Nažalost, 2018. nećemo zapamtiti kao godinu političkog i diplomatskog uspjeha. Mada je svjetski poredak počeo da se rasipa 2017, ove godine su globalne političke okolnosti postale potpuno haotične, eksplozivne i neprijateljske. To nije slučajnost zato što, moguće, ta tri pridjeva najbolje opisuju SAD i predsjednika Donalda Trampa.
Od januara 2018, kada je administracija Trampa objavila da uvodi tarife na uvozne solarne baterije i veš mašine, godina se proslavila eskalacijom “trgovinskog rat” koji je vođen pretežno - ali ne i isključivo - između SAD i Kine.
Sporovi oko tarifa koji se nastavljaju ozbiljno su potkopali Svjetsku trgovinsku organizaciju i produbili uzajamno nepovjerenje u kinesko-američkim odnosima.
Sa svoje strane Kina je ove godine ukinula ograničenje predsjedničkog mandata izazvavši tako strepnje da će takozvana nova era predsjednika Si Đinpinga okončati period kolektivnog liderstva započetog reformama Deng Siao Pinga, a koji koriguju kult ličnosti Mao Cedunga. Taj korak takođe negovještava dalji otklon od kursa Denga po pitanju spoljnopolitičke uzdržanosti.
Na istovjetan način, u martu je ponovo izabran predsjednik Rusije Vladimir Putin i to nikog nije začudilo. Za Putinovog mandata Rusija je ponovo postala geopolitička sila. Ipak, njena ekonomija uglavnom stagnira, dijelom i zbog prekomjerne zavisnosti od ugljovodonika. U uslovima odsustva rasta, a da bi pospješio svoju popularnost unutar zemlje, Putin je stavio ulog na spoljnu politiku.
Na primjer, sekretar za medije Putinove predizborne kampanje pozdravio je reakciju britanske vlade na pokušaj ubistva nervim gasom Sergeja i Julije Skripalj, zato što je to moglo da mobiliše pristalice Putina uoči predsjedničkih izbora. A nedavna odluka Kremlja da blokira ukrajinske luke u Azovskom moru, pored drugih ciljeva, možda je bilo usmjerena na povećanje podrške Putinu unutar zemlje. Na današnji dan, opasnost je u tome što i će i SAD i Rusija prestati da poštuju Sporazum o likvidaciji raketa srednjeg dometa iz 1989, stvarajući novu i veliku prijetnju Evropi, jednim dijelom.
Međutim, Bliski istok i dalje služi kao poprište nekih od najžešćih konflikata u svijetu. Mada Islamska država nastavlja da gubi pozicije, ona ni izdaleka nije pobijeđena - iako Tramp tvrdi drugačije - a broj poginulih u građanskom ratu u Siriji nastavlja da raste. Na isti način produbljena je humanitarna katastrofa u Jemenu, bez obzira na to što su pregovori, zaustavljeni 2016, obnovljeni i dostigli određeni napredak. U Avganistanu se nastavlja ono što se naziva najdužim ratom SAD u istoriji, a prema procjenama talibani kontrolišu više teritorija nego ikada i to od kada je vlada oborena 2001. godine.
Uprkos nekim nedavnim događajima u pomenutim konfiktima, u 2018. su osnove generalne strategije Trampove administracije ostale netaknute. Sjedinjene Države su potvrdile svoju podršku strategiji Izreala, Saudijske Arabije i Ujedinjenih Arapskih Emirata, koje one vide kao bedem protiv Irana. U Maju je Trampova administracija preselila ambasadu SAD u Izarelu u Jerusalim. U istom mjesecu odbačen je nuklearni sporazum sa Iranom iz 2015. godine i objavljene su oštre ponovne eksteritorijalne sankcije. To se odražava u rastućem korišćenju američkog dolara kao oružja.
Osim toga, stavši na stranu vlade Saudijske Arabije u vezi sa učešćem njenih specijalnih službi u ubistvu novinara Džamala Kašogija u oktobru, Tramp je jasno stavio do znanja da je suprotstavljanje Iranu i kupovina američkog oružja jedan od najbržih puteva do njegovog srca. Rezultat njegovog širokog pristupa Bliskom istoku je proširenje prava i mogućnosti pristalicama oštrog vojnog kursa u čitavom regionu. Faktički, ove godine Izrael i Iran su uvučeni u svoj prvi direktni oružani sukob.
Tramp je, takođe, na ovaj ili onaj način, doprinio rastu populizma u čitavom svijetu tokom 2018. godine. U Latinskoj Americi, predsjednik Meksika Andres Manuel Lopes Obrador i Žair Bolsonaro, kojeg su izabrali građani Brazila, pokazali su da “populizam” može zahvatiti raznorodne ideologije. Dok obojica tvrde da istupaju za “narod” i protiv “elite”, ljevičar Obrador je djelimično izabran kao prijekor Trampu, a Bolsonaro, slično Trampu, širi brend desnog nacionalizma i koristi se podrškom mnogih brazilskih elita.
Ruski filozof Aleksandar Dugin, kojeg često smatraju jednim od glavnih ideologa Kremlja, tvrdi da “populizam mora ujediniti prave vrijednosti sa socijalizmom, socijalnom pravdom i antikapitalizmom”. Ovaj “integralni populizam”, po njegovom mišljenju, prekrasno ilustruje današnja vladajuća koalicija u Italiji u koju ulaz pokret Pet zvezdica, koji istupa protiv establišmenta, i nacionalistička partija Liga.
U oktobru je italijanska vlada isprovocirala konflikt s Evropskom unijom (koji se, na sreću, smirio), predloživši budžet koji je bio izazov za fiskalna pravila EU. Italijanski lideri opravdavaju svoju politiku u ime zastarjele interpretacije “suvereniteta”, potpuno istovjetnoj interpretaciji britanskih bregzitovaca, čije su nepromišljene aktivnosti stavile budućnost Velike Britanije pod veo neizvjesnosti.
U 2018. je bilo i nekoliko pozitivnih događaja. Naravno, treba pozdraviti smanjenje napetosti u odnosima SAD i Sjeverne Koreje i još dublje zbližavanje Sjeverne i Južne Koreje. Velika zasluga pripada predsjedniku Južne Koreje Mun Džae Inu koji je iskoristio Zimske olimpijske igre u Pjongčangu da uspostavi kontakt sa sjevernokorejskim liderom Kim Džong Unom.
Posljednji zaokret Trampa u stranu diplomatije - koji je doveo do njegovog istorijskog susreta na višem nivou sa Kimom - takođe treba pohvaliti, mada njegova administracija nije postigla ništa osim simboličnog napretka u dijelu denuklearizacije Korejskog poluostrva.
Rezultat novembarskih izbora za kongres SAD je takođe dobra vijest. Demokratska kontrola Senata označava da će u januaru 2019. i Trampova politika biti podložnija većoj kontroli. U Senatu koji kontrolišu republikanci takođe je bilo pozitivnih događaja - nedavno je uz podršku obiju partija usvojena rezolucija koja osuđuje princa prestlonasljednika Saudijske Arabije, Mohameda bin Salmana za ubistvo Kašogija, i druga koja treba da posluži da se okonča američka podrška saudijskoj kampanji u Jemenu.
U Evropi će perspektive za 2019, u prvom redu, zavisiti od tri faktora: bregzita, insistiranja na reformi Evropske unije njemačke kancelarke Angele Merkel i francuskog predsjednika Emanuela Makrona, kao i od izbora za Evropski parlament zakazanih za maj. U svakom slučaju, nadajmo se da će pristalice demokratije, vladavina zakona, evropska integracija i multilateralnost pobijediti.
Za one koji su protiv tih principa, ovo je bila prilično dobra godina. Ali, pogriješili su što su računali da su oni koji ih podržavaju izgubli volju - i sposobnost - da razvijaju duh saradnje i sklada.
Autor je predsjednik ESADE centra za globalnu ekonomiju i geopolitiku i član Svjetskog ekonomskog foruma; bio je visoki predstavnik EU za spoljnu politiku i bezbjednost, generalni sekretar NATO-a i ministar spoljnih poslova Španije
Copyright: Project Syndicate, 2018.
Bonus video:
