Srebrenica simbolizuje krvavi raspad SFRJ i strašni bezdan građanskog rata u kojem je nestalo 130.000 života, raseljeno 4,5 miliona lica, a i dalje se traga za 12.000 osoba. Ubistvo više od 8.000 muškaraca i dječaka tokom jula 1995. pojedinačnim sudskim presudama Haškog tribunala i presudom Međunarodnog suda pravde okvalifikovano je kao najveći ratni zločin, genocid, počinjen na tlu Evrope nakon II svjetskog rata. Ovim važećim sudskim odlukama utvrđivana je subjektivna odgovornost počinilaca ovog krivičnog djela, a ne nikakva, i ne postojeća, tzv. kolektivna krivica. Evropski parlament je 15. januara 2009. usvojio Rezoluciju kojom se 11. jul proglašava Danom sjećanja na žrtve masakra u Srebrenici.
Iako svaki ratni zločin ima svoje tragične dimenzije, ni jedan od njih ne zaslužuje zaborav i ne može biti upoređivan ili poistovjećivan sa nekim drugim zločinom. Relativizacijom ili čak otvorenim negiranjem određenog zločina, kao što je bio slučaj sa Jasenovcem, moguće je usloviti dešavanje budućeg zločina, dok razmatranje istorijske opravdanosti određenog ratnog zločina, zbog tzv. „narodnog pamćenja predaka“, osobito na Balkanu, treba tumačiti kao otvoreni poziv na sukob i govor mržnje.
Očigledno je da po ovim principima, ni nakon dvodecenijskog edukovanja međunarodne zajednice, na našem prostoru nije došlo do suočavanja sa nasljeđem teških zločina sa kraja XX vijeka. Proces pomirenja balkanskih naroda nije bio prioritet za njihove političke elite. Umjesto sveobuhvatnih planskih aktivnosti na nivou regionalne saradnje i institucionalnog djelovanja u oblasti humanitarnog prava, sve što ukazuje na ratne zločine 90-ih jesu ritualna žaljenja političara ili njihova javna prepucavanja o tome da li treba otići na određenu komemoraciju ili ne. Neki od njih, poput dijela crnogorskog rukovodstva i određenih vječitih opozicionih prvaka, ne samo da aktivno poriču svoju odgovornost, već i bezobrazno opravdavaju svoje tadašnje ponašanje kao uzvratnu reakciju na postupanje drugih političara iz regiona.
Posebnu karakteristiku ovog fenomena, kojeg opravdano možemo poistovjetiti sa našim regionom, i dalje predstavlja rutinizirana istorijska obrada nedavne ili starije konfliktne prošlosti. Ideološko krečenje istorije onemogućava balkanskim nacijama samokritičku spoznaju o tome da svaka od njih u svom identitetu ima fenomen ratnog zločina. Čak više, nedavni pravni i ideološki revizionizmi četničkog, ustaškog i ostalih kvislislinških pokreta iz II svjetskog rata, po čijoj matrici su i rađeni zločini 90-ih, predstavljaju otvorenu namjeru da se ne ide u pravcu regionalnog pomirenja.
Istoriju, kao najvjerniju dnevnopolitičku najamnicu na Balkanu, u stopu prate i religija i mediji koji protežiraju kič i šund. Njihovom šovinističkom omamljivanju pripomažu ispolitizovani sport i navijačke grupe povezane sa narko kartelima. Sjećanje na nedavne tragične događaje pokušava se popinkovati lošom pjesmom silikonskih prostakuša, katastrofalno obrazovanje mladih dopunjuje se i medijskim sadržajima u kojima se javno promoviše prostitucija, a naša „drevna istorijska bojišta“ već su prenijeta na sportske terene i u vandalizme drogiranih navijača.
Vjerske zajednice zapravo najviše potenciraju sjećanja na nacionalne žrtve, ali i vrše svojevrsnu dogmatizaciju ove tragike. Iako sve religije uče o pokajanju i oprostu, naši vjeroučitelji i medijski mantijaši opominju da ne smije biti zaborava i da je došlo vrijeme da se otklone istorijske nepravde. Svoja vjerska odlikovanja dodjeljuju akterima nedavnih nacionalnih sukoba. Svoju duhovnu misiju simbolički povezuju sa dalekim ili nedavnim istorijskim stradanjima. Božiju riječ direktno podređuju kultu određenog konfliktnog događaja i svoje djelovanje ističu kao najvažnije u kreiranju nacionalne svijesti.
Naravno, većina darodavaca za njihove hramove su tzv. ratni profiteri, možda i nekažnjeni ratni zločinci.
Iako su se građanski sukobi 1990-2001. dešavali na teritorijama Slovenije, Hrvatske, BiH, Srbije, odnosno Kosova i Makedonije, i na teritoriji Crne Gore počinjeni su ratni zločini - ubistvo civila, iseljavanja, deportacije, zatvaranja, mučenja i nehumano postupanje. Današnja CG još čeka na pravosnažne presude povodom ovih zločina i u njenom političkom životu, od dijela i vlasti i opozicije, i dalje se otvoreno vrši svojevrsna normalizacija ovih zločina. U određenim medijima osporava se obilježavanje događaja u Srebrenici i objavljuju sadržaji koji vrijeđaju dostojanstvo nastradalih. Pošto je naša, višedecenijski nesmjenjiva vlast, sa svojim opozicionim satelitima, izbjegla proces utvrđivanja odgovornosti za kršenja ljudskih prava - lustraciju, ne treba da čudi i ono što nam se danas dešava.
Među građanima CG postoji ne etnička distanca, već etnička provalija koja se javlja kao najozbiljnija prepreka u procesu demokratske tranzicije. Umjesto razvoja otvorenog i tolerantnog društva građanskih vrijednosti, trenutno imamo progresivnu getoizaciju zajednice po identitetskim pitanjima i tzv. proces bosnizacije. Analogija ovog preskočenog društvenog procesa najbolje se ogleda u sumnji da su osobe umješane u ratne zločine značajni akteri naših privrednih i javnih dešavanja, kao i da poput presuda za ratne zločine nemamo presude za korupciju i organizovani kriminal. Indikativna je i današnja, kao i tadašnja, vrijedonosna šizofrenija EU i SAD. Tadašnji „faktor stabilnosti na Balkanu“ završio je u Hagu, a sadašnji „lider EU integracija u regionu“ ima ozbiljnih problema sa tranzicionim nasljeđem.
Zato, neka 11. jul bude Dan sjećanja na sve žrtve sukoba sa prostora nekadašnje SFRJ, datum u kojem se tragična prošlost suočava sa racionalnom sadašnjošću i opomena da naša budućnost ne treba biti određena starim podjelama i novim sukobima.
Bonus video:
