Prije nešto više od mjesec dana, tačnije 12. februara 2016. mediji u SAD su prekinuli redovan program kako bi objavili kao udarnu vijest da je umro sudija Vrhovnog suda Antonin Skalija. Jedan od, kako ih nazivaju, devet veličanstvenih.
Skalija je proveo u Vrhovnom sudu punih 30 godina, kao sudija sa najdužim stažom u istoriji tog suda. Imenovao ga je tadašnji predsjednik Ronald Regan, da bi sudovao i za vrijeme mandata Džorž V. Buša starijeg, Bila Klintona, Džorža V. Buša mlađeg i Baraka Obame.
Sudija Skalija je umro u 79. godini, u snu, prirodnom smrću. Zapitaćete se, pa zašto je takav događaj bio udarna vijest? Zato što u pravno uređenom društvu sudijska funkcija zauzima posebno mjesto, a sudija uživa izuzetan ugled, posebno kada se radi o sudu najvišeg ranga.
Nijedan medij u Crnoj Gori nije objavio ovu vijest, iako se svakodnevno sa tog prostora preuzimaju i objavljuju mnoge druge, mnogo manjeg značaja od ove. Zato se postavlja pitanje - da li je u Crnoj Gori smrt sudije manje bitna od npr. smrti ministra ili smrti učesnika rijaliti programa?
O tome koliko crnogorsko društvo (ne) cijeni sudijsku funkciju govori i sljedeće - kada je prije tri godine umro sudija Ustavnog suda, na najposjećenijem portalu u Crnoj Gori ispod te vijesti su napisana četiri komentara, a kada je nedavno objavljeno da je umro učesnik rijaliti emisije na tom istom portalu čak 147 komentara. U Americi, samo na sajtovima Vašington Posta i Njujork tajmsa, može se pronaći više od sedam hiljada komentara na vijest o smrti sudije Skalije.
Danima nakon sudjine smrti, mediji u Americi su izvještavali i diskutovali o životu i stavovima ovog čovjeka, a posebno o tome kakva ličnost treba da bude njegov nasljednik. Ovakvo izvještavanje medija u Americi slično je izvještavanju i tokom obavljanja njihove funkcije - sudijska riječ se čuje, izučava i poštuje.
Sudija Skalija bio je uticajni konzervativac i najkontroverzniji sudija tog suda. Njegove odluke su uticale na formiranje američkog pravosuđa, ali su često dovodile do podijeljenih mišljenja u javnosti.
Kad je Vrhovni sud odbio da ukine Obamin Zakon o zdravstvenoj zaštiti, sudija Skalija je glasao protiv takve odluke i napisao izdvojeno mišljenje, 21 stranicu, isijavajući presudu, govoreći da je ona odbrana neodbranivog, čisto licemjerstvo i tumačenje podvala. A kad je prošle godine Vrhovni sud legalizovao istopolne brakove, on je glasao protiv i napisao izdvojeno mišljenje na devet strana u kojem je između ostalog naveo da ovakva odluka predstavlja pravosudni puč i prijetnju po američku demokratiju.
Čini se da su sudije u Crnoj Gori ako ne nevidljive, onda sigurno manje vidljive od predstavnika druge dvije grane vlasti. Iako se Ustavni sud kod nas bavi istim pitanjima kojima i Vrhovni sud u Americi, u crnogorskim medijima teško ćete čuti stav sudije pa čak i o pitanju po kome je odluka već donijeta.
Iako ne priliči upoređivati smrt tamošnjeg sudije i sudije npr. Ustavnog suda kod nas, nesumnjivo je da tamo sudije u široj javnosti uživaju podršku građana, do koje dolazi i zato što se kod njih stavovi sudija o pitanjima koji se tiču života građana - često čuju.
Dok naše sudije kubure sa nedostatkom prostora, sudnica i kancelarija, ne može da ne zadivi slika iz Vrhovnog suda SAD gdje su vrata od sudnice i stolica sudije Skalije bili prekriveni crnom tkaninom, a po izuzetno lošem vremenu građani su odavali poštu i održali bdenije ispred Vrhovnog suda, dok su zastave bile spuštene na pola koplja.
Koliko građana u Crnoj Gori bi na ulici ili u telefonskoj anketi znalo da imenuje nekog sudiju Ustavnog ili Vrhovnog suda? Naš odnos prema sudiji je odnos prema državi. Jer, poslanik ili ministar se biraju na četiri godine, a sudija na doživotni mandat. Čini se da se u našoj javnosti najmanje čuje sudijska riječ, što nam govori da smo društvo koje tek treba da radi na izgradnji institucija sistema, a to nužno traži kontinuitet koji se mjeri u decenijama. U takvom društvu sudijska riječ je posljednja. I sudija je vlast, zar ne?
Bonus video:
