Uprkos tome što živimo u pretpolitičkom društvu u kojem su ključne političke debate veoma prizemne i nerijetke podmetnute radi stvaranja dubokih podjela, sa partijama koje se uglavnom lažno predstavljaju kao ljevičarske, progresivne i demokratske, sve je više onih koji se upuštaju u ideološku diskusiju i koji, makar na društvenim mrežama, pokušavaju da vrate politički dijalog političkom. Ovakav razvoj događaja je usko povezan sa dešavanjima van Crne Gore, sa rastom ljevice nakon svjetske ekonomske krize, te sa novim profilisanjem desnice kao odgovorom na to ali i kao reakcijom na sve više ratova koje vode Sjedinjene Države (i njeni saveznici) te prije svega sa izbjegličkom (migrantskom) krizom. Uvođenje ideološke rasprave u crnogorsku političku realnost, iako trenutno marginalna, je pojava koja bi u velikoj mjeri mogla da pozitivno djeluje na naše društvo. Sa iskreno desničarske, kao i sa iskreno ljevičarske pozicije, debate o imenu jezika, istorijskom papiru kojem dajemo primat kao imenitelju nacije, te priče o tome može li crkva na Rumiju odlaze u drugi plan, postaju relaksiranije, dok osnovne teme postaju porezi, slobodno ili regulisano tržište, individualna prava, obrazovanje, školstvo i vojska. Ipak, da bi ove teme mogle ući u “mainstream” i ljevičari i desničari moraju biti oprezni povodom rukavaca u koje mogu zapasti, pošto je naše pred-ideološko društvo sve, samo ne standardno i normalno. Ja sam u ovom tekstu označio nekoliko tih rukavaca, iako ih ima daleko više.
Problemi i za desničare i za ljevičare:
- Nekritičko sagledavanje “svojih” i “protivničkih” režima u svijetu: dobar dio onih koji se iskreno žele nazvati ljevičarima u Crnoj Gori može naći svoje istomišljenike u Evropi, ali izuzev Sirize (koja je od dolaska na vlast u specifičnoj podređenoj poziciji) niko od njih nije na vlasti i zato gledaju van Evrope, ka režimima nastalim u drugačijim uslovima i drugačijem vremenu. Tako gledaju Kubu kroz njena dostignuća u medicini, kao društvo u kojem nema raslojavanja na bogate i siromašne, kao neki karipski raj. Desničari gledaju na Kubu kao mjesto političkog progona, jednopartijsku državu, ignorišući blokadu SAD-a koja bi slomila 95% država bilo kog tipa. Desničari navode Čile kao uspješnu ekonomiju ignorišući makar 50 000 političkih zatvorenika i 200 000 izgnanih (što zamjeraju Kubi) dok ljevičari slave Čaveza, ignorišući što, u vremenu izobilja, nije učinio svoju zemlju makar u nekoj mjeri samoodrživom (te ju je isti tip sankcija koji je pogodio Kubu skoro uništio daleko brže). Ovakvih primjera imamo širom svijeta, ali nekritičko sagledavanje “svojih” čini i desničare i ljevičare neiskrenim taman koliko su članovi partija u Crnoj Gori neiskreni po pitanju bezgrešnosti svojih lidera.
- Odnos prema istoriji i režimima koji su prethodili: radi se o sličnom problemu kao prethodnom, samo vezanom za naše bivše države i režime. Ljevica mora da raskrsti sa nekritičkim pogledom na Savez komunista, da shvati njegove greške kako ih ne bi ponavljala, ne zaboravljajući dostignuća. Isto važi za desničare i odnos prema kraljevinama/knjaževinama sa kojima se identifikuju.
- Pošteno imenovanje “protivnika”: desničari ovdje češće griješe mada ni ljevičari ne zaostaju – i jedni i drugi imenuju sve koji nisu na njihovim pozicijama suprotnim taborom, ignorišući pritom postojanje liberala, centrista i ostalih koji suštinski čine vlast poslednjih 30 i više godina. I jedni i drugi zapadaju u logičku grešku ad hominem, “krivica po udruživanju”. Paradoksalno je da i jedni i drugi identifikuju drugi tabor sa istim ljudima (među kojima su Obama, Bler, Merkel, Oland, Makron…) hvatajući se za jednu specifičnu vrijednost koju centristička, liberalna ili neka druga pozicija dijeli sa ljevicom ili desnicom. Ovakva neiskrenost ne doprinosi razvoju debate i dokazivanju njene vrijednosne superiornosti u odnosu na srbi/crnogorci priču.
Specifični problem ljevice:
- Poreska politika i minimalna zarada: osnovna logika ljevice kaže da je neophodno obezbjediti što višu minimalnu zaradu kako bi se osigurao pristojan život radničkoj klasi, te da je važno napraviti poresku politiku tako da se obezbjedi što više novca za javna dobra kao što su zdravlje i obrazovanje. Problem je sledeći – povećanje minimalne zarade bi najviše pogodilo male lokalne preduzetnike, koji jedva plaćaju 125 eura državi koliko stoje minimalni porezi i doprinosi. Oni, na crno, plaćaju radnika više, ali tu platu ne registruju jer i ovako posluju na minimumu isplativosti. Povećanje minimalne zarade bi najviše pogodilo njih. Sledeći problem je smislenost poreza u savremenoj Crnoj Gori – ako znamo da plaćamo porez da Porto Montenegro ne bi morao (ili da bi mu se oprostilo ono što je i morao), da bi se BB Solar subvencionisao, da bi povećavali vojnu misiju u Avganistanu, da bi jednokratne pomoći zbog materijalne ugroženosti dobijao viceguverner centralne banke, vidimo da porezi u Crnoj Gori ne služe društvu, već isključivo vladajućoj kliki i da poresku politiku treba mijenjati (prije svega uvođenjem progresivnog sistema na porez na dobit) ali da je to besmisleno bez drugih sistemskih promjena.
Specifični problem desnice:
- Slobodno tržište i privatizacija: sve ekonomske nedaće savremene Crne Gore (ali i svijeta) desničari identifikuju sa državnom regulacijom, koju bi nevidljiva ruka slobodnog tržišta dovela u red i učinila da svi živimo bolje i srećnije. Kao i ljevičari, oni previđaju realnost crnogorskog (a i susjednih) društva. Mi imamo slobodno tržište, mi smo imali i imamo privatizaciju. Desničari će vikati da to nije pravo slobodno tržište ali onda ulazimo u istu raspravu o društvima koja “nisu bila pravi komunizam”. Dobili smo slobodno tržište kakvo je moglo da nastane u ovakvoj Crnoj Gori, misliti da je moglo biti drugačije je iluzija. Čak i ako bi nekako dobili pravo, Fridmanovsko, opet utakmica ne bi bila poštena jer bi kapitalom ispred vas bili Voli, Bemax, Montenegro Stars i mnogi drugi koji su iskoristili ovaj sistem da se obogate, te evropske i svjetske korporacije koje bi možda htjele nešto da ulože u naše parče zemlje. Jedina “šansa” za slobodno tržište kod nas bi bilo potpuno resetovanje sistema, što je nemoguće. Ipak, to ne znači da je priča o slobodnom tržištu bespredmetna, jer regulacije kakve postoje u crnogorskoj privredi su na mnogim poljima restriktivne, posebno po mala preduzeća i na to treba ukazivati.
Problema ima daleko više od ovih uvodnih. Uvjeren sam da bi insistiranje na ideološkoj debati, uz prevazilaženje zabluda, moglo da opstane i da se nametne kao glavna tačka političkog dijaloga, da bi insistiranjem na tom dijalogu poboljšalo naše društvo, oduzelo pogonsko gorivo politici podjela i na kraju dovelo do promjene sistema. Do ovog ozdravljenja ne možemo doći ako se pretvaramo da smo isti i da želimo isto, već jedino ako otkrijemo koje su nam sličnosti a koje razlike, u iskrenom dijalogu, zastupajući pozitivna stanovišta. Ideološki dijalog se rasplamsao svuda u svijetu, uprkos pokušajima centra da ga utiša i zbuni partikularizmima, nema razloga da ne zaživi kod nas.
Bonus video:
