Sada je jasno da XXI vijek najavljuje rođenje novog svjetskog poretka. Nedefinisanost i nestabilnost koje prate ovaj proces, šire se po planeti a Zapad reaguje na to ili strahom ili nostalgijom za starim oblicima nacionalizma, koji su donijeli korist u prošlosti i koji je, naravno, neće donijeti sada. Čak i za najnepopravljivije optimiste samit “Grupe 7” u Kvebeku početkom juna postao je dokaz da se geopolitički zapad ruši i gubi svoj globalni značaj, a da je glavni rušitelj svjetskog poretka, koji je stvorila i vodila Amerika, niko drugi do predsjednik SAD. Naravno, Donald Tramp je u najvećoj mjeri simptom, a ne razlog dezintergacije Zapada. Ali, on je jako ubrzao taj proces.
Istoričari današnjih problema Zapada vraćaju se na momenat okončanja Hladnog rata, kada je na mjesto bipolarnog svjetskog poretka došla ekonomska globalizacija koja je učinila mogućom pojavu novih sila, na primjer Kine. U decenijama koje su uslijedile Amerika je, očigledno, svoje provjerene saveze počela da smatra teretom a ne prednošću.
To se ne tiče samo Evrope, Japana i Južne Koreje, već i prvih susjeda SAD - Kanade i Meksika. Trampova odluka da uvede tarife na uvoz čelika i aluminijuma dovela je do dubokog razmimolaženja između SAD i Kanade na samitu u Kvebeku, a njihov raskol zbog trgovine će, naravno, imati mnogo šire političke posljedice.
Evropske i sjevernoatlantske zemlje dominirale su u globalnoj ekonomiji tokom četiri vijeka. Sada to više nije tako. Nova geografija globalne vladavine, koja je formirana kao poljedica pomjeranja težišta svjetske ekonomije iz transatlantskog regiona u azijsko-tihookeanski, ne poklapa se sa konceptom geopolitičke mape XX vijeka, a da o XIX i ne govorimo.
Sjedinjene Države ostaju vodeća sila svijeta, ali pojavila se Kina, istovremeno i kao nova i stara geopolitička sila. Sa stanovništvom koje broji 1,4 milijadru ljudi i ogromnim unutrašnjim tržištem, Kina već dovodi u pitanje svjetsku lidersku poziciju Amerike u ekonomiji, politici i tehnologijama.
Ko god je bio u hodnicima vlasti u Pekingu, zna da kinesko rukovodstvo ima sopstvenu kartu svijeta. Na toj je karti Kina (“Sredšnje carstvo”) u centru, dok su Evropa i SAD na krajeva, lijevom odnosno desnom. Drugim riječima, SAD i Evropa (taj čudni set malih i srednjih nacionalnih država) već su podijeljeni i stavljeni na margine.
U početku su SAD na geopolitičke promjene današnjeg vijeka reagovale intuitivno, “povratkom u Aziju”. Uostalom, Amerika je odavno prisutna i na Atlantiku i na Pacifiku; a, pošto je posljednja velika sila, ona ima mogućnost da preduprijedi istorijske promjene u geopolitici a da zaštiti svoje interese.
Evropa je, sa svoje strane, somnabulno lutala kroz aktuelni period istorijskog inrerregnuma. Evropljani su u većini odlučili da utonu u samoanalizu, stare uvrede i slatke mašte o XIX vijeku kada su upravljali svijetom. Taj uski pogled na svijet potkrijepljen je događajima kakvi su izbor Trampa i referendum o Bregzitu.
Ipak, umjesto razmišljanja o ekscentričnom ponašanju Trampa, bolje nam je sa se sjetimo da su današnje globalne tendencije iznikle prije nego što je on postao predsjednik. Riječ je o tome da je politiku “povratka u Aziju” uveo bivši predsjednik SAD Barak Obama. Tramp je samo nastavlja, na primjer, nedavnim susretom sa predsjednikom Sjeverne Koreje Kim Džong Unom u Singapuru.
Trampova politika stvara ozbiljne prijetnje ne zato što predstavlja stratešku preorijentaciju SAD, koja se u svakom slučaju već događala, već prije zato što je protivrječna i izuzetno destruktivna. Na primjer, kada Tramp poziva na smanjenje vojnog prisustva SAD na Bliskom istoku, on jednostavno ponavlja ono što je govorio Obama.
Ali, poništavajući nuklearni sporazum sa Iranom, Tramp je povećao mogućnost početka rata u tom regionu. A trudeći se iz svih sila da smanji međunarodnu izolaciju Sjeverne Koreje, a ne dobivši praktično ništa zauzvrat, on je učvrstio poziciju Kine na Dalekom istoku.
Jednako je autodestruktivan i globalni trgovinski rat koji je Tramp pokrenuo. Udarivši tarifama na najbliže saveznike Amerike, on ih praktično gura u zagrljaj Kine. Ako evropski i japanski izvoznici u SAD nailaze na protekcionističke barijere, kakva im još mogućnost ostaje osim osvajanja kineskih tržišta? Evropa, lišena sjevernoatlantske podrške, nema drugog izbora osim da se okrene ka Evroaziji, bez obzira na militarizam Vladimira Putina, koji je pokazao u Istočnoj Ukrajini, i njegove pokušaje da utiče na ishod izbora u zapadnim zemljama.
Osim toga, čak i da SAD nijesu počele sa sprovode protekcionističku politiku, Japan bi prije ili kasnije morao da se pomiri sa rastom ekonomske moći Kine. Posljednja šansa da se spriječi prevaga Kine nestala je kada je Tramp izašao iz Transpacifičkog partnerstva (TPP), koje je moglo da odigra ulogu granice prema Kini koju kontroliše Amerika.
Na kraju će se “povratak u Aziju” odvijati po potpuno različitim scenarijima na dvije obale Atlantika. Odsustvo zajedničke američko-evropske politike, usmjerene na podršku transatlantske kohezije, dovešće do toga da Zapad brzo potone u zaborav. Pošto će SAD gledati na Zapad preko Tihog okeana, a Evropa na istok prema Evroaziji, jedini pobjednik biće Kina. Samim tim, realna strateška opasnost Trampove epohe nije samo u tome što se mijenja svjetski poredak. Ona je u tome što Trampova politika garantovano obećava da “učiniti Kinu ponovo velikom”.
Autor je bio ministar inostranih poslova Njemačke 1998-2005; odigrao je ključnu ulogu u osnivanju Njemačke partije Zelenih, čiji je lider bio skoro 20 godina
Copyright: Project Syndicate, 2018.
Bonus video:
