Šta je ostalo od NATO-a i transatlantskog poretka nakon burne sedmice koju je predsjednik SAD Donald Tramp proveo u Briselu, Velikoj Britaniji, a takođe i u Helsinkiju gdje je štitio predsjednika Rusije Vladimira Putina od optužbi za sajber napade koje su iznijele obavještajne službe tih istih SAD?
Ako pogledamo te događaje kroz ružičaste naočare, može se pomisliti da je sa najvažnijom strateškom alijansom Zapada sve manje-više u redu, i da je ona čak sve jača. U realnosti - NATO je u opasnosti, a sudbina tog bloka sada se nalazi u Trampovim nipodaštavajućim rukama. Uoči i za vrijeme samita NATO-a čulo se mnogo žalbi povodom obima vojnih izdataka zemalja članica Alijanse (izraženih kroz BDP). Očekuje se da će do 2024. godine sve članice bloka povisiti svoje troškove do 2 odsto BDP-a, ali Tramp, izgleda, smatra da to treba da bude učinjeno već sada. On je na samitu neočekivano pozvao da se ustanovi novi nivo od 4 odsto BDP-a. To je čak više nego što SAD same troše na odbranu.
Tokom posljednjih decenija osnovna pažnja NATO-a bila je koncentrisana na mirovne operacije u udaljenim tačkama planete, a ne na glavnu funkciju bloka - teritorijalnu zaštitu. Za većinu zemalja Evrope, koje su dio NATO-a, mirovne dividende, od operacija NATO-a, opravdale su smanjenje nacionalnih vojnih izdataka.
Ali taj se pristup promijenio 2014. godine kada je Rusija anektirala Krim i izvela tajni vojni upad na teritoriju Istočne Ukrajine. Od tada su budžeti za odbranu članica NATO-a počeli da rastu otprilike 4 odsto godišnje. Zahvaljujući tome, cilj zacrtan za 2024. godinu biće neizbježno dostignut.
Ako posmatramo dublje, sporne su Trampove tvrdnje da SAD na svojim plećima nepravedno nose veliki dio tereta kolektivne odbrane NATO-a. Vojni budžet SAD iznosi oko 72 odsto troškova svih zemalja NATO-a, a otprilike tri četvrtine izdataka za odbranu SAD ne idu u Evropu već u druge regione. Oko polovine vojnog budžeta SAD troši se za podršku prisustva u tihookeanskoj regiji, još četvrtina ide na operacije na Bliskom istoku, na komandovanje i upravljanje strateškim nuklearnim postrojenjima i za razne druge sfere.
Osim toga, treba podsjetiti da su SAD značajno povećale svoje vojne izdatke u Evropi tokom posljednjih nekoliko godina, većina američkih snaga i objekata na kontinentu u stvarnosti su usmjereni na geostrateški potez od Indije do Južne Afrike. Zahvaljujući bazama kao što su Ramštajn, Ferford, Rota, Vičenca i Sigonela, SAD već odavno koriste Evropu kao tranzitni punkt za prebacivanje snaga u druge regione. Objekti za rano upozoravanje i praćenje, koje SAD ima u Velikoj Britaniji i Norveškoj, nalaze se tamo radi zaštite kontinentalne teritorije SAD a ne Evrope.
Činjenice su sljedeće: zajednički evropski izdaci za odbranu otprilike su dva puta veći od onog što SAD troše na bezbjednost Evrope i otprilike dva puta veći od vojnih troškova Rusije. Ovo su proračuni Univerziteta za nacionalnu odbranu SAD.
Odlučujući značaj američkog komandovanja, kontrole i obavještavanja u Evropi ne treba umanjivati, ali ga, barem, treba ocjenjivati u širem kontekstu. Da, američka armija nedavno je rotirala teške brigade u Evropi radi vojnih vježbi, ali je ona razmještena tako za stalno, spremna samo za ograničene operacije.
Upravo zato NATO je obavezan da nastavi usavršavanje odbrambenog potencijala u Evropi. Kao minimum, Evropi treba više voijnih snaga i one moraju biti spremne za brzo prebacivanje u kritične zone. Novo mobilno komandovanje, koje se sada osmišljava u Njemačkoj, prvi je korak koji mnogo obećava.
Ipak, prednosti Rusije u odnosu na NATO manje su vezane za količinu resusrsa, a više za kvalitet komandovanja i kontrole. Kao jedinstvena cjelina, Rusija može bolje da integriše svoje vojne snage i brže ih premješta ispunjavajuću strateške direktive Kremlja. Ta brzina demonstrirana je na Krimu 2014. i godinu kasnije u Siriji.
Sa svoje strane, NATO ima duboko integrisanu komandnu strukturu za snage koje pripadaju tom bloku. Ali sve to jedva da ima značaj ako se političke odluke o premještanju snaga ili početku operacije ne budu donosile na vrijeme. Ishod bilo kakve vojne konfrontacije određuje jedinstvo volje i brzine donošenja odluka na višem nivou.
Problem je u tome što sposobnost bloka da donosi političke odluke slabi, iako se vojni potencijal NATO-a usavršava. Zamislite šta će se desiti ako članica NATO-a alarmira da je Rusija na njenoj teritoriji počela tajnu vojnu operaciju sličnu onoj na Krimu. A sada zamislite da su obavještajne službe SAD potvrdile da je agresija u toku, iako Putin sve negira.
Na kraju, zamislite kako na sve to može odreagovati Tramp. Hoće li telefonirati Putinu da ga pita šta se događa? I hoće li mu Putin ponuditi još jedan “nevjerovatan predlog” da pomogne istražiteljima SAD da dođu do suštine stvari? I što je još važnije: koliko brzo će se Tramp sjetiti principa kolektivne odbrane u okvirima člana 5 statuta NATO-a? Ili će se kolebati dovodeći u sumnju obavještajne podatke, unižavati saveznike SAD i potvrđivati Putinova opravdanja?
To su zaista zabrinjavajuća pitanja koja treba postaviti kada je u pitanju predsjednik SAD. I sada će ta pitanja beskonačno visiti nad glavom Evrope.
Autor predsjedava Globalnom komisijom za upravljanje internetom i član je Svjetskog ekonomskog foruma za globalnu agendu o Evropi; bio je švedski premijer i ministar inostranih poslova, specijalni izaslanik EU za bivšu Jugoslaviju, visoki predstavnik u BiH, specijalni izaslanik UN za Balkan i kopredsjedavajući dejtonske mirovne konferencije
Bonus video:
