Prema javno dostupnim podacima, crnogorske opštine duguju preko 350 mil. eura. Strukturu tih dugova čine krediti (cca 170 mil.), zaostale obaveze (cca 120 mil.) i poreski dugovi (cca 70 mil.). Ova dugovanja su prije 3-4 godine bila upola manja. Dakle, tadašnja prognoza o neminovnom brzom rastu zaduženja se pokazala tačnom. U dugovima prednjače Budva i Nikšić. Poseban problem čini rast neizmirenih obaveza tekućih budžeta, jer to pokazuje rast potrošačke funkcije budžeta. Pravo pitanje je - kako je moglo doći do ovakvog stanja? Odgovor nije težak.
Osnovni uzroci već niz godina leže podjednako u nereformisanim propisima kao i u lošoj praksi nedoraslih i ispolitizovanih opštinskih uprava. Opštinska rukovodstva u prosjeku ne barataju dovoljnim znanjima i pozitivnim iskustvima u oblasti javnih finansija, čemu naročito doprinosi primjena kriterijuma političke umjesto stručne podobnosti. Također, nepoštovanje čak i loših važećih propisa u pogledu limita zaduženja (čl. 64. Zakona o fin. lok. samouprave) dodatno generiše probleme. Dakle, ukupna dugovanja sa kreditima su udvostručena od 2011. i sada premašuju 10% BDP-a.
Iako Zakon o budžetu i fiskalnoj odgovornosti ograničava opštinski deficit na 10% tekućeg budžeta (čl. 27.) sve zadužene opštine to znatno probijaju. Podsjetit ću da stvarni deficit opštine treba analizirati izvan gotovinskog budžetskog bilansiranja,pa tako podacima o deficitu iz izvještaja o konsolidovanoj javnoj potrošnji treba dodati iznose iz izvještaja o neizmirenim obavezama.
Kada se zna da je ostvarenje opštinskih budžeta za 2013. (za prošlu još nemamo završne račune) bilo 227 mil. eura, onda je jasno koliko je teško stanje. Sva dugovanja sa kreditima su sada za 50% veća od godišnjih budžetskih ostvarenja, a stvarni deficit (manjak sredstava koja se ne mogu pokriti iz budućih prihoda) skoro je izjednačen sa godišnjim ostvarenjima. Ovakvo stanje je alarmantno jer će se ono sigurno prenositi postepeno i na državni budžetski deficit.
Iako kod nas zbog strukture izdataka opštinskih budžeta ovaj deficit ne podliježe direktno kriterijumima Mastrihta, isti će se postpeno prelijevati na državni budžet. Ukupan deficit lokalnih javnih finansija koji obuhvata i javna preduzeća, nije manji od 300 miliona eura. Ovakvo stanje preko teške nelikvidnosti u javnim finansijama direktno generiše nelikvidnost u privredi i usporava rast BDP.
Vlada sada nudi svim opštinama mogućnost sklapanja posebnog ugovora o reprogramu poreskih dugova prema državnom budžetu, ali to je samo palijativna mjera koja neće poboljšati lokalne javne finansije. Nužna je cjelovita i ozbiljna reforma koja bi imala dvostruku zadaću: značajno poboljšati zakonsku legislativu (posebno Zakon o fin. lok. samouprave) i na toj osnovi poboljšatati praksu lokalnih samouprava u smislu ušteda i racionalizacije sistema i povratka finansijske samostalnosti opština.
Prvi set mjera bi se odnosio na izmjene propisa sa ciljem omogućavanja boljeg ostvarenja budžetskih prihoda. To je prije svega sljedeće: cjelokupni porez na promet nepokretnosti prepustiti opštinama; izdvojiti veći procenat poreza na dohodak fizičkih lica opštinama kao stabilniji izvor prihoda; dopuniti neke zakone, poput Zakona o zaštiti životne sredine kojim bi se omogućila naplata odgovarajuće takse; konačno donijeti zakon o neformalnim objektima; povećati učešće opština u naknadi od koncesija i naknadi za korištenje morskog dobra...
Određeni pad prihoda državnog budžeta se može nadoknaditi povećanjem poreske stope na dobit preduzeća koja je neopravdano niska. Treba uvesti obavezu lok. samouprave da svoje obaveze izmiruje dobavljačima najkasnije u roku 60 dana kako bi se zaustavilo prenošenje nelikvidnosti na privredu.
Drugi set mjera mora ići u smjeru ušteda i smanjenja javne potrošnje i odnosio bi se na reorganizaciju opštinskih uprava sa ciljem maksimalne racionalizacije sistema. Nakon procjene viška zaposlenih sačiniti u saradnji sa državom i sindikatima socijalne programe. Mora se poboljšati sistem planiranja, nadzora i kontrole izvršenja budžeta. Prekinuti sa praksom „aminovanja“ budžetskih izdataka rebalansima u novembru ili decembru.
U opštinama je nužno hitno napraviti temeljitu analizu stanja u lokalnim javnim finansijama, na bazi koje bi se sačinili sanacioni planovi sa odgovarajućim mjerama, koji bi se odobravali i u realizaciji nadzirali iz Ministarstva finansija. Uvjeren sam da gornje mjere nemaju puno alternativa u kontekstu onoga što diktira razvojna ekonomska politika. Sadašnja praksa sigurno vodi u rast krize, već sada, neodrživih lokalnih javnih finansija.
Bonus video:
