Tekst Alana Kostrenčića, naslovljen Proto/e/co/logics i objavljen u posljednjem (71) broju Orisa, u prvom redu funkcioniše kao vrlo informativan prikaz dešavanja na dvodnevnom simpozijumu "Proto/e/co/logics: speculative materialism in architecture" što je prošlog avgusta održan u Rovinju, u hotelu Lone - a funcioniše i kao teaser koji momke poput mene, sklone arhitektonskoj teoriji, lako uspijeva da odvuče u valovite vode recentnih trendova i potakne na svakovrsne oblike medijskog surfovanja.
Naravno, nisam baš toliko neinformisan da bi Kostrenčić uspio da mi proda svoje viđenje razloga zbog kojih je kritička teorija - do unazad nekoliko godina izrazito dominantan teorijski diskurs arhitekture - zapala u nezavidnu situaciju.
"Kritička teorija je ne toliko zbog svojih afiniteta za discipline izvan arhitekture", piše Kostrenčić, "pa tako i filozofiju, već svojom hermetičnošću i 'akademizmom' izgubila vjerodostojnost i uvjerljivost unutar struke. Nažalost, kao posljedica tog diskreditiranja filozofska pitanja bila su prognana iz arhitekture. Želja za 'pozitivizmom' i 'produktivnošću' arhitekture pretvorila se u površni pragmatizam u službi kapitala, a prividni pluralizam arhitektonskog izražaja u tvrdi monoteizam tržišta u kojem je arhitektura tek ambalaža".
Ovo nije čak ni blefiranje.
U eseju "'Kritičnost' i njena nezadovoljstva", ('Criticality' and Its Discontents - interesantno bi bilo provjeriti da li je aluzija na knjigu Civilization and Its Discontents Sigmunda Frojda namjerna) Džordž Bejrd (George Baird) navodi da je Rem Kolhas (Rem Kollhaas) na jednoj konferenciji, održanoj davne 1994. godine, iznenadio publiku lucidnim stavom koji se može uzeti kao najava serije ozbiljnih napada na "kritičnost" što će uslijediti tek početkom novog milenijuma.
Brojni su i nesagledivi razlozi zbog kojih se kriticizam našao pod udarom, u prvom redu pripadnika srednjih i mlađih generacija američkih i ponekog od evropskih
"Problem preovlađujućeg diskursa arhitektonskog kriticizma je u nemogućnosti da prihvati", prigovorio je Kolhas, "da u najdubljim pobudama arhitekture postoji nešto što ne može biti kritičko".
Brojni su i nesagledivi razlozi zbog kojih se kriticizam našao pod udarom, u prvom redu pripadnika srednjih i mlađih generacija američkih i ponekog od evropskih, tj. holandskih teoretičara koji djeluju pod firmama Instituta Berlahe i Škole dizajna iz Delfta.
Jedan od naizgled bizarnih, a u suštini vrlo logičnih motiva koji su uslovili da se štićenici Pitera Azjenmana (Peter Eisenman) - za kojega se smatra da je, uz Majkla Hejza (Michael Hays), udario temelje kritičkoj teoriji tvrdim stavom koji se "konzistentno fokusirao na koncepte 'otpora' i 'negacije'" - okrenu protiv svog mentora, Bejrd pronalazi u "biografskoj" činjenici da je u jednom trenutku bilo neophodno prevazići "izvjesnu ajzenmanovsku hegemoniju", tj. "osloboditi" vlastite karijere učiteljevog uticaja.
Što se tiče Holandeza, njihovo djelovanje je dobrim dijelom motivisano upravo imperativom suprotstavljanja američkoj teorijskoj hegemoniji - tj. željom da se baklja prenese s ove naše strane Atlantika. Rumer Torn (Roemer Toorn), na primjer, poziva na "posredovanje" arhitekture u specifičnom kontekstu bez oslanjanja na pomoćne ideološke aparate - ali se tu ne zaustavlja, već naširoko propagira tezu o neophodnosti povratka arhitekturi kao konstruktivnoj disciplini koja je inherentno - pazite sad - kritička!
Opet, jedna od gorućih aktuelnih preokupacija teoretičara s obje strane okeana, grupisanih na nekoliko najinspirativnijih post-kritičkih linija, ogleda se u potrazi za relevantnom teorijskom osnovom, odnosno sistemom novih vrijednosti koji bi bio operativan u svijetu koji već uveliko igra u ritmu globalnog kapitalizma.
Što se tiče Holandeza, njihovo djelovanje je dobrim dijelom motivisano upravo imperativom suprotstavljanja američkoj teorijskoj hegemoniji
Moram priznati da me ostale teme o kojima je bilo riječi na simpozijumu - savršen taksativni prikaz tih tema imate na Internet stranici italijanskog arhitektonskog magazina Domus (domusweb.it) - ni izbliza ne zanimaju kao kritička i post-kritička, tj. projektivna teorija - koja, ako ćemo pravo, nije ni bila centralna tema simpozijuma - mada su tipično kritički mehanizmi korišćeni u par navrata da bi se sasjekli pojedini kvazi-teorijski ispadi, poput Šumaherovog (Patrik Schumacher) pokušaja koji zadire u domene objektivizacije arhitekture i strategija njenog odvajanja od subjektivno-fenomenološke određenosti - putem postavljanja cjelovite teorije arhitekture enciklopedističkim klasificiranjem parametara.
Fransoa Roš (François Roche) je lako izašao na kraj sa Šumaherovim parametricizmom - primjedbom da njega, lično, više zanima upravo ono što ne može biti klasificirano i tabelirano, jer se život, tj. realni svijet, upravo događa izvan rigidno postavljenih margina - što precizno ukazuje na "duboku filozofsku istinu", kako to lijepo kaže Kostrenčić, da "sveobuhvatni realitet uvijek ostaje infinitezimalno nedohvatljiv".
Roš je kasnije "pao" na prezentaciji vlastite arhitektonske prakse - koja se dobrim dijelom bazira na generisanju biomorfnih formi - jer se na kraju ispostavilo da se jedan od njegovih reprezentativnih projekata, "unatoč svojoj formalnoj začudnosti", završava "ugradnjom 'korisne jedinice koja je gotovo modernistički white box - kutija za stanovanje" - i za još ponešto, dodao bih.
"Da li nam je bila potrebna cijela složena procedura", pita se Kostrenčić
"Da li nam je bila potrebna cijela složena procedura", pita se Kostrenčić, "da bismo dobili 'stambenu jedinicu' koju smo znatno lakše i brže mogli dobiti tradicionalnim putem?".
Što se tiče filozofskog segmenta simpozijuma, pozvani su bili ključni predstavnici spekulativnog materijalizma, koji zapravo i nije filozofski pravac u punom značenju te riječi, već je krovni pojam oko kojega se okuplja grupa filozofa koji, kaže Kostrenčić, "tvrde da ne postoji zbiljsko Ja, već tek fenomenološko Ja, brišući tim stavom subjekt sa ontološkog horizonta". Druga bitna stvar, koja indirektno povezuje spekulativni materijalizam sa kritičkom i teorijama izvedenim iz nje - i koja ga čini eventualnom uzdanicom post-kritičkog diskursa - ogleda se u želji da se, na ovaj ili onaj način, "afirmira autonomija realnosti".
Ako vas stvarno zanimaju ove stvari, u prilici ste da skoro sva predavanja održana na simpozijumu - u integralnim verzijama, naravno - odgledate na Internet stranici vimeo.com - zahvaljujući momcima iz Društva arhitekata Istre/ Società architetti dell'Istria (dai-sai.hr) koji su ih tamo okačili.
Adrian Lahoud
Ja sam ih odgledao nekoliko i preporučujem vam Adrijana Lahuda (Adrian Lahoud) - Lahud me davno oduševio razmišljanjima poput ovoga: "Trauma formira epistemološku slijepu tačku, granični prostor gdje uzmiče poznato iskustvo. Zato i postoji drugo ime za traumu: 'novo'. U određenom pogledu, traumatični doživljaj je neobično nov. Ljudska anticipacija radi tako što blago naginje naprijed, što znači da smo u stanju da pogađamo, da pravimo te male skokove, da zaključujemo i da budemo intuitivni. Kada se desi da nam se očekivanja ne ispune, ali događaji ipak upadaju među poznate serije, obično smo prijatno iznenađeni. Sa druge strane, kada takvi događaji dolaze van prepoznatljivih prostora oni dovode sistem u stanje nepodnošljivog naprezanja. Trauma je zapravo naziv za to stanje kada je srušena naša predstava budućnosti ali prije nego što će biti zamijenjena novom" - i naravno: Silviju Levin (Sylvia Lavin).
Moram vam priznati da sam gospođu Levin - koja vodi katedru za doktorske studije na UCLA (University of California, Los Angeles), gdje i predaje, a uz to piše i nevjerovatno interesantne knjige i eseje - otkrio posredstvom pomenutog Kostrenčićevog teksta objavljenog u Orisu - ali sam veličinu njenog djela, a pogotovo lika, spoznao tek gledajući snimak predavanja što ga je održala u Rovinju.
Sylvia Lavin
U međuvremenu sam pročitao par njenih eseja i neke inserte iz njene najnovije knjige "Kissing Architecture" - ili "Ljubljenje arhitekture" - u kojoj se bavi istraživanjem obostrane fascinacije, ili interfesja između arhitekture i drugih vidova savremene umjetnosti.
Ljubljenje je zapravo koncept, što ga Levin razvija da bi, kao prvo: opisala intimnu vezu - intimiziranje - koje uzima maha u posljednje vrijeme i koje se dešava između arhitekture i novih vidova vizuelne umjetnosti, u prvom redu multimedijalnih instalacija u zgradama ili na fasadama zgrada - poput radova Pipiloti Rist (Pipilotti Rist), Daga Ejtkina (Doug Aitken), arhitektonskog studija Diller Scofidio + Renfro i drugih - i da bi, kao drugo: fiksirala taj senzualni naboj kojim zrače površine fasada i prostori u interijerima zgrada.
Silvija Levin - zapamtite to ime
Levin zapravo insistira na operiranju arhitekture van svojih standardnih zona i predlaže da arhitektura uzme pod svoje okrilje - da zagrli - multi-disciplinarne prakse i da počne da bezuslovno sarađuje sa njima. Senzualnost poljupca je svojevrsna metafora postupaka, u prvom redu umjetničkih, koji se svode na preoblikovanje površina zgrada - ali i na preoblikovanje modaliteta našeg doživljaja tih površina.
Interesantno je i da Levin usput neosjetno zaobilazi uske domene pitanja koja se tiču funkcije/funkcija što ih udomljuju zgrade, dajući primat snažnim vizuelnim efektima i čulnoj atmosferi - što spada, naravno, u već klasične domene post-kritičke arhitektonske teorijske misli.
I što da vam kažem - Silvija Levin - zapamtite to ime.
U sljedećem broju detaljnije o predavanju Silvije Levin na simpozijumu u Rovinju.
Bonus video:
