Zalaganje za otvoreno i multikulturno društvo bilo je važna stavka programskog dokumenta Pokreta (za nezavisnost) koja je počivala na činjenici da je Crna Gora oduvijek je bila prostor granice. Samim tim prostor u koji su se slivali mnogi kulturološki impulsi i najrazličitiji etnički, graditeljski i civilizacijski identiteti. Crnogorski identitet je poput palimpsesta, starog pergamenta sa koga izbijaju različiti tekstovi potekli iz različitih vremenskih slojeva. Od svog antičkog sloja, preko praslovenskog i sloja koji je neodvojiv od komunikacije sa civilizacijom islama do modernog vremena CG je tačka susreta mnogih identitetskih paradigmi, koje su, sve zajedno dio jednog novog, postmodernog identiteta. U tom smislu je posebno potencirano kao naročito važna obaveza aktuelnog pokoljenja u CG je u tome da se u novoj i izuzetnoj (državotvornoj) situaciji ne ponove uobičajene greške ovakvih projekata. Kada ovo kažemo mislimo na činjenicu da srodne istorijske prilike obično favorizuju samodovoljne i nekritičke kulturne modele i odgovarajuću produkciju. Uz sam čin konstituisanja države, po pravilu se “provlači“ konzervativni umjetnički duh, a to svjedoči i iskustvo u okruženju. Važno je da Crna Gora tu bude izuzetak, i da veliko pregnuće kakvo je obnova državnosti bude u znaku nove, otvorene i kritički nemilosrdne umjetnosti.
Programski dokument Pokreta usaglašen s svim relevantnim subjektima suverenističkog pokreta je bila prilika da intelektualna i druga javnost iskaže svoje stanovište o tome Kakvu Crnu Goru hoćemo i da istovremeno utiče na oblikovanje osnovnih postulate buduće nezavisne države. Pokret je tokom debate uobličio ključne poruke domaćoj i međunarodnoj javnosti među kojima se naglašavaju sljedeće:
Pokret poziva sve građane Crne Gore da daju svoj doprinos procesu uspostavljanja nezavisne CG i njenom ubrzanom priključenju zajednici slobodnih i ravnopravnih evropskih država.
Pokret poziva sve narode koji žive u Crne Gore da pruže podršku demokratskoj i suverenoj CG kao multietničkoj političkoj zajednici ravnopravnih nacija i etničkih zajednica.
Pokret poziva demokratsku javnost u Republici Srbiji da podrži konstituisanje međunarodno priznate države CG i trajno uspostavljanje otvorenih i bliskih odnosa između Crne Gore i Srbije.
Pokret poziva demokratsku međunarodnu javnost da razumije i podrži formiranje suverene crnogorske države i njen evroatlantski politički i civilizacijski put. Pokret će ostati dosljedan svojoj demokratskoj državotvornoj misiji i svom zalaganju za crnogorsku suverenost na temeljima slobodne i demokratski izražene volje građana CG.
Konačno uobličavanje suverenističkog bloka završeno je dva mjeseca prije održavanja referenduma. Naime, 23. marta 2006. i zvanično je formiran Pokret za nezavisnost potpisom 10 parlamentarnih i vanparlamentarnih partija koje su uz postojeći Pokret za evropsku nezavisnu CG potpisali sporazum o zajedničkom učešću u referendumskoj kampanji. Sporazum su potpisali: ispred DPS predsjednik Milo Đukanović, ispred SDP -potpredsjednik Ivan Brajović, ispred Pokreta za evropsku nezavisnu CG - koordinator Branko Lukovac, predsjednik LP Miodrag Živković, Narodne sloge - Novak Kilibarda, DUA - Ferhat Dinoša, BS - Rafet Husović, Građanskog foruma Nikšić - Aleksandra Banjević, HGI - Marija Vučinović i Demokratske zajednice Muslimana/Bošnjaka - Rifat Vesković. Suverenistički blok je po svom sastavu odražavao nacionalnu, socijalnu i političku realnost crnogorskog društva i kao takav bio veoma širok front u kojem je za svakog zainteresovanog bilo mjesta. Ovo je ujedno bio i najširi i najmasovniji savez političkih subjekata od uvođenja višepartijskog sistema i parlamentarizma u CG.
Osnivanje Pokreta za zajedničku državu Skoro istovremeno kada i suverenisti, i unionisti su osnovali svoj Pokret za zajedničku državu. Pokret je okupio prosrpske partije iz CG, intelektualce i NVO koje su podržavale opstanak državne zajednice. U hotelu Maestral u Miločeru 27. januara 2005. uz učešće više od 500 delegata i gostiju iz svih krajeva CG, formiran je "Pokret za evropsku državnu zajednicu Srbija i Crna Gora". Usvajanjem deklaracije o ciljevima i izborom čelnih ljudi Skupštine i UO konstituisan je Pokret čiji je cilj nagovjestio prvi govornik na skupu dr Branko Kostić, nekadašnji visoki funkcioner CG i SFRJ, koji je rekao da je očuvanje zajedničke države prvorazredni i dugoročni interes CG, kako radi njenog teritorijalnog integriteta, tako i radi mnogobrojnih drugih razloga.
“Državna zajednica je od Evrope trasirani put kojim treba da stignemo u njeno članstvo”, tvrdio je, tim povodom, Dragan Šoć, predsjednik Narodne stranke. “To nam kod formiranja Pokreta daje snagu i optimizam. Stvaramo, dakle, krov pod kojim ne sme da bude nikome tijesno bez obzira na stranačka, nacionalna i verska ubeđenja. Ovde smo da spajamo, a ne da razdvajamo, ovde nema lidera i liderskih ciljeva. Danas se rađa velika nada za CG, jer između nje i Srbije ne može biti granica”. Dr Ranko Kadić, potpredsednik DSS je pak tvrdio, da je ”CG mala i podijeljena da bi se isključila iz državne zajednice”.
“Ovu državu stvorio je narod pre 85 godina, čuvao je, a naš je zadatak da je sačuvamo za one pametnije koji će doći poslije nas”, bio je kategoričan lider jedne od srpskih stranaka. Dok je Goran Danilović, potpredsednik SNS, smatrao da ”Pokret nije partija nad partijama, nego narodni talas koji niko ne može zaustaviti i ukrotiti”. Pored pomenutih, skupu su se obratili i Novo Vujošević, predsjednik NSS, predstavnici "SRS Đurišić" i DS Crne Gore Ljubomir Antović, Vlado Jovićević, predsednik Vijeća plemenskih skupština CG, Radovan Čolaković, profesor srpskog jezika iz Nikšića. U suštini Pokret za evropsku državnu zajednicu Srbija i Crna Gora je imao ambiciju da objedini sve snage koje su bile za očuvanje zajedničke države i svoju argumentaciju je temeljio na istorijskoj i nacionalno-romantičarskoj tradiciji (jedan narod, jedinstven jezik, jedna crkva i jedinstvena istorija). Na skupu je usvojena i deklaracija čiji je sadržaj bio poznat kao dio argumentacije ovih snaga u osporavanju referenduma. Tekst deklaracije je glasio: "Vlast u Crnoj Gori, grubo kršeći i izopačujući Beogradski sporazum i Ustavnu povelju, pravne akte koje je sama potpisala i garantovala, ukidanje neposrednih izbora, koji su zakonska obaveza, prikazuje kao svoje pravo, a referendum koji je samo mogućnost nameće kao opštu obavezu. Redosljed i vremenski i pravni jeste: kao prvo neposredni i slobodni izbori kao opšte pravo i zakonska obaveza, a potom eventualno referendum kao mogućnost u skladu s Ustavom CG i evropskim standardima. Vlast u RCG, uvodeći bezakonje i anarhiju, gazi demokratska načela, ukida vladavinu prava, odbija da ispuni međunarodnu obavezu koju je sama preuzela, razara zajedničke duhovne i državne vrednosti i jedinstveni identitet naroda, a svom privatnom interesu podređuje opšti, dezintegriše DZ SCG i destabilizuje cio region. Pokret s uporištem u Ustavu RCG i prirodnom pravu da se ne priznaju odluke koje ne proishode iz slobodno izražene volje građana, poziva sve građane, udruženja i stranke na otpor nedemokratskom i antievropskom ponašanju crnogorske vlasti". Za čelnika pokreta je izabran Zoran Žižić, potpredsjednik SNP, što je bilo neobično s obzirom da je ova partija i njen lider Predrag Bulatović, još početkom januara 2005. najavljivala formiranje pokreta koji bi okupio samo prosrpske stranke iz CG, bez učešća partija iz Srbije, kako je to predlagao srbijanski političar Bogoljub Karić, nudeći udruženo djelovanje srpsko-crnogorskih snaga, o čemu je razgovarano na tajnom skupu u Dobrskom selu početkom januara. Tako su se već na samom formiranju Pokret za evropsku državnu zajednicu SCG pojavile koncepcijske razlike koje su kasnije prevaziđene, a prepoznavale su se u stavu vođstva tada najjače opozicione partije SNP da je pogrešno formirati pokret sa najrespektabilnijim mogućim ciljem, kakav je očuvanje zajedničke države, pod okriljem politički nerespektabilnih činilaca sa očekivanjem da mu se kasnije priključe jači, kakve su političke partije, pri tome se mislilo na SNP a i činjenicu da na čelu Pokreta za zajedničku državu nije lider SNP, već potpredsjednik.
U svakom slučaju, kako se približavao dan odluke, ovaj pokret je uobličavao svoju ideološku i političku profilaciju, snažno podržavan iz Beograda, gdje je osnovan nekoliko nedjelja uoči referenduma i beogradski Pokret za zajedničku državu na čelu s akademicima Ljubom Tadićem kao predsjednikom i Matijom Bećkovićem, kao potpredsjednikom. Sredinom maja 2006. u centru Sava u Beogradu je održan skup Pokreta za zajedničku državu Srbije i Crne Gore koji su pozvali Crnogorce sa pravom glasa da zaokruže "ne" na referendumu, a Crnogorce iz Srbije bez prava glasa da idu u Crnu Goru i ubede svoju braću i sestre da glasaju protiv nezavisne Crne Gore. Predsjednik Savjeta Pokreta za zajedničku evropsku državu Srbije i Crne Gore, akademik Tadić, pozvao je sunarodnike da se sjedine i kažu "kategorično 'ne' "okupatorskom separatizmu" Mila Đukanovića. Na ovom skupu je u ime bloka za zajedničku državu, govorio i lider SNP iz CG, Predrag Bulatović koji je naglasio da u činjenici da Crnogorci u Srbiji nijesu dobili pravo glasa, i to isključivo voljom vlasti u CG, vidi i cilj referenduma. On je potencirao da za vrh separatističkog bloka nezavisnost znači privatnu državu predsjednika DPS i nekoliko tajkuna oko njega. Ovo je bila uobičajena retorika lidera ovoga bloka, koji su veoma često izjednačavali vlast i državu, pripisujući nedostatke vlasti, nedostacima države za koju se ona zalaže. Skupu je prisustvovao i premijer Srbije Vojislav Koštunica koji nije govorio, ali je njegova izjava novinarima: "Zajedno smo jači, zajedno smo tako da je Srbija na moru, a CG na Dunavu, eto jedne prednosti. I Evropa je rekla da treba da budemo zajedno, jer Evropa ne zna za podele", bila jasna poruka prvog čovjeka Vlade Srbije da je i dalje na nepromijenjenim pozicijama što se tiče opstanka državne zajednice.
Hendikep ovoga bloka je bio neuspijevanje da ostvari veći upliv među manjinskim narodima u CG i tako bar unekoliko otvori perspektivu o državnoj zajednici kao prihvatljivom okviru za sve stanovnike Crne Gore. Ovaj nedostatak je beogradska vlada pokušala da premosti preko bošnjačkih lidera iz Sandžaka , koji su prihvatili retoriku unionističkog bloka. Kampanji se priključio i predsjednik opštine Novi Pazar, Sulejman Ugljanin, koji je na skupu poručio da su "Sandžak, Crna Gora i Srbija jedna familija". A zajedničku državu je podržao i beogradski muftija Hamdija Jusufspahić. S druge strane, izuzev dr Šefketa Krcića, Haruna Hadžića i bivšeg disidenta DPS dr Smaja Šabotića, u CG i nije bilo pojedinaca ili organizacija iz redova manjinskih naroda koji su podržavali blok za zajedničku državu, što će se u krajnjem pokazati i odlučujućim u konačnom zbiru rezultata referenduma.
Kraj u sljedećem broju
Bonus video:
