Posredstvom medija, bili smo u prilici da se u zadnjih godinu i po dana, osvjedočimo da se od strane najodgovornijih za razvoj poljoprivrede u Crnoj Gori ista svodi samo na samo jednu dimenziju-biznis. Međutim, savremena definicija čija su polazišta definicije FAO i OECD, a važi i u Evropskoj Uniji, pored ekonomske funkcije (biznis), poljoprivredi pridaje podjednako značajnu socijalnu, političku i bezbjednosnu funkciju. Njena uloga je da garantuje prihvatljiv dohodak za poljoprivrednike, prehrambenu sigurnost stanovništva, ali i ravnomjeran regionalni razvoj i opstanak ljudi u ruralnim područjima. Poljoprivreda, kao zavisna od suše, poplava, snjegova, vjetra, grada, makaza cijena, dostupnosti povoljnih kreditnih sredstava, unutrašnje i spoljne konkurencije, trgovinskih odnosa, mogućnosti navodnjavanja, kvaliteta zemljišta je uistinu ‘’fabrika pod otvorenim nebom’’ i stoga se država ne može povlačiti iz ovog sektora, kao što to nigdje na svijetu nije slučaj. I nije to nikakav napad na ''biznis'', već evropski aksiom, koja već 52 godine istrajava na shvatanju da neoliberalizam ne funkcioniše u poljoprivredi. Značajno veću finansijsku podršku poljoprivredi od EU daju SAD, Japan, Koreja,Švajcarska i niz drugih zemalja.
Statistika otkriva hendikep
Hednikep crnogorske ''biznis'' varijante poljoprivrede, hirurški precizno ilustruju podaci Monstata, po kojima je uvoz hrane i prehrambenih proizvoda, uključujuči i piće povećan za 11.3 miliona € u 2013. i iznosio je 433 mil.€ Istovremeno, izvoz hrane ostao je na istom nivou Nezaposlenost i stečajevi u sektoru poljoprivrede su se rapidno povećali, posao je izgubilo najmanje 760 ljudi za godinu i po dana, a nijedan novouposleni (podvlačim, u poljoprivrednoj proizvodnji, da ne bi bilo nesporazuma). Agrobudžet je 2014. manji za 1,8 miliona € u odnosu na 2011. godinu (pad sa 15,8 na 14,03 miliona €). Crnogorska poljoprivreda ima daleko najmanji agrobudžet u regionu (oko 1 % ukupnog budžeta), te lako dolazimo do zaključka da je naš poljoprivredni proizvođač 4 do 5 puta manje konkurentan od svog kolege u recimo Hrvatskoj, Makedoniji, Srbiji ili čak u BiH.
U zemljama EU prosjek agrobudžeta je 3.5% ukupnog budžeta. Imamo i značajno smanjenje ukupnog iznosa subvencija za poljoprivredu (podizanjem pragova za kvalifikovanost za dobijanje istih), ali je zato povećano finansiranje izrade biznis planova, angažovanje stranih eksperata i studijskih puteva čak 25 puta - ili, sa 90.000 € u 2012.g. na 2.200.000 € u 2014. Pri tome, sve te studije uglavnom su već urađene i debelo plaćene od strane EU i Svjetske banke. To je više nego cjelokupna podrška stočarstvu koja ove godine iznosi 2,188 miliona€. Vrlo čudna promjena fokusa agrarne politike, mora se priznati.
EU daje 40% budžeta
Nasuprot ovim prilično obeshrabrujućim podacima, Evropska Unija izdvaja gotovo 40% ukupnog budžeta za poljoprivredu.U okviru finansijske perspektive EU 2014-2010, 75% sredstava ili oko 277 milijardi € se izdvaja za direktna plaćanja, odnosno subvencije farmerima.Ostalih 25% ili oko 85 mlrd. €, odnose se na ruralni razvoj.
Pri tome, Crna Gora je jedna od rijetkih država čiji se agrarni budžet donosi na godišnjem nivou, čime potencijalni korisnici budžeta ne mogu imati jasnu projekciju svog poslovanja.
Planiranje i reforma
Specifičnost poljoprivredne proizvodnje je obaveznost višegodišnjeg planiranja (makar 3-5 godina) s obzirom na dužinu investicionih i reproduktivnih ciklusa, naročito u određenim vidovima proizvodnje. Upravo iz navedenih razloga, snažno se nameće potreba definisanja novog, reformskog agrobudžeta,usklađenog sa EU, čiji sam koautor i koji je nedavno objavila i Češka akademija nauka iz Praga. Isti se bazira na projekcijama iz Nacionalnog programa integracija Crne Gore u EU 2008-2012. i pretpostavci godišnjeg rasta BDP-a, od prosječno 3%-4%. Po toj projekciji, udio agrobudžeta trebao bi da dostigne 3,11% ukupnog crnogorskog budžeta ili 1.22% BDP (sa sadašnjih 1.05 % budžeta i oko 0.65%.BDP-a). Do 2018. godine agrarni budžet bi iznosio 45 miliona €, što bi bio značajan rast ( u odnosu na sadašnji od 14,13 miliona €), ali bi se i sa tim iznosom tek donekle približili regionu. Zašto je potreban ovolilki rast? Primjera radi, ulaganja u mjere ruralnog razvoja iz nacionalnog budžeta kofinansiraju se iz evropskog fonda za ruralni razvoj u srazmjeri 1:3. Dakle, na svakih 25 iz nacionalnog budžeta, dobićemo bespovratno 75 iz evropskih fondova ( a za manje povoljna područja na svakih 15 € čak i do 85 €). Međutim, umjesto da raste, dio agrobudžeta namijenjen ruralnom razvoju neprestano pada.
Sredstva za ruralni razvoj su višestruko smanjena, a posebno osovina tri koja se odnosi na obnovu i razvoj sela i ruralnu infrastrukturu, odnosno sa 1.616.000 na 571.500 € (2011-2014) ili sa 7.65% na 2,8% agrobudžeta. To je ujedno i utemeljenje za potrebu hitnog donošenja Regulative (Uredbe) o manje povoljnim područjima u Crnoj Gori (tzv. LFA-Less Favorite Areas).
Evropski prioriteti
Iz tako uvećanog agrobudžeta moraju se finansirati evropski prioriteti tj. formiranje Agencije za plaćanja u poljoprivredi, novi registri farmi, FADN (mreža računovodstvenih podataka na farmama, kao instrument vođenja ekonomske politike u agraru), tzv. IACS ili Integrisani sistem administracije i kontrole, jačanje veterinarske i fitosanitarne oblasti, stvaranje integrisanog sistema bezbjednosti hrane, nova zapošljavanja i obuke, prošireni i uvećani sistem subvencija u poljoprivredi, finansiranje zajedničkih organizacija tržišta i proizvođačkih organizacija, uvođenje proizvođačkih i posebno ekoloških standarda, što sve zajedno mnogo košta. Primjera radi, sertifikacija objekata mesne industrije i dobijanje EU izvoznog broja nije moguće bez rješavanja neškodljivog uklanjanja životinjskih ostataka, što će po studiji Svjetske banke iz 2012. godine, državu koštati između 6 i 11 miliona eura (zavisno od opcije koju odaberemo). Isto važi i za mljekarsku industriju, gdje je jedan od uslova izvoza u EU i investiranje u sisteme za tretman otpadnih voda.
Ako pogledamo primjer Slovenije, vidjećemo da se samo za košenje hektara pašnjaka davalo čak 500 eura, sa ciljem da se u procesu pristupnih pregovora višestruko povećaju kvalifikovane površine za podršku iz EU fonda za direktne podrške farmama. Ako pogledamo strukturu zemljišta u Crnoj Gori (Popis poljoprivrede 2010), vidjećemo da čak 95% otpada na pašnjake i livade (ostaih 5% su oranice, bašte, voćnjaci, vinogradi i sl.). Koliko desetina miliona eura ćemo izgubiti po ovom osnovu nakon pristupanja, ostaje da se nagađa, ali se u sistemu subvencija neće naći najmanje 33.000 ha pašnjačkih i livadskih površina koje se efektivno koriste (cca.16% od 210.182 ha).
Zašto izostaje argumentovana javna rasprava na ovu i slične teme, pa i sa onima koji nisu apologete nove biznis religije, treba pitati odgovorne u ministarstvu poljoprivrede i ruralnog razvoja. Nije valjda evropski pogled i Evropska Unija toliki bauk da treba da se od nje distanciramo i ne damo mu najširu, demokratsku formu? Ili u pregovore sa EU koji će odrediti sudbinu generacija koje dolaze treba da ulazimo hendikepirani? Potpuno uvjeren da brojke govore same za sebe, ostavljam cijenjenim čitaocima da sami donesu zaključke.
Bonus video:
