Prema istraživanjima Ujedinjenih nacija, Crna Gora je, uz Albaniju, Azerbejdžan i Jermeniju, zemlja sa najvećim disbalansom među djecom muškog i ženskog pola. Ujedinjene nacije su saopštile da se u našoj državi rađa 110 dječaka na 100 djevojčica, dok je prirodni prosjek 102-104 dječaka na 100 djevojčica.
To je međunarodnu zajednicu, s pravom, navelo na sumnju da se radi o zloupotrebi savremenih medicinskih metoda kojima se u ranoj fazi utvrđuje pol djeteta i sprovode selektivni abortusi ženskih fetusa. Pomenuti podaci UN datiraju od 2011. godine. Na upozorenja Savjeta Evrope, reguje Ministarstvo zdravlja i pomoćnik ministra zdravlja saopštava “da je Ministarstvo odgovorilo mjerom nadzora svih zdravstvenih ustanova u zemlji koje se bave genetičkom dijagnostikom i liječenjem neplodnosti i da u tim ustanovama nema aktivnosti koje su usmjerene na rani odabir pola, bar ne u Crnoj Gori“.
Ostavljena je mogućnost da se to radi negdje van Crne Gore. Ovakva uproštena interperetacija sprovedenog nadzora bi bila paralelna sljedećoj - ukoliko se neke analize za pojedina, recimo hematološka oboljenja, ne rade u Crnoj Gori, već u laboratorijama u okruženju, tih hematoloških oboljenja i nema kod nas. Nažalost, problem je mnogo kompleksniji sa više aspekatata.
Tako je analiza Ministrastva zdravlja “da nema aktivnosti koje su usmjerene na rani odabir ploda u Crnoj Gori” u nesaglasju evidentnog postojanja prenatalne selekcije (abortusa) pola fetusa u korist muške populacije, krenula sa tanjeg kraja.
U okviru rane dijagnostike nasljednih poremećaja i ispitivanja nasljedne osnove ploda, koristi se više metoda, među njima i uzimanje uzorka horionskih čupica (chorionic villi sampling - CVS) do desete nedelje trudnoće. Mišljenja sam da nije za pohvalu da u Crnoj Gori ne postoji referenta laboratorija za analizu pomenutih uzorak i da se ista procedura ne radi u Kliničkom centru. Kada znamo da se u KC obavlja amniocenteza (AC ), uzimanje uzorka plodove vode između 15 i 18 nedjelje (u zakonom propisanim uslovima), onda postojanje takve laboratorije dobija na značaju, ovako se analize šalju laboratorijama u Beogradu.
Kao rezultat ovih metoda, između ostalog, dobija se i izvještaj o polu ploda u različitim periodima starosti trudnoće. Kolege mi neće zamjeriti ako kažem da se uzorkovanje ovih materijala (horionske čupice i plodova voda) rade i u nekim privatnim ginekološkim ordinacijama, a isti šalju na analizu genetičarima koji rade u referentnim laboratorijama u okruženju. U ovome nema ništa sporno, jednostavno tim ordinacijama treba izdati sertifikate za uzorkovanje u zakonim propisanim uslovima.
Dakle, nakon davanja mišljenja kliničkog genetičara, pristupiti jednoj od pomenutih procedura i na taj način olakšati kontrolu istih. Jer benefiti dobijanja zdravog potomstva prevazilaze trenutno aktuelni problem disbalansa rođenih dječaka i djevojčica.
Dakle, problem selektivnih abortusa ženskih fetusa ne leži u činjenici da se prenatalno ispitivanje poremećaja nasljedne osnove ploda ne radi u Crnoj Gori.
Sa druge strane, kada bračni par iskaže želju za ranu prenatalnu dijagnostiku svog budućeg djeteta, a nema kliničke indikacije za isto, postavlja se pitanje kojim se zemaljskim ili višnjim zakonom to pravo može oduzeti?
Drugi važan aspekt tretirane problematike je sljedeći - ko vrši prenatalnu selekciju (abortus) pola fetusa u korist muške populacije? Naravno oni koji su za to kvalifikovani - ginekolozi. Vjestački prekid trudnoće je svaki prekid trudnoće stare do 10 nedelja, sproveden u medicinskim uslovima i od strane medicinskog osoblja. Vjestački prekid trudnoće se izvodi isključivo na zahtjev trudnice.
Dakle, žena nije dužna da navodi razloge za prekid trudnoće stare do 10 nedjelja. Uz razgovor i motivisanje da sačuva trudnoću i upozorenje na sve moguće komplikacije vještačkog prekida trudnoće (neposredne, rane i kasne) ginekolog tek nakon toga pristupa istom.
Ukoliko je trudnoća starija od 10 nedjelja, obavezno je pribaviti saglasnost komisije koja odlučuje da li abortus treba da se izvrši ili ne. Komisija se obrazuje u odgovarajućoj zdravstvenoj ustanovi i uglavnom je čine 2 ljekara i socijalni radnik, a u nekim zemljama i sveštenik. Prekid trudnoće iznad 10 nedjelja, a da prethodno odobrenje nije dala komisija, u domenu je krvičnog zakonodavstva.
Ginekolozi, klinički genetičari i laboratorije su uglavnom zakonski ograničeni da prepoznatu pojavu spriječe. Problem je mnogo šire prirode i sveobuhvatniji! U pomenutim zemljama, kao i Crnoj Gori, dominantni motiv selekcije ženskog pola je u tradiciji ka muškom potomku, očuvanju prezimena, itd. Što je tema za analizu i od strane sociologa, psihologa, medija, NVO sektora i drugih.
Sa stanovišta struke, treba poboljšati rad u savjetovalištima za mlade, edukacijom srednjoškolaca, osnivanjem savjetovališta za planiranje porodice, i sveobuhvatnom kampanjom. Ne smijemo zaboraviti da je pravo na abortus u saglasju sa pravom žene da raspolaže svojim tijelom. Međutim, istovremeno ovo pravo dolazi u konflikt sa pravom zametka (embriona) na život.
Mi, ginekolozi, trenutno svoj doprinos možemo dati tako što u momentu kada prepoznamo da je motiv prekida trudnoće selekcija ženskog pola, isti nećemo obaviti iz etičkih ili vjerskih razloga.
Stoga se nameće potreba organizovanja stručnih sastanka koji bi okupili predstavnike Ministrastva zdravlja, ginekologe, genetičare, pravnike, sociologe, etičare, koji bi donijeli agendu ka rješenju ovog problema. Rješenje iziskuje sveobuhvatan trud pomenutih, a prevashodno protok vremena ka amortizovanju tradicionalne želje za muškim potomstvom na našim prostorima.
Bonus video:
