Nakon istorijske posjete američkog predsjednika Baraka Obame Kubi, besplatni koncert Rolling Stones-a u Havani mogao je izgledati kao manje značajan događaj. Obama je obnovio odnose sa Kubom poslije više od pola vijeka dubokog neprijateljstva. A sedamdesetogodišnji Stonsi samo su svirali vrlo glasnu muziku.
Pa ipak, sa simboličke tačke gledišta, taj koncert uopšte nije bio drugostepen. Da bismo ulovili važnost nastupa Stonsa pred stotinama hiljada kubanskih obožavalaca, treba shvatiti šta rokenrol znači ljudima koji žive u komunističkim diktatorskim režimima.
Na primjer, Čehoslovačka je, kao i druge komunističke zemlje, 70-ih godina bila dosta sumorno mjesto kome su ton davali osrednji partijski karijeristi, a kreativnost bila gušena pod okriljem prinudnog sklada. Rokenrol se smatrao pogubnim izdanskom kapitalističke dekadencije. Članovi lokalne rok grupe Plastic People of the Universe, koji su pjevali na engleskom, uhapšeni su krajem 70-ih zbog “organizovanog narušavanja mira”. Ploče Stonsa i drugih zapadnih grupa bile su zabranjene.
Ipak, ploče su ilegalnim putevima stizale u Čehoslovačku i druge istočnoevropske zemlje i njih su kao blago čuvali obožavaoci roka, uključujući i dramskog pisca disidenta Vaclava Havela, koji će kasnije postati predsjednik zemlje. Zabranjeni zvuci - glasni, anarhični, seksi - pomagali su bijeg iz sivila čvrsto kontrolisane stvarnosti. Rokenrol je omogućavao ljudima da predstave sebi šta znači biti slobodan, makar i na nekoliko trenutaka. Iz tog razloga vlasti su tu muziku karakterisale kao izuzetno podrivalačku.
Obožavaoci roka u zapadnim demokratskim zemljama slušali su grupe kao što su Velvet Underground ili Mothers of Invention Frenka Zape - iz jednostavnog zadovoljstva. Naravno, rok zvijezde imale su određeni politički entuzijazam, ali se on uglavnom doživljavao kao pozerstvo. Ali ne u zemljama kakva je Čehoslovačka, gdje je takva muzika (u većem stepenu nego političko pozerstvo) bila izraz ozbiljnog bunta. I više od toga, odbrana grupe Plastic People of the Universe prerasla je za disidente kakav je bio Havel u društveni zadatak, što je na kraju rezultiralo pojavom čehoslovačkog pokreta “Povelja 77”.
Kada je Havel posle pada komunističkog režima predložio Frenku Zapi zvanično mjesto u demokratskoj vladi, Zapa je bio začuđen koliko i ostali. Ovo nije jedini slučaj koji pokazuje koliko je muzika značila ljudima koji su je, kao i Havel, slušali krišom, rizikujući da budu uhapšeni.
Uloga rokenrola u zemljama iza “željezne zavjese” izvanredno je prikazana u komadu Toma Stoparda Rokenrol (2006), u kome Ferdinand, lik koji liči na Havela (a lik sa tim imenom postoji i u Havelovoj drami) slavi muziku kao najviši oblik političkog otpora. Drugi junaci u drami podsmijevaju se tim zaključcima, smatrajući muzičku prijetnju beznačajnom. Stopard, kao i Havel, sasvim očigledno s tim nije saglasan. Drama se završava scenom istorijskog koncerta Stonsa u Pragu 1990. godine.
Rok je muzika ekstaze. A ekstaza omogućava ljudima da budu van sebe. To nije uvijek bezazleno. Masovna histerija na nacističkim mitinzima takođe je bila oblik ekstaze. Kao i ponašanje fudbalskih navijača, koje ponekad preraste u nasilje.
Jednom sam imao priliku da vidim kako grupa krajnje pristojnih Singapuraca pada u trans na službi u evangelističkoj crkvi. Podstaknuti egzaltiranim japanskim propovjednikom, ljudi u sivim odijelima počeli su da se valjaju po podu, iz usta im je išla pjena i mrmljali su neke besmislice. Nije to bio uzvišen prizor. Bilo je to, jednostavno, strašno. Ipak, japanski propovjednik nije griješio kada je govorio da ljudi (posebno, kako se on izrazio o svom auditorijumu, zakopčani do grla Japanci i Singapurci) ponekad imaju potrebu da se odmore od svakodnevne jednoličnosti.
Ekstaza izazvana muzikom nije baš slična buncanju u religioznom transu. Ali postoji nešto zajedničko. Zato zvanični čuvari društvenog reda tako često pokušavaju da zabrane i jedno i drugo.
Još 380. gdoine p.n.e. Platon se protivio odbacivanju tradicionalnih muzičkih formi. U dijalogu Država pisao je da muzičke inovacije, a posebno uzbudljivi novi zvuci, predstavljaju prijetnju polisu.
Smatrao je da bezakonje počinje od neuobičajenih formi muzičkih zabava i savjetovao vlastima da slične stvari zaustave.
Prije mjesec dana Mik Džeger je (na španskom) rekao svojim kubanskim obožavateljima da se “najzad vremena mijenjaju”. Moguće da je to tako. Obama je iznio sličan zaključak u svom oproštajnom govoru u Havani. On je govorio o novoj eri, o “budućoj nadi”. Rekao je Raulu Kastru - kubanskom diktatoru koji je deset godina stariji od Džegera i skoro trideset od Obame - da ne treba da se plaši slobode govora.
To su divne riječi, ali dolazak realne političke slobode na Kubu može dugo potrajati. A primjer Kine pokazuje da se individualni hedonizam može uspješno spojiti sa političkim autoritarizmom. (Stonsi su nastuplili u Šangaju, bez obzira na to što su kineske vladi insistirale na prethodnoj provjeri njihovih pjesama).
Sve u svemu, ovo je početak. Rokenrol je zvanično stigao na Kubu. Džeger je odao počast kubanskoj tradiciji muzičke ekstaze. Kubanci već znaju kako treba plesati. Sljedeći, mnogo važniji korak je odlazak autoritarnih vladara sa plesnog podijuma.
Bonus video:
