničkog rada dadaizma, fluksusa, konceptualne umjetnosti, situacionizma, ekološke umjetnosti, eksperimentalnog i prije svega interdisciplinarnog pristupa."
Da li smatrate da umjetnost mora da bude angažovana, uvijek ili u određenim prelomnim trenucima, ili možda nikad?
"Poštujem mnoge umjetničke prakse i ne smatram da umjetnost trpi imperative. U pitanju je odluka i odgovornost autora o tome sa kojeg stanovišta govori, komunicira umjetnošću: da li se nastoji da djelo ima isključivo autonomne estetske kriterijume ili se tim kriterijumima želi dodijeliti određeno ili spektar značenja, funkcija, stavova."
Završili ste osnovne studije na odsjeku grafički dizajn, magistrirali na istom i na grafici, a doktorant ste na studijskom programu višemedijska umjetnost u Beogradu u Centru za interdisciplinarne studije. Koliko "savremeni načini izražavanja", odnosno nove tehnologije povezuju ili udaljavaju "klasičnu" percepciju likovne umjetnosti.
"Podsjetila bih na rad Mauricija Nanucija “All Art Has Been Contemporary” (Sva je umjetnost savremena), natpis u neonu na dijelu centralne fasade muzeja bogate antičke kolekcije Altes Museuma na ostrvu muzeja u Berlinu.
Zanimljiva je, osim toga, i Maršal Mekluanova istorijska rečenica ,,Medijum je poruka”, sugerišući da sam medij treba proučavati a ne sadržaj koji je njime komuniciran. Stoga, u odnosu na percepciju i diskusije o doživljaju umjetnine od ranih avangardi rekla bih da danas stvar stoji obrnuto – da je poruka medij.
U tom smislu način izražavanja autora u velikoj mjeri može izmijeniti percepciju posmatrača. Smatram da je odgovornost na oboma, kako autoru tako i posmatraču djela, u procesu aktiviranja posmatračeve percepcije bilo da govorimo o vizuelnim umjetnostima, arhitekturi, muzici, filmu ili teatru.
Percepcija djela je vrlo prisutna problematika u djelu mnogih autora od 60-tih godina 20. vijeka. Time je postala proizvod stepena kulture, upućenosti i razvoja individue i društva."
Irena Lagator: Svjedok vremena - sada
Urbani pejzaž je čest motiv na vašim radovima, koji se možda može čitati i kao public-art. Da li je grad postao centar vaše kreacije?
"Odabir materijala posredstvom kojih se jedan umjetnik izražava smatram važnom autorskom odlukom u procesu stvaralaštva. Jedna od perspektiva korelacije tema i metoda koje razvijam u svom radu svakako da se nalazi i u širokom pojmu urbanog prostora.
Planski kolektivni konstrukt, kao ono što je zatečeno ili dato, pitanje kako materijalno formira imaterijalno i u kojoj mjeri, jedan je od aspekata koji me interesuju. To adekvatno ilustruju radovi site specific instalacija “Svjedok vremena – sada” (2002) i “Da li ste sada sretni?” (2004) oba nastala povodom dva izdanja cetinjskih bijenala ,,Rekonsktrukcija” i ,,Love it or Leave it”."
Kada je riječ o umjetnosti koja se stvara u Crnoj Gori, često se govori o tome da je ona rasadnik talenata. Kako ti talenti stvaraju?
"Stvaralaštvo izvan sistema umjetnosti podrazumijeva komplimente svima koji u stvaralaštvu istrajavaju i realizuju razlog postojanja svog rada. Kada se sistem umjetnosti u pravom smislu te riječi jednom i u Crnoj Gori uspostavi, povodi razgovora o umjetnosti biće mnogobrojniji."
Irena Lagator: Eksperiment društva ograničene odgovornosti
Veliki broj vaših kolega ističe kao jedan od glavnih problema nedostatak prostora za stvaranje – ateljea. Mislite li da je dužnost države da onima koji je reprezentuju da obezbijedi mjesto za rad?
"To prije svega zavisi od načina rada umjetnika. Brojni su umjetnici kojima je atelje-studio neophodan. Nerijetko, problem nedostatka prostora za rad autor zna postaviti i kao prednost, što je posebno slučaj kod autora koji stvaraju van ateljea.
U tim slučajevima, najčešće govorimo ili o konceptualnoj umjetnosti ili o environmentalnoj ili o hepeningu. Kada vrsta djelatnosti uslovljava i produkciju i realizaciju nesumnjivo se slažem sa kolegama, posebno u slučaju kada stvaralašvo dosegne nivo javnog interesa i internacionalnog značaja.
Ne nalazim da je atelje-studio jedina obaveza države prema autorima koji je profesionalno internacionalno reprezentuju. Taj se oblik saradnje u zemljama u kojima sistem umjetnosti funkcioniše realizuje nizom načina: od kompletne produkcije, plasmana, očuvanja i valorizacije umjetnine do dodjele radnog prostora na ograničen ili neograničen vremenski period."
Veoma često izlažete na bijenalima. Posljednji put je to bilo 12. Istanbulsko bijenale. Zbog čega su bijenala i slične manifestacije važni?
"Ako postoji pokazatelj uspona kulturne moći jedne sredine, onda je to tip profesionalno koncipiranih kolektivnih internacionalnih izložbi velikog formata kakve su bijenala ili trijenala u oblasti vizuelne umjetnosti.
Porastom broja muzeja i institucija na globalnoj sceni kulture potreba za velikim privremenim kolektivnim izložbama koje nude horizonte deteritorijalizacije i širok uvid u brojne savremene internacionalne produkcije kritičke orijentacije, od 90-tih godina 20. vijeka postajala je sve veća.
To je fantastična prilika da internacionalna stručna javnost upozna rad autora koji bi inače možda sporije upoznala bez obzira da li dolazite iz razvijene ili zemlje u tranziciji. To najčešće implicira nove okolnosti kako produkcije tako i plasmana djela autora a time, naravno, i vidljivost sredine iz koje potičete ili koju predstavljate na kulturnoj mapi planete."
Irena Lagator
Kroz Vaše upoznavanje sa svijetom i istorijom umjetnosti, koja ključna mjesta možete da izdvojite, radove, djela, koja su ostavila trag na Vaš rad i pomogla vam da kreirate sopstvenu poetiku?
"Za sada bi moj izbor izgledao ovako: esej Rolana Barta “Smrt autora”, kao i Fukoovo predavanje “Šta je autor”.
Radovi: Bakminster Fuler: velika kupola Fly´s Eye; Frederik Kislerova “Endless House”; Vito Akončijeva “Comunity House;” Hans Hakeova “Condensation Cube”; “Ville Spatiale” Jone Fridmana; Elijasonov “Your black horizon”. Djela: “Utopija” Tomasa Mora; Edvin Abot Flatlend” Romance of Many Dimensions”; Bašlarova “Poetika prostora”; “Podrum” Tomasa Bernarda; Sloterdijkova “Sfere”; Eduard Glisanov “Tout Monde”; Hardt&Negrijeva “Imperija”; Virnoova “Gramatika mnoštva”; Latourovo djelo “We Have Never Been Modren” i svakako Deborovo ”Društvo spektakla”.
Bonus video:
