Kako je u prethodnom tekstu Urušena vizija rečeno, sloboda sticanja znanja i naučnog rada, autonomija, te slobodna razmjena studenata i nastavnika, glavna su obilježja univerziteta već skoro hiljadu godina. U težnji da ta načela osavremene i potvrde, ministri obrazovanja 29 evropskih država sastali su se 1999. u Bolonji i potpisali dokument poznat kao Bolonjska deklaracija. Njene ključne namjere bile su lansiranje jedinstvenog evropskog sistema visokog obrazovanja i podizanje njegove međunarodne kompetitivnosti, kroz nekoliko značajnih tačaka: usvajanje komparabilnih stepena obrazovanja, uvođenje ciklusa dodiplomskih i postdiplomskih studija, ustanovljenje sistema kredita (ECTS), te podsticanje i olakšanje mobilnosti studenata i nastavnika.
Riječ je, dakle, o jednom izuzetno važnom dokumentu koji nije ništa drugo do skup načelnih smjernica i pretpostavki unifikacije evropskog obrazovnog sistema, zamišljenog, pored ostalog, i kao svojevrsna moderna verzija ranije pomenute Barbarosine povelje iz 1155. godine. Kao takva, Bolonjska deklaracija ne može biti ni izvor ni uzrok bilo prednosti, bilo manjkavosti, reforme visokog školstva, već to može biti samo njena dobra ili loša primjena. Stoga je od značaja da se osvrnemo na neke od najbitnijih aspekata njene implementacije u CG.
Krediti i opterećenje studenta
European Credit Transfer and Accumulation System je, najjednostavnije rečeno, mjerljivi sistem opterećenja studenta potrebnog da bi se položio ispit i zaključio ciklus studija. Kako je kredit mjerna jedinica rada studenta, to znači da se broj kredita po ispitu formira na osnovu broja sati provedenih na predavanjima, praktičnoj nastavi, izradi domaćih zadataka i konačno spremanja ispita iz date literature. Stručnjaci su izračunali da prosječan student prve godine može da pročita 4-5 strana za jedan sat, a njegov stariji kolega 6-7 strana, dok 1 kredit podrazumijeva 28 sati rada. To znači da je za jednu akademsku godinu prosječnom studentu potrebno nešto manje od 1.300 sati rada, te se u skladu s tim i organizuje nastava, određuje obim literature i eventualni broj seminarskih radova ili drugih zadataka.
Na primjer, ako hoćemo da za predmet od 5 kredita student ne radi ništa drugo osim da priprema ispit iz predložene literature, onda će ta literatura biti obima oko 800 strana, a ako želimo obavezno prisustvo predavanjima, onda će i obim literature biti srazmjerno manji. Koliko je meni poznato, u CG se broj kredita dodjeljuje prilično proizvoljno, tako da „značajniji“ predmeti nose više kredita od onih „manje značajnih“, iako je, u stvari, opterećenje studenta jednako. Opravdanost uvođenja kreditnog sistema leži upravo u namjeri Bolonjske deklaracije da ustanovi uporedive obrazovne stepene i omogući mobilnost - broj ispita varira od univerziteta do univerziteta, ali je zato rad studenta, a idealno i nivo stečenog znanja, komparabilan upravo zahvaljujući kreditima koje svaki ispit nosi.
U praktičnom smislu to znači da je student filosofije u Bolonji položio na prvoj godini 12 ispita po 5 kredita, dok je njegov kolega u Trondhajmu položio ukupno 6 ispita (2 po 15 kredita i 4 po 7.5 kredita), ali su obojica uložili isti mjerljivi trud, a njihov status jednako je priznat i u Bolonji i u Trondhajmu, pa će i jedan i drugi moći, ukoliko žele, da narednu godinu ili ostatak studija provedu na nekom drugom evropskom univerzitetu pod istovjetnim uslovima. Ako se ima u vidu da CG još ne participira u najvećem evropskom programu razmjene studenata, Erasmus, te da na UCG kreditni sistem predstavlja samo formalno, a ne i suštinsko, mjerilo rada studenata, onda se sasvim opravdano postavlja pitanje svrhe sprovođenja reforme koja ne ispunjava svoje osnove ciljeve. Organizacija studija, prema tome, mora pretrpjeti detaljne i transparentne promjene, ako se želi da primjena Bolonje pokaže svoje osnovne efekte, u smislu uporedivosti programa studija i mobilnosti studenata. U protivnom, kreditni sistem ostaje samo mrtvo slovo na papiru, naši studenti podređeni u odnosu na svoje evropske kolege, a UCG na začelju evropskog visokog obrazovanja.
Ciklusi – specijalisti, masteri i magistri
U okviru ideje o dvocikličnom sistemu studija, Bolonjska deklaracija propisuje da će dodiplomski studiji biti u trajanju od najmanje 3 godine. To dakako ne znači da osnovne studije na svim programima moraju trajati 3 godine, već da to zavisi od specifičnosti posebnih disciplina, pa i tržišta rada. Dosadašnje iskustvo pokazalo je da je sistem 3+2 (tri godine osnovnih i dvije godine postdiplomskih studija) optimalno rješenje za većinu obrazovnih profila, ali ne za sve - neka zanimanja zadržala su „staru“ dužinu studija, kao na primjer, medicina i tehničke nauke po 6, odnosno 5 godina. To pokazuje da je uvođenje rigidnog, uniformnog, sistema studiranja na nivou cijelog univerziteta, ili čak države, kontraproduktivno i ne odgovara uporednoj evropskoj praksi. Mišljenja sam da pojedinačni fakulteti, a ne rektorat ili izvršna/zakonodavna vlast, imaju najbolji uvid u organizaciju i dužinu studija koje zahtijevaju određeni programi, pa te odluke njima treba i ostaviti, uz kontrolisanu dodjelu broja kredita koji upravo i svjedoče o nivou znanja i osposobljenosti nakon završenih studija. Nadalje, smatram da, za domaću upotrebu, treba vratiti titulu magistra, kao što je, na primjer, u Italiji dottore magistrale bila i ostala titula prije i poslije reforme, čime bi se izbjegla trenutna konfuzija u titulama koje znače potpuno isto a razlikuju se jedino po nazivu (master je samo međunarodno prihvaćeni prevod latinskog magister).
S druge strane, tzv. specijalističke studije treba organizovati kao jednogodišnje kombinovane akademske i primijenjene studije, koje bi, nakon trogodišnjih osnovnih studija, omogućile praktičnu osposobljenost i lakši pristup tržištu rada, ali ne i akademsku karijeru, za koju bi relevantne trebalo da budu dvogodišnje magistarske i, nakon toga, doktorske studije. Na nivou primjera, specijalističke studije na Filozofskom fakultetu mogle bi biti didaktičko-pedagoške, bibliotekarske, žurnalističke, prevodilačke, itd, a na Pravnom bi osposobljavale studente za rad u pravosuđu, državnoj upravi ili privredi. Takve studije sadržale bi kako teorijsku tako i praktičnu komponentu, realizovanu kroz saradnju univerziteta sa drugim javnim i privatnim institucijama, čime se studentima pruža veća mogućnost izbora i povećava šansa za uposlenje.
Nastaviće se
Bonus video:
