Godišnji samit NATO-a održan ovog mjeseca nova je epizoda u dugom serijalu raznoglasja između predsjednika SAD Donalda Trampa i evropskih saveznika Amerike. Na prošlogodišnjem samitu Tramp je odbio da potvrdi princip kolektivne odbrane, utvrđen članom 5 Sjevernoatlantskog sporazuma, ugaonog stuba transatlantske alijanse. U junu ove godine Tramp je pustio “niz brdo” samit Velike sedmorke, a prije nekoliko dana pojačao je napetost odbivši da makar umjereno kritikuje predsjednika Rusije Vladimira Putina tokom njihovog susreta u Helsinkiju.
Na samitu u Briselu Tramp nije insistirao samo na tome da sve države NATO-a moraju odmah početi da troše na odbranu, kao minimum, 2% svog BDP-a. On je predložio i da ti izdaci vremenom dostignu 4% BDP-a. Taj je predlog mrtvorođenče ne samo zato što zahtijeva ogromne budžetske žrtve, već i zato što može dovesti do pojave značajnih vosnih disbalansa na kontinentu. Pri izdacima na nivou 4% BDP-a vojni budžet Njemačke bio bi oko 40 milijardi eura (46 milijardi USD) veći nego u Francuskoj.
U vrijeme rastuće međunarodne nestabilnosti krajnje je važno da mi, Evropljani, zaštitimo sebe od drskih napada i sačuvamo naša brojna kolektivna dostignuća. Ali to ne znači da smo dužni da izbjegavamo samokritiku. Zahtjev od 2% koji je Tramp iznio nije neosnovan ili bez presedana: prethodni predsjednici SAD takođe su pozivali evropske zemlje na povećanje izdataka za odbranu. Zemlje NATO-a koje nisu trošile 2% BDP-a na odbranu, obavezale su se 2014. godine da će to učiniti do 2024. Bez obzira na suštinski napredak, pošteno je da primijetimo da su neke zemlje kao i prije vrlo daleko od dostizanja postavljenog cilja.
Ali, nije potrebno samo sačuvati solidarnost sa našim saveznicima; neophodno je na sebe preuzeti odgovornost za sopstvenu bezbjednost - to je u interesu Evrope. Rastu i unutrašnje i spoljne prijetnje i one su sve više uzajamno povezane. Primjer za to je rat u Siriji: užasna humanitarna tragedija, od koje već više od sedam godina strada stanovništvo te zemlje, doveo je do izbijanja izbjegličke krize koja je potresla temelje Evropske unije.
Održivost nivoa troškova neće riješiti taj problem u korijenu. Povećanje vojnih izdataka ispostaviće se uglavnom neproduktivno ako to ne uradimo na panevropskom nivou. Obim ukupnog vojnog budžeta zemalja EU za sada je, u svijetu, odmah iza vojnog budžeta SAD i skoro je četiri puta veći od vojnog budžeta Rusije. Zato je važno nešto drugo: kako se zapravo ta sredstva investiraju i imamo li kapacitete i infrastrukturu da podržimo zajedničke misije NATO-a, kao i operacije SAD na kontitentu i oko njega.
Tramp griješi smatrajući da NATO daje mogućnost drugim zemljama da eksploatišu SAD nudeći malo zauzvrat. Niko ne negira da američke garancije bezbjednosti imaju ključnu ulogu u predupređenju vojnih konfrontacija. Ali SAD ne smiju zaboravljati da druge zemlje NATO-a ispunjavaju svoje obaveze vezane za uzajamnu odbranu i podržavaju prioritete SAD.
Osim toga, jedini slučaj kada je primijenjen član 5 bio je nakon napada na SAD 11. septembra 2001. Ubrzo nakon toga, pod mandatom UN-a, NATO je stao na čelo “Međunarodnih snaga za bezbjednosnu pomoć” u Avganistanu, što je naduža misija u istoriji Alijanse.
Evropa kao i do sada želi da bude vrijedan saveznik SAD. U decembru 2017. EU je utvrdila program “Stalne strukturisane saradnje” (PESCO) koja će omogućiti zemljama koje u njemu učestvuju da efikasnije formiraju svoj odbrambeni potencijal. PESCO će ubrzati kretanje Evropske unije ka strateškoj autonomiji u skladu sa “Globalnom strategijom” EU iz 2016. Pošto se evropski temelj NATO-a učvršćuje, SAD dobija još pouzdanijeg partnera u odbrani, opremljenog najsavremenijim sredstvima i tehnologijama. Smanjenje fragmentacije u evropskoj vojnoj industriji povisiće njenu konkurentnost, a to je vrlo važno da se preduprijedi tehnološki raskorak između Evrope i SAD.
Na sreću, slične inicijative u okviru “Zajedničke politike bezbjednosti i odbrane” EU imaju ogromnu podršku stanovništva u Evropi. Za Evropljane će kolektivni i konstruktivni pristupi izdacima za odbranu uvijek biti privlačnija varijanta od bilo kakve prinude koju smisle naši saveznici.
Ali, Tramp staje na put takvim kolektivnim naporima. Paradoksalno, ali se njegova administracija, zahtijevajući da mi, Evropljani, na sebe preuzmemo odgovornost za svoju bezbjednost, pritom uporno trudi da sruši svaki zajednički odbrambeni projekat koji započnemo.
Takva pristrasnost i kratkovidost prema evropskoj saradnji u oblasti bezbjednosti nisu nešto novo. SAD tvrde da takva saradnja dovodi do dupliranja rada NATO-a, ali je ta tvrdnja daleko od istine. Realni uzrok dupliranja i nepotrebnih izdataka je masa prepreka na koje nailaze evropske zemlje kada se povede riječ o formiranju zajedničkog odbrambenog potencijala.
Osim toga, Tramp se buni protiv politike širenja evropske vojne industrije zato što će ona smanjiti zavisnost Evrope od američkog izvoza. Ali, ipak je nerazumno insistirati da Evropa bude što više sama sebi dovoljna i istovremeno je tjerati da uvećava zavisnost od oružja, opreme i tehnologije proizvedenih u Americi.
Uzimajući u obzir dugu istoriju doprinosa EU globalnoj bezbjednosti kroz civiline i vojne misije, EU može dati NATO-u mnogo. Povećavši kompaktnost i dosljednost pristupa odbrani, EU čini NATO jačim, što je direktni interes SAD. Tramp će postupiti pametnije ako umjesto nastavka svojih nediplomatskih i jednostranih napada počne da se odnosi prema Evropskoj uniji kao prema prijatelju, jer je EU to uvijek bila njegovoj zemlji, i iskoristi one mogućnosti koje otvara saradnja zemalja Evrope u sferi kolektivne odbrane.
Autor je predsjednik ESADE Centra za globalnu ekonomiju i geopolitiku i član Globalne agende Savjeta za Evropu Svjetskog ekonomskog foruma; bio je visoki predstavnik EU za spoljnu politiku i bezbjednost, generalni sekretar NATO-a i šef španske diplomatije
Copyright: Project Syndicate, 2018.
Bonus video:
