1. Anna - Luc Besson
Kada se pogledaju u nizu ostvarenja sa harizmatičnim špijunkama, Atomic Blonde (Atomska plavuša, 2017), Red Sparrow (Crveni vrabac, 2018) i Anna, bez obzira na njihov konkretni narativni sadržaj i preference autora, kao da ti filmovi simptomatično sugerišu da je za današnji Hollywood, makar nesvjesno, figura plavuše - veličanstveno uporište sineastičke glamurizacije i piktoralne posvećenosti tokom cijele filmske istorije - postala anahrona, nekako već stvar prošlosti, valjda zato što se ikonografski (tj. ideološki) najteže uklapa u nove standarde, dok je i dalje "validna" u hladnoratovskoj binarnoj shermi. (I u recentnom Bombshell prisustvo tri možda najaktuelnije i najprofitabilnije holivudske plavuše na jednom mjestu je "dozvoljeno" samo zato što su tretirane kao žrtve političke i seksualne prisile.) Besson se u Anna ne obazire na ovaj derogirajući bekgrand, već sve vizuelne resurse upotrebljava da bi stavio u centar stilizacije prekrasnu Sashu Luss (koja, naravno, nastavlja tamo gdje je stala još jedna plavuša, Scarlett Johansson u prethodnom režiserovom filmu, Lucy iz 2014), jer zna da se time, zapravo, investira u sam mise-en-scène koji postaje ikonografski spektakularan, ikonički zavodljiv i pripovjedno kompleksan. Za istinske filmofile, Anna moćno potvrđuje, da parafraziram podnaslov jedne Žižekove knjige, "zašto je vrijedno boriti se za Hitchcockovo nasljeđe".
2. The Lighthouse (Svjetionik) - Robert Eggers
Eggersov debi The VVitch (Vještica, 2015) spada među najznačajnije horor filmove u posljednjih dvadesetak godina: režiser je briljantno uspio da reprezentuje navlastito protestantsko-puritanistički strah pred "originalnom" ili primalnom Amerikom gdje je, kako je rekao Burroughs, već "zlo čekalo", gdje su (ženski) demoni uveliko zaposjeli "djevičansku" teritoriju. U The Lighthouse, demoni su i dalje prisutni, oni opsjedaju usamljenu dvojicu junaka (Willem Dafoe i Robert Pattison) na izolovanom svjetioniku, ali se njihov karakter promijenio, jer nadolaze iz mračne psihe i podsvijesti, iz klaustrofobičnog ćorsokaka u koji zapadaju izgubljene duše. Zato, iako zadržava određene žanrovske elemente, The Lighthouse je manje horor, a više minuciozna i visceralna studija o postepenom silasku u Maelström ludila i rasapa. Eggersova ekspresionistička crno-bijela fotografija podjednako je realistična, koliko i simbolična u opisu alijenacije koja rađa košmarne vizije ispunjene potisnutim seksualnim tenzijama i nesputanom destrukcijom.
3. Portrait de la jeune fille en feu (Portret djevojke na vatri) - Céline Sciamma
Bilo je za očekivati da će izvanredni Portrait de la jeune fille en feu, lezbijska priča ispričana iz ženske vizure, biti upoređivan sa jednim od najvećih filmova novog milenijuma, Blue is the Warmest Colour (Plavo je najtoplija boja, 2013), donekle sličnim narativom u kojem dominira muški pogled usmjeren na lijepa ženska tijela. Ali, ovakva komparacija može biti instruktivna ne ako se površinski insistira na razlici između "suptilnog" (erotskog) ženskog pristupa Sciamme i "vulgarnog" (pornografskog) muškog prosedea Kechichea, već ako se, naprotiv, ukaže na određena podudaranja. Naime, u prvom dijelu filma u kojem slikarka Marianne (Noémie Merlant) mora da opservira i segmentira svoj model Héloise (Adéle Haenel) eda bi napravila traženi portret, Sciamma se itekako naslanja - close-upovi su posebno indikativni - na fetišizujuće strategije nasljeđene iz (muške) istorije slikarstva (Vermeer, između ostalih). No, u drugom dijelu Portrait de la jeune fille en feu, zbilja počinje da preovladava feminini diskurs i sentiment, kada se film jasnije profiliše kao melodrama: artikulacija ženske želje je lakša kada se iz vizuelnog prostora - koji je uvijek već "kontaminiran" muškim strukturama gledanja - prenese na narativni nivo, gdje žanrovske konvencije omogućavaju prefinjenu "čitljivost" naraslih emocija. U rediteljičinoj verziji, lezbijska ljubav se neodoljivo potvrđuje onda kada dođe do reciprociteta u pogledima protagonistkinja.
4. Once Upon a Time... in Hollywood (Bilo jednom u Hollywoodu) - Quentin Tarantino
U čisto dramaturškom smislu, Once Upon a Time... in Hollywood bi moglo biti najslabije Tarantinovo ostvarenje, ali to, nimalo paradoksalno, isto tako znači i da se radi o autorovom vizuelno i emocionalno najboljem filmu još od Kill Bill Vol. 1 (2003). Ovdje "prazninu" koju ostavlja manjak tipičnog, agresivnog i samodopadajućeg dijaloga uspješno zamjenjuje režiserov ikonografski fetišizam: Once Upon a Time... in Hollywood je, tako, ispunjen kadrovima vožnji kolima, ženskim stopalima, i prije iznad svega, samom filmofilijom, ljubavlju prema filmovima i Hollywoodu koji se nalazi na kraju studijskog sistema i zlatnog perioda. Ako već Tarantino prema nečemu treba da bude razoružavajuće benevolentan, zar nisu film i Sharon Tate (Margot Robbie) taj najljepši predmet adoracije. Režiserov istorijski revizionizam koji je dao stupidne rezultate u Inglourious Basterds (2009) i Django Unchained (2012), u ovom filmu je konačno dobio smisao sa punim dignitetom. Naravno, Tarantino je dosljedan u uvidu da je za bilo koji "bajkoviti" kraj nužno ekscesivno nasilje, ali svejedno, za potpisnika ovih redova završetak Once Upon a Time... in Hollywood u kojem je režiser - bog u imaginarnom univerzumu - poštedio Sharon Tate njene stvarne sudbine, ostaje najdirljiviji filmski trenutak u 2019.
5. Gisaengchung (Parazit) - Bong Joon Ho
Zasluženi dobitnik Zlatne palme je superiorni pokazatelj Bongovog umijeća da spoji elemente koje je obično vrlo teško izbalansirati na zadovoljavajući, a nekmoli na način koji upućuje na nespornu zanatsku i kreativnu kompetenciju: Gisaengchung je ostvarenje koje pronicljivo govori o socijalnoj tematici, a pri tom je upravo mise-en-scene sve vrijeme u prvom planu. Otud, Bongova gorka i satirična alegorija o (korejskom) klasnom sistemu - koja je, štoviše, oštrija i dalekosežnija nego ona zabilježena u autorovom intrigantnom distopijskom ostvarenju Snowpiercer (2013) - ključno je definisana i pojačana baš režiserovom impresivnom stiliacijom. U takvom vizuelnom dizajnu, forma i sadržaj su stavljeni u punu korespodenciju: Gisaengchung svoje najmoćnije realistične društvene poente izvlači onda kada Bongova retorika logično pređe u nadrealistički registar.
6. Dolor y gloria (Bol i slava) - Pedro Almodóvar
U njegovom neprestanom osciliranju između "ženskih" i "muških" filmova, Almodóvar dobija neophodni raspon za elaboriranje opsesivnih tema. Jedna od tih tema je, naravno, i sam film: Dolor y gloria daje autoru novu emocionalnu rezonancu zato što je naracija impregnirana (kvazi) autobiografskom intonacijom, pri čemu Almodóvar ne izbjegava brojne implikacije činjenice da se ispovijed uvijek nalazi negdje između samosažaljenja i narcizma. U tom smislu, Dolor y gloria je ostvarenje pune zrelosti u kojem Almodóvar zna da su najutentični melodramski momenti oni koji su, u isto vrijeme, i dubinski autopoetički.
7. Ad Astra (Ka zvijezdama) - James Gray
U odnosu na savremenu holivudsku produkciju koja, sa obiljem specijalnih efekata i minumumom fabule, suštinski retardira na prvobitnu fazu filma, tzv. kinematografiju atrakcije, Ad Astra posjeduje u sebi nešto od klasične inspiracije i ambicije. To je zato što Gray, bez ikakvog ustručavanja, reinstalira u svom filmu edipalni zakon koji je toliko predodređujući da vlada i u najudaljenim dijelu Sunčevog sistema, gdje se susreću sin (Brad Pitt) i otac (Tommy Lee Jones). U čemu je neočekivana svježina i vrijednost ovakvog postupka? Roland Barthes je napisao - i to upravo nakon što je bio odgledao jedan Murnauov film! - u Zadovoljstvu u tekstu: "Kao fikcija, Edip je barem služio nečemu: pravljenju dobrih romana, dobrom pripovjedanju". Povratkom Edipu (pa i na bukvalnom nivou, u razrješenju priče), Gray može odiseju svog junaka u Ad Astra da krucijalno obogati serioznim narativnim i filozofskim sadržajem.
8. Midsommar - Ari Aster
Da li je Midsommar najinteligentniji ili najgluplji film ove godine? Da li je Aster moderni majstor koji drži sve semantičke tokove pod kontrolom ili je sasvim pogubio konce, bez sposobnosti da pravilno razlikuje horor od satire? Izgleda da bi najuputnije bilo posmatrati Midsommar kao upečatljivi primjer onoga što je Robin Wood označavao kao "nekoherentni tekst": Asterov film i jeste fascinantan upravo zbog unutrašnjih protivrječnosti, različitih impulsa i žanrovskih odrednica koje režiser ne može da dovede do sinteze. U toj perspektivi, Midsommar svoju autentičnu košmarnu intonaciju dobija ne kao folk horor, nego kao bijesni i ironični narativ o raskidu, mnogo realističniji i precizniji nego što je to precjenjeni ovogodišnji kritičarski favorit o razvodu, Baumbachov Marriage Story (Priča o braku).
9. Der goldene Handschuh (Zlatna rukavica) - Fatih Akin
Još od ingenioznog Langovog remek-djela M (1931), pa sve do zanimljivih primjera kao što su Die Zärtlichkeit der Wölfe (Nježnost vukova, 1973), prekretnički Angst (Strah, 1983) i Schramm (1993), njemački pristup pričama o serijskim ubicama je preferisao depresivni realizam kao sredstvo da se izbjegne glamurizacija zločina, što je nerijetko bio slučaj u američkim filmovima. Akin se odlučuje za sličan prosede, insistirajući na očaju i bezizlazu kao preovladavajućim karakteristikama kako u estetskoj, tako i socijalnoj sferi gdje obitava njegov patološki "junak" (Jonas Dassler): u režiserovom dosljednom opisu sve je brutalno ružno, i ubica, i žrtva, i zločin, i hamburška svakodnevica sedamdesetih godina prošlog vijeka.
10. Varda par Agnès (Varda po Agnès) - Agnès Varda
Rediteljica u svom testamentarnom ostvarenju sumira utiske, pravi ličnu, životnu i kinematografsku hronologiju, još jedanput propituje vlastiti opus, obezbjeđuje prostor za dodatno promišljanje puta koji samo što se nije okončao. To je i istovremeno melodramski i meditativni osvrt. Varda sa neophodnom uvjerljivošću priča o svom životu i djelu, ali ipak segmenti u ovom dokumentarcu koji se odnose na filmove su mnogo interesantniji nego oni vezani za njene eksperimente sa videom i performansom. Sve u svemu, Varda par Agnès je dostojanstveni, vrijedni dokument o autorici koja je uspjela da se izbori za vlastito ime i poziciju i to u trenutku kada je bila okružena najtalentovanijom generacijom u istoriji francuskog filma (Godard, Resnais, Truffaut, Chabrol, Demy, Rohmer, Rivette).
Bonus video:
