Prije nešto više od godinu dana, u vrijeme kad je pravljen program V BINA (V Beogradska internacionalna nedelja arhitekture), čuo sam da postoji ideja da se u okviru te manifestacije postavi izložba "Balkanologija.
"Nova arhitektura i urbani fenomeni u jugoističnoj Evropi" (Balkanology - Neue Architektur und urbane Phänomene in Südosteuropa/ Balkanology - New Architecture and Urban Phenomena in South Eastern Europe) - koju je realizovao Švajcarski muzej arhitekture iz Bazela (Schweizerische Architekturmuseum - S AM) u saradnji sa Arhitektonskim centrom iz Beča (Architekturzentrum Wien - AZ W).
Jednostavno, nisam mogao a da ne čujem - jer je među ljudima koje je autor/kurator izložbe Kaj Fekler (Kai Vöckler) uključio u procese osmišljavanja i realizacije pojedinih njenih segmenata, bilo nekoliko mojih prijatelja i prijateljica sa prostora bivše Jugoslavije, kao i onih sa kojima nisam u direktnom kontaktu, ali koje poznajem i čiji rad me zanima - tako da sam čuo priče čak i prije oficijelne premijere koju je izložba imala 4. oktobra 2008. u Bazelu, u pomenutom muzeju.
Izložba je zapravo suvisao i pomno elaboriran rezultat ideje da se švajcarskoj i austrijskoj javnosti - u prvom redu - a onda i nama ostalima - prikažu svi aspekti geneze vrlo sprecifičnih urbanističkih i arhitektonskih fenomena karakterističnih za region u kojem živimo
Svečano otvaranje izložbe je bilo upriličeno u četvrtak, u Umjetničkom paviljonu - u organizaciji Vlade Crne Gore, odnosno Kancelarije za održivi razvoj, i suorganizaciji austrijske ambasade u Podgorici, Njemačkog društva za međunarodnu saradnju (GIZ) i Ministarstva održivog razvoja i turizma.
Izložba je zapravo suvisao i pomno elaboriran rezultat ideje da se švajcarskoj i austrijskoj javnosti - u prvom redu - a onda i nama ostalima - prikažu svi aspekti geneze vrlo sprecifičnih urbanističkih i arhitektonskih fenomena karakterističnih za region u kojem živimo.
Sa druge strane, korpus naših nazovi-fenomena je neodoljivo egzotičan, generalno posmatrano - naše originalne budalaštine su uvijek bile neuporedivo interesantnije od naših nemuštih pokušaja da budemo pametni.
Sa druge strane, korpus naših nazovi-fenomena je neodoljivo egzotičan, generalno posmatrano - naše originalne budalaštine su uvijek bile neuporedivo interesantnije od naših nemuštih pokušaja da budemo pametni.
Prijatno me iznenadilo, moram priznati, kad sam pročitao na jednom mjestu da se sva pitanja koja autor i ekipa postavljaju ovom izložbom - mogu svesti na dva suštinska: do koje mjere neregulisani, neformalni urbanizam prisutan na Balkanu ukazuje na nove arhitektonske tipologije i urbane forme? - rekoh li vam ja da je tipologija trenutno goruća tema na međunarodnoj arhitektonskoj sceni - i kako to da se podudarni, ali kud i kamo bezazleniji tipološko-formalni obrasci pojavljuju i na teritoriji ostatka Evrope - pod barjakom neoliberalne deurbanizacije?
Elem, kolaps socijalističkih društveno-ekonomskih sistema u regionu zapadnog Balkana, kao i ratovi vođeni na teritoriji bivše SFRJ, te netransparentna tranzicija sa društvenog na privatno vlasništvo - sa ničijeg (svačijeg), na nečije vlasništvo - obilježena svojevrsnom spregom politike i kriminala - i sve to kuvano na tihoj vatri opšte korupcije, neuljuđenosti i neobrazovanosti, nacionalnog i religijskog pijanstva i arhetipskog straha od javnog djelovanja - sve se to manifestovalo, između ostalog i kroz široku, neformalnu graditeljsku aktivnost - koja, ako je vjerovati ljudima koji su realizovali izložbu Balkanologija, predstavlja sasvim novu formu urbanizacije.
Nažalost, među prikazanim reprezentativnim objektima nisam primijetio niti jedan iz Crne Gore - ako izuzmemo bivšu zgradu Vlade Crne Gore, realizovanu 1979. godine po projektu arhitekte Radosava Zekovića
OK - možda sam previše ciničan - ova izložba je ipak hvale vrijedan pokušaj da se ilustruje kako se male grupe osviještenih urbanista, arhitekata, umjetnika i aktivista - mojih drugara, i drugara mojih drugara - što djeluju u Zagrebu, Puli, Beogradu, Kotoru, Prištini, Tirani, Bukureštu, Sofiji - nose sa problemima ubrzane transformacije izgrađenih okoliša u kojima obitavaju.
Drugi segment izložbe je jukstapozicioniranje objekata koji reprezentuju vrhunske arhitektonske domete ostvarene na teritoriji SFRJ - sa vrhunskim arhitektonskim ostvarenjima na teritoriji država nastalih raspadom SFRJ.
Nažalost, među prikazanim reprezentativnim objektima nisam primijetio niti jedan iz Crne Gore - ako izuzmemo bivšu zgradu Vlade Crne Gore, realizovanu 1979. godine po projektu arhitekte Radosava Zekovića - koja se, zakleo bih se, ne pojavljuje na izložbi, ali se pojavljuje na naslovnoj strani publikacije "S AM 06 Balkanology" koja prati izložbu i koja je objavljena 2008. od strane Švajcarskog muzeja arhitekture.
Jedan od bitnih kvaliteta izložbe se ogleda u činjenici da autor i ekipa uspijevaju da zaobiđu standardne balkanske stereotipe, klišee i nadasve - patos - ukazujući vrlo precizno, ali ne i sasvim eksplicitno, na registar sila koje su ih determinisale.
Ova izložba, da zaključim, jeste obilježila jedno vrijeme - ali mi se čini, takođe, da smo već izašli iz prostorno-vremenskog kontinuuma u kojem je funkcionisala fasciniranost urbanističko-arhitektonskim stvaralaštvom naših anonimnih graditelja - ta priča nije više tako zabavna danas.
Kako bilo, svakako treba naglasiti da je ova izložba jedan od rijetkih primjera suvislog tumačenja balkanskog urbanizma i arhitekture u kontekstu traumatičnih društveno-političkih pomijeranja u regionu zapadnog Balkana tokom posljednjih dvadeset i kusur godina.
Kaj Fekler kaže, parafraziraću, da je eksplozivno (prema vani) i implozivno (prema unutra) urbano širenje balkanskih gradova - od Prištine, preko Skoplja, Sofije, Bukurešta i Beograda pa sve do Zagreba - karakteristično za post-konfliktne situacije - gdje u igri imamo i faktor slabih i/ili nedefinisanih institucionalnih struktura koje nisu sposobne da dosegnu zadovoljavajući regulatorni nivo u oblasti graditeljskih procesa.
Jedinstvena sprega iskrivljenih vizuelnih poruka koje šalju mediji naklonjeni povlaštenim kategorijama društva, slom opštih sistema vrijednosti, migracije stanovništva i nadasve - neuhvatljivi tokovi novca - sve to rezultira originalnim urbanističko-arhitektonskim formama
Jedinstvena sprega iskrivljenih vizuelnih poruka koje šalju mediji naklonjeni povlaštenim kategorijama društva, slom opštih sistema vrijednosti, migracije stanovništva i nadasve - neuhvatljivi tokovi novca - sve to rezultira originalnim urbanističko-arhitektonskim formama.
Dakle, predlažem vam da naložite vaše aparatčiće za reprodukciju zvuka nekom autentičnom balkanskom muzikom - rumunska grupa muzičara koji zajedno nastupaju pod firmom Taraf De Haidouks je savršen izbor - pa da odete do Umjetničkog paviljona i pogledate izložbu "Balkanologija. Nova arhitektura i urbani fenomeni u jugoističnoj Evropi".
To možete učiniti do 9. juna.
Ko stoji iza projekta Kaj Fekler, autor/kurator izložbe "Balkanologija - Nova arhitektura i urbani fenomeni u jugoističnoj Evropi", njemački je urbanist i publicist, profesor na Univerzitetu umjetnosti i dizajna u Ofenbahu i jedan od osnivača Archis Interventions - međunarodne neprofitne organizacije koja se bavi pružanjem pomoći gradovima u domenu iznalaženja rješenja i koncepata koji se tiču oživljavanja javne sfere i revitalizovanja vjere u dijalog - kao suštinski važan segment javnog života.
Maroje Mrduljaš, zagrebački kritičar i teoretičar arhitekture, jedan od urednika Orisa - časopisa za arhitekturu i kulturu - i Vladimir Kulić, istoričar i teoretičar arhitekture sa Univerziteta Atlantic na Floridi - imali su ulogu koautora/kuratora-saradnika.
Pored autorske trojke, u procesu realizacije izložbe je učestvovao i međunarodni ekspertski tim sastavljen od predstavnika NVO sa teritorija država Zapadnog Balkana, te pojedinaca kojima leže teme vezane za neformalnu arhitekturu i urbanizam: Platforma 9,81 - Zagreb, Expeditio - Kotor, Archis Interventions - ogranak u Prištini, Ketrin Karl i Srđan Jovanović Vajs - Novi Sad/ Filadelfija, Dubravka Sekulić i Ivan Kucina - Beograd, Branko Belaćević - Beograd, Co-PLAN - Tirana, Anri Sala i Edi Rama - Tirana, Luiz Donšen i Visar Geci - Hamburg/ Priština, Pula Group - Pula, fordewind architecture ltd. - Sofija, Zeppelin - Bukurešt, a iznimno važan zadatak fotografisanja objekata diljem Balkana, bio je povjeren Volfgangu Taleru - arhitektonskom fotografu iz Beča.
Na izložbi su prezentovani istraživački projekti, planerske strategije, urbanističko-arhitektonske analize i konkretne inicijative - ali se nije išlo na varijantu unifikacije fenomena neformalne gradnje na Balkanu - naprotiv, insistirano je na varijetetu manifestacija tog fenomena i shodno tome - na lokalnim specifičnostima.
Galerija
Bonus video:
