Tako će knjažev sinovac, budući crnogorski kralj, Nikola I Petrović Njegoš, januara 1856. godine, zajedno sa još dva crnogorska učenika, Božom Petrovićem, budućim predsjednikom crnogorske vlade i Stankom Radonjićem, budućim ministrom inostranih poslova, upisati čuveni Licej Luja Velikog u Parizu – navodi Ivona Jovanović, profesor francuskog jezika na Univerzitetu Crne Gore, u razgovoru za „Vijesti“ povodom Dana frankofonije u Crnoj Gori, koji se obilježavaju od 16. do 25. marta nizom kulturnih dešavanja.
Ona ističe da su tu obrazovnu instituciju osnovanu 1563. godine u kojoj će Nikola boraviti četiri godine, sve do stupanja na crnogorski prijesto, pohađali čuveni književnici Viktor Igo, Šarl Bodler, Volter, Molijer, Didro, Leopold Sedar-Sengor, slikari Dega, Delakroa, Žeriko, princ od Monaka, srpski kralj Milan, predsjednici Francuske - Žorž Pompidu, Valeri Žiskar d’Estan, Žak Širak i mnoge druge značajne ličnosti.
Besplatno školstvo
"Uostalom, poznati francuski geolog i profesor, Leonce Elie de Beaumont , izjavio je da sve što nosi neko ime u Francuskoj vezuje svoju ranu mladost za ovu ustanovu. Škola čija su vrata i danas otvorena srednjoškolcima nalazi se u Ulici St. Jacques u Parizu u srcu Latinskog kvarta, nadomak univerziteta Sorbona, a u njoj je obrazovanje oduvijek bilo besplatno", govori profesorka Ivanović.
"Naime, njeni osnivači Jezuiti smatrali su da školovanje predstavlja vrstu milosrđa, te da ono mora biti dostupno i siromašnima. Iako je, iz istih razloga, ova ustanova od samog osnivanja ušla u otvoreni sukob sa Univerzitetom, broj upisanih đaka je od prvobitnih 6, već 1640. godine dostigao brojku od 2.500. Nakon posjete Luja XIV 1674. godine institucija zvanično dobija naziv Collegium Ludovici Mani (Koledž Luja Velikog). Nudeći školi pokroviteljstvo, Kralj Sunce joj tom prilikom poklanja umjetničku sliku koja i danas krasi direktorovu kancelariju".
Za vrijeme svoje vladavine, tokom koje se u usmenim obraćanjima kao i u zvaničnoj korespondenciji tečno služio francuskim jezikom, Nikola se s ljubavlju bavio književnim prevođenjem sa francuskog jezika. Osim lirskih pjesama, posebnu draž mu je pričinjavalo prevođenje epskih spjevova
Jovanovićeva ističe da je zanimljivo da se tokom 18. vijeka u okviru ove institucije i studiralo.
"Naime, nakon položene mature učenici su mogli da se obrazuju za profesora ili pak da studiraju tehničke nauke, medicinu, pravo ili teologiju. Tako je najpoznatiji francuski revolucionar Robespjer, koji se u školu upisao kao stipendista sa navršenih 11 godina, iz nje izašao u 23. godini s diplomom advokata i nagradom koja se sastojala od 600 knjiga koje su mu darovane za izuzetan uspjeh i postignute rezultate".
Carski licej
Jovanovićeva priča da je u školi u to vrijeme postojao departman za izučavanje orijentalnih jezika - turskog, persijskog, arapskog, odakle je francuska diplomatija regrutovala svoj kadar.
Za njegov najveći prevodilački poduhvat smatra se prepjev prozne pripovijetke pretvoren u vrsnu poemu od 2168 stihova poznatog francuskog romantičarskog pisca Rene de Šatobrijana Potonji Abenseraž („Les aventures du dernier Abencerage“) o mladom kraljeviću koji je žrtvovao ljubav da bi ispunio junački zavjet svojih predaka
"U doba Napoleona Bonaparte ova institucija će prva u Francuskoj ponijeti naziv Licej, postavši 1805. godine Carski licej. Od tada će se, u zavisnosti od političkih prilika i režima naziv ove ustanove često mijenjati. Kraljevski koledž Luja Velikog, zatim Državni licej, te Licej Descartes itd... da bi se 1873. godine konačno ustalilo i od tada glasi Licej Luja Velikog" .
Ona naglašava da je licej oduvijek njegovao tradiciju otvorenosti prema svijetu odbacujući svaku vrstu diskriminacije, a oko deset odsto učenika ove gimnazije bilo je, kao i danas, porijeklom iz drugih država.
"Ova ustanova koja je školovala kraljeve i prinčeve bila je od 16. vijeka besplatna i uvijek dostupna onima najnižeg imovinskog stanja! U školi se njegovao kult rada i zalaganja i insistiralo se na sticanju širokog opšteg obrazovanja i njegovanju čovječnosti. Licej je bio i ostao prepoznatljiv po izuzetno kvalitetnom profesorskom kadru, inovativnim metodama i važi za ustanovu u kojoj su prvi put uvedena školska takmičenja iz različitih disciplina. Iako su u liceju u burnijim istorijskim periodima primjenjivane i represivne mjere prema učenicima, za razliku od većine ustanova u svijetu koje se mogu pohvaliti tako dugom tradicijom, disciplina je u ovoj školi ostala veoma liberalna".
Nikola je bio poslušan đak
Jovanovićeva podsjeća da kralj Nikola u svojim Memoarima govori o svom školovanju u ovoj instituciji. U Liceju ga je uglavnom privlačila književnost i vrlo malo matematika, prema kojoj tvrdi, nije imao nikakavu naklonost. Za vrijeme svog boravka u Francuskoj budući crnogorski vladar uspio je da pročita i prouči sve francuske klasike, a njegovi profesori govorili su da je sa neuobičajenom lakoćom naučio francuski, da ga je govorio tečno već poslije šest mjeseci, i da je pisao bez grešaka nakon svega godinu dana.
"Na osnovu podataka koji postoje u liceju, Nikola je bio poslušan đak („caractère docile“) i u prvoj godina liceja „uspio je znatno da napreduje“ („il fait des progrès notables“). Za razliku od svojih vršnjaka u samom liceju, Nikola i njegovi drugovi imali su poseban status. Spavali su u zasebnoj sobi, u odjeljenju glavnog nadzornika Deforžea, obroke su uzimali odvojeno od drugih i imali su svog nastojnika. U školskim arhivima ostalo je takođe upisano da je crnogorski kralj za direktora Liceja gospodina Žulijena izjavio: „Ono malo dobrog što nosim u sebi dugujem gdinu Žilijenu. On me je naučio da je u životu samo pošten čovjek dostojan da bide čovjek“ – ističe Jovanović.
Kralj prevodio s francuskog
Jovanović navodi da svom četvorogodišnjem boravku u Liceju Luja Velikog, kralj Nikola duguje izuzetno poznavanje francuskog jezika i francuske književnosti.
"O pariskoj konverzaciji na dvoru Petrovića svjedoče mnogobrojni putopisci. Jedan od njih, francuski publicista i pisac Charles Yriarte koji se zadesio na Cetinju sedamdesetih godina 19. vijeka tim povodom izjavio je:
„Uvijek je zanimljivo za stranca koji proputuje u toku nekoliko mjeseci tako neplodne i teško prohodne zemlje da odjednom iza visokih planina naiđe na gotovu parisku sredinu... svi gosti su govorili naš jezik kao mi sami...“ Za vrijeme svoje vladavine, tokom koje se u usmenim obraćanjima kao i u zvaničnoj korespondenciji tečno služio francuskim jezikom, Nikola se s ljubavlju bavio književnim prevođenjem sa francuskog jezika".
"Osim lirskih pjesama, posebnu draž mu je pričinjavalo prevođenje epskih spjevova. Naime, za njegov najveći prevodilački poduhvat smatra se prepjev prozne pripovijetke pretvoren u vrsnu poemu od 2168 stihova poznatog francuskog romantičarskog pisca Rene de Šatobrijana Potonji Abenseraž („Les aventures du dernier Abencerage“) o mladom kraljeviću koji je žrtvovao ljubav da bi ispunio junački zavjet svojih predaka", naglasila je Jovanovićeva.
Bonus video:
