Povodom 20. godišnjice brutalnog zločina monstruoznih razmjera u Srebrenici
Međunarodno krivično pravo i pravna kultura čovječanstva moraju da revandiciraju kolektivnu krivično-pravnu odgovornost za najteža djela u međunarodnom krivičnom pravu - ratni zločin, genocide, zločin protiv čovječnosti. Odgovornost za ova djela koja povređuju savjest ljudskog roda, po svojoj prirodi može biti: pravna, politička, ekonomska i moralna. Individualna odgovornost kao aspekt subjektivne krivice za počinjeno djelo i u međunarodnom krivičnom pravu, a ne samo nacionalnom krivičnom sistemu, svakako je prirodna, neophodna i supstancijalno neizostavna i predstavlja uslov za egzistenciju pravde bez koje život nema smisla. Ali, individualna odgovornost za najbrutalnije zločine u međunarodnom krivičnom pravu, kao što je genocid, nepotpuna je, iluzorna i cinična. Odgovornost moraju da snose socijabiliteti - zajednice građana na određenoj teritoriji, narodi i države, u kojima su pojedinci počinili takve brutalne zločine masovnih razmjera kao izvršioci opšte volje, mallum prohibitum, jer je pojedinac kao socijalno biće djelao na ideji izvršenja zločina na što su ga podstrekivali zajednica ljudi organizovana kao politički organizam na temeljima ideologije i doktrine kojoj su podršku davali i promovisali, izričito ili prećutno, narodi, države, političke partije i naučne zajednice, u kome je pojedinac samo izvršilac projekta začetog u glavama njegovih konstruktora. Krivica u pravu se socijalizuje. Britanska krivično-pravna doktrina vodi viševjekovnu borbu za odovornost društva i uvođenje kolektivne odgovornosti zbog delikata pojedinaca.
Svakako, sankcije za kolektivnu odgovornost zbog ratnog zločina, genocida i zločina protiv čovječnosti, ne mogu biti, rerum naturam, istovjetne kao za individualnu krivicu, već mogu biti: ekonomske, administrativne, diplomatske, moralne, brisanje iz registra privredno-pravnih subjekata, proglašavanjem zločinačkim političkih partija i njihovo ukidanje, isključenje iz međunarodnih organizacija svih vrsta, zabrana učešća na sportskim priredbama međunarodnog karaktera, te ukidanje naučnih ustanova i akademija nauka koje su prećutno odobravale ili promovisale zločine, kao i zabrana konstituisanja i prestanak vjerskih zajednica koje su sa simbolom vjere u ruci a nožem u srcu odobravali masovna klanja.
Zločin u Srebrenici, prije 20 godina, po brutalnosti izvršenja i odioznim motivima, predstavlja najsramniji zločin - genocid, naočigled organizovane međunarodne zajednice koja ništa nije učinila da ga spriječi. Sam rat u BiH ne bi se nikad završio da nije bilo opravdane intervencije američkih vojnih snaga, jer su bosanske regularne jedinice protivofanzivom, nanijele poraz srpskim vojnim i paramilitarnim organizacijama i jedinicama bivše JNA preuzete pod komandom srpskih vojnih jedinica kojima je komandovano i pomagano iz Beograda, ali su pod teorijom međunarodnog javnog prava utti posidedis entiteti, Dejtonskim sporazumom, vraćeni na područja prije toga zauzetih teritorija, zbog čega kolektivnu odgovornost za ovaj zločin treba da snose država Srbija, entitet Republika Srpska, odnosno njihove zajednice građana. Kolektivna odgovornost zabilježena je i u Bibliji uništenjem gradova Sodome i Gomore.
Velikan francuske pravne misli, Girke, zagovarao je kolektivnu krivičnu i građansku odgovornost, smatrajući da su kolektiviteti realna lica koja imaju svoju empirijsku i pravnu egzistenciju. Ko može da ugovara, može da vrši i delikte. Ko može da kontrahira, taj može i da deliktira. Austrijski pravnik Franc List, rodonačelnik je krivične odgovornosti pravnih lica, pa se u savremenom pravu rodila krivično-pravna odgovornost privrednih društava i svih drugih fenomena pravnih lica. Zagovaranje humanističe ideje da samo pominjanje genocida ne bi dovelo do pomirenja i harmoničnih odnosa zaraćenih strana, u budućnosti, čisti je cinizam i ironija, kako niko ne bi bio kriv i odgovoran pa će tako lakše pogledati međusobno u oči, umjesto da iskonski priznaju da je počinjen zločin - genocid, i preuzmu odgovornost pred međunarodnom savješću, jer tako potencija moralnog bića naroda postaje veća i uzvišenija.
Nirnbeški sud je, sudeći nacističkim glavešinama, tokom 1946. ostavio doktrinu najuzvišenijih ustanova međunarodne pravne savjesti i sam bio na putu da se pod novom sesijom mandata međunarodne zajednice izvrši kodifikacija međunarodno-pravne regulative, a pod utiskom najstravičnijih i najjezivijih zločina što su ih izvršili fašisti, konstiuiše kolektivna krivična odgovornost u međunarodnom krivičnom pravu. Ali, Hladni rat i spuštanje gvozdene zavjese zaustavilo je tu ideju. Njena suspenzija, kasnije se pokazalo, bila tragična je po međunarodnu pravdu.
Veliki filozof K. Jaspers smatrao je da onaj ko ne spriječi zločin isto je što i zločinac, i kao takav, saučesnik je u zločinu, što je i mišljenje Ž.P. Sartra. Najveći naučnik prirodnih znanosti A. Ajnštajn, kaže da je veći zločinac od samog izvršioca, onaj koji se zlu ne suprostavi. Ako zločin pobjedi dobro i mir, te savjest čovjekovu, onda ljudi više nijesu ljudska bića, poručio je Ž. Ž. Ruso. Crnogorski vladar Sv. Petar I Cetinjski: Ko se zlu ne suprostavlja, pomaže mu da pobjedi. Korifej naučnog duha, najveći srpski pravni filozof i najveći teoretičar krivičnog prava, akademik Toma Živanović zagovarao je, u predvečerje rađanja fašizma, prije II svjetskog rata: Bez kolektivne odgovornosti u međunarodnom krivičnom pravu za najteže zločine nema sreće i pravde u ljudskom rodu, jer su se na toj odgovornsti, održale ljudske zajednice u višemilenijumskoj egzistenciji. Pojedince je stvorila socijalna sredina i njih na masovne zločine međunarodnih razmjera inspirišu nacionalne zajednice i njihove političke ideologije dižući ih na pijedestal heroja, pa tamo đe se javljaju takvi fenomeni znak je da društvo nije socijalno organizovano i sposobno da spriječi masovno nasilje, pri čemu odijum takvog zločina dobija veće razmjere kad sama međunarodna zajednica to mirno posmatra, kao što su učinile EU, UN, holandske snage pod mandatom međunarodne zajednice angažovane da štite mir, otvorile su vrata masovnoj klanici u Srebrenici više od 8.000 Muslimana i Bošnjaka.
Crnogorska pravna istorija, iz bogatog opusa svog običajnog krivičnog prava, podsjeća na slučaj iz 1837. kada je Sud Katunske nahije od 120 sudija sudeći i vršeći umir krvi za višegodišnji rat između bratstava Spasojevića i Mrđenovića, izvršio pravdu tako što je za individualnu odgovornost pojedinaca izrekao kaznu mušketanja (strijeljanje iz pušaka), a bratstvima i plemenima Pješivaca i Njeguša izrekao sankciju kolektivne odgovornosti - ogromne novčane globe, što ih je morao platiti svaki pojedinac kao član plemena. Kao obrazloženje razloga za takvu kolektivnu odgovornost pojedinaca i zajednice bio je stav: Krivi su zato što ne razbiše zlo, a znadoše e će bit (T. Nikčević, B. Pavićević, Crnogorske isprave, XVI-XIX vijek, 1964.).
Bonus video:
