Belgijski istoričar Anri Piren povezao je rađanje Evrope kao hrišćanskog kontinenta u VIII vijeku sa njenim raskidom sa islamom. Piren vjerovatno nikada ne bi očekivao pojavljivanje muslimanskog geta u Briselu, a još manje da taj geto postane centar džihadizma, sa marginalizovanim i ljutitim mladim muslimanima koji se bune protiv Evrope unutar njenih granica.
Razvod ovih dana nije opcija. Ali nije ni ona vrsta braka koju islamski akademik Tarik Ramadan zagovara. Ramadan, unuk osnivača Muslimanskog bratstva u Egiptu, švajcarski je državljanin i stanovnik V. Britanije koji tvrdi da islamska etika i vrijednosti treba da budu ubrizgane u evropski sistem. Evropa u tom slučaju ne bi samo tolerisala islam, već bi ga i prihvatila kao integralni dio sebe.
Problem sa Ramadanovom vizijom je u tome što je Evropa uglavnom sekularni kontinent, sa krajnje naprednim pristupom etici. Islamska društva, za razliku od toga, izuzetno su religiozna i duboko ukorijenjena u prošlosti. Kada islamisti govore o političkim ili socijalnim reformama, oni se uglavnom osvrću na prošlost, nadajući se da će vratiti vrijeme kada su suštinski evropski principi - počev od polne jednakosti do homoseksualnih brakova - bili odbačeni. Čak ni muslimanima koji podržavaju modernizaciju islama nije bliska evropska etička vizija.
Mane Ramadanovog predloga rješenja za evropski džihadizam odražavaju se u greškama u njegovom objašnjenju fenomena, koji on uglavnom pripisuje evropskom učešću u ratovima na Bliskom istoku, njenom odobravanju izraelske represije nad Palestincima i njene podrške arapskim autokratama. „Ne možemo“, piše on, „podržavati diktature... ćutati o masakriranju civila južno od naših granica i nadati se da nećemo imati reakciju na nepravdu i ponižavanje koje smo isprovocirali“.
Međutim, SAD su započele ratove u Iraku i Avganistanu, bezuslovno podržavaju Izrael, i u više navrata dovele na vlast arapske autokrate. Evropa je uporno kritikovala te politike - često veoma oštro. Ipak, unutar granica Amerike nije došlo do ogromnog porasta džihadističkog raspoloženja.
Moguće da je za to zaslužna činjenica da je predsjednik SAD B. Obama odustao od nekih od ovih politika. Kada su počeli ustanci u okviru „arapskog proljeća“, on je brzo prekinuo da podržava predsjednika Tunisa Zinea al Abidine Ben Alija i egipatskog lidera Hosnija Mubaraka, omogućavajući demonstrantima - inspirisanim zapadnim modelom demokratije - da smijene režim. Povratak autokratije u Egiptu, 2013. godine, preko državnog puča Abdela Fataha al Sisija, svakako nije postignut uz pomoć SAD ili Evrope, koje su obje podržale demokratsko izabrano Muslimansko bratstvo.
Evropa posljednjih godina nudi još više direktne pomoći arapskim državama. Da nije bilo evropske vojne intervencije, Libijci bi i dalje živjeli pod tiranijom Muamera el Gadafija. Istina je da je Evropa mogla učiniti više kako bi spriječila haos koji je nastao u Libiji. Međutim, narod Libije takođe mora preuzeti odgovornost za napredovanje sukobljenih milicija koje odbijaju da se ujedine kako bi spasile državu od potpune propasti.
U širem kontekstu, iako je Zapad - a naročito SAD - pravio ozbiljne političke greške u arapskom svijetu tokom proteklih 50 godina, spoljne sile ne mogu u potpunosti biti okrivljene za haos u regionu. To je rezultat duboke civilizacijske krize - koju može riješiti samo narod arapskog svijeta.
Ako evropska spoljna politika nije odgovorna za aktuelna previranja u arapskom svijetu, ona svakako ne može biti razlog za uspon džihadizma unutar sopstvenih granica. Pravi problem je kod kuće: katastrofalni deficit efektivne politike povezane sa socijalnom pravdom, obrazovanjem, smještajem i zapošljavanjem mladih evropskih muslimana. Marginalizacija stvara frustraciju, koju kasnije hrani rastuća islamofobija i uspon desničarskih pokreta širom kontinenta.
Ova veza je očigledna u činjenici da većina evropskih džihadista potiče iz siromašnih sredina. Budući da nijesu naročito upućeni u prava učenja islama i da im se ne ukazuje prilika da poboljšaju svoje živote oni postaju lak plijen za ekstremiste. Džihadizam, sa svojom apsolutnom izvjesnošču i velikom misijom, nudi osjećaj svrhe, ponosa i identiteta - a da ne pominjemo avanturu - i izduvni ventil za njihov bijes protiv „doma“ koji im je sve to uskratio.
Priča američkih muslimana je mjera evropskog neuspjeha. Kao većina Amerikanaca, muslimani u SAD u određenoj mjeri vjeruju u američki san. Oni su većinom srednja klasa i uprkos svoj priči o porastu ekonomske nejednakosti, oni nijesu odustali od uvjerenja da se, u SAD, naporan rad i inicijativa nagrađuju.
Amerika je zemlja imigranata, sa dinamičnom ekonomijom koja iznova i iznova omogućava pridošlicama da postignu veliki uspjeh. U Evropi je, za razliku od toga, poboljšanje nečijeg socijalnog statusa oduvijek bilo veoma teško, a u vrijeme ekonomske stagnacije i vrtoglavo visoke stope nezaposlenosti nije nimalo lakše.
U društevnom smislu Amerika nudi muslimanima nešto što Evropa ne nudi. Njena fundamentalno religiozna kultura omogućava muslimanima da zadrže svoj identitet u mnogo većoj mjeri nego što to mogu u sekularnoj Evropi. Zaista, suštinske američke vrijednosti - lična odgovornost i ustavni patriotizam - muslimani lakše prihvataju od sve agresivnije evropske sekularne vrste liberalizma. Usljed toga, integracija i asimilacija su lakši za muslimane u Americi.
Sve ovo ukazuje na to da Evropa, ako želi da se efikasno pozabavi domaćim džihadizmom - mora da se preispita. To ne znači da treba da suzbije svoj sekularizam, a još manje svoje liberalne vrijednosti. Zapravo, Evropa mora da udahne život u svoj „evropski san“ i postara se da svi ljudi imaju realne šanse da poboljšaju svoj život. U suprotnom, suočiće se sa izgubljenom generacijom miliona mladih Evropljana - muslimana i drugih.
Autor je potpredsjednik Međunarodnog centra za mir Toledo; bio je ministar inostranih poslova Izraela
Prevela: N. Bogetić
Copyright: Project Syndicate, 2016.
Bonus video:
