Svestranost nije baš jača strana aktuelnoj generaciji evropskih lidera. Ispravno su postupili kada su krizi eurozone dali prioritet. Međutim, sva ostala važna pitanja – prije svega, zajednička spoljna i bezbjednosna politika – skoro potpuno su ignorisana. A upravo tu – u spoljnim odnosima Evrope – pitanju koje je od apsolutne važnosti za sve građane EU – renacionalizacija ponovo pomalja svoju ružnu glavu.
Danas možemo prepoznati obrise postameričkog međunarodnog (ne) poretka – ne samo njegovu strukturu, već i rizike, prijetnje i sukobe, pri čemu se sve to intenzivira. Ispostavilo se da je za Evropu – i za ostatak svijeta – finansijska kriza ubrzala dalekosežne promjene.
U istočnoj Aziji, najdinamičnijem i najdominantnijem regionu u smislu budućeg globalnog razvoja, sukobljavanje eskalira između ključnih sila – Kine, Japana, Južne Koreje i Tajvana – oko pitanja granica, teritorijalnih pretenzija, prestiža i nezavršenog istorijskog posla. Tome se može dodati vječna kriza na Korejskom poluostrvu i tajvanski sukob, koji bi mogli ponovo buknuti u bilo kom trenutku.
Istočnoazijske regionalne sile funkcionišu gotovo bez ikakvog multilateralnog okvira, što je stanje koje se može uporediti sa evropskim krajem 19. vijeka. Samo vojno i političko prisustvo Sjedinjenih Država obezbjeđuje regionalnu stabilnost. Ipak, makar na srednji rok, to prisustvo podrazumijeva značajan rizik od raspirivanja globalnog sukoba između Kine i SAD. Štaviše, Rusija – koja se proteže na istočnu Aziju ali, zbog svoje ekonomske i političke slabosti, tamo je pozadinski igrač - svakako će nastojati da izvuče korist iz takvog razvoja događaja.
Evropa, međutim, neće igrati nikavu ulogu u tom regionu, prosto zato što bi bilo kakav pokušaj te vrste previše opteretio njene resurse. Ipak, imajući u vidu sve veću ekonomsku zavisnost Evrope od istočne Azije, njeni interesi su itekako uključeni – to je neslaganje koje bi EU moglo izazvati veliku nelagodu na srednji rok.
Isto važi, u različitoj mjeri, za odnose Evrope sa južnom Azijom, ali tu indijsko-pakistanski sukob, „postamerički“ Avganistan 2014. i neizvjesnost oko Irana i Persijskog zaliva imaju direktni bezbjednosni uticaj na EU. Tu nelagoda dolazi u dodir sa opasnošću.
Rusija je tokom Putinovog trećeg mandata napravila izbor. Pod parolom „evroazijske unije“, pri čemu se na svoje renacionalizovane sektore nafte i gasa oslanja čas kao na šargarepu čas kao na štap, Kremlj želi da poveže što više bivših sovjetskih teritorija sa otadžbinom. U centru ove politike je Ukrajina, osovina postosovjetskog poretka Evrope.
Ipak, Putin je upao u jednu fundamentalnu kontradiktornost. Njegova politika Velike Rusije zahtijeva ekonomsku snagu i stoga uspješnu modernizaciju zemlje. Međutim, da bi se to postiglo, on mora ohrabriti reforme koje bi vodile do snažnog srednjeg sloja koji se, kao što se već može vidjeti u velikim ruskim gradovima, protivi Putinovoj klijentelističkoj „navođenoj demokratiji“ i masovnoj korupciji koja ide uz to.
Putinova dilema predstavlja stvarni izazov za EU i SAD – ali i šansu, ako izaberu značajno dugoročno angažovanje. Sa obje strane Atlantika, međutim, izgleda da se ignorisanje tih pitanja pogrešno tumači kao politika.
To je veliki previd jer je jasno da je ruska spoljna politika ponovo napravila provokativni i konfrontirajući zaokret. Rusija je i dalje čvrsti saveznik sirijskog predsjenika Bašara al Asada i ne usteže se od sukoba sa Turskom ili od stvaranja de fakto saveza sa Iranom, da bi branila Asadov režim.
Zajedno sa oblacima rata nad iranskim nuklearnim programom, propalim izraelsko-palestinskim mirovnim procesom i radikalnim političkih promjenama širom Bliskog istoka, sukob u Siriji pokazuje da će jugoistok Evrope i dalje biti veliki bezbjednosni izazov. Ipak, uprkos ambicijama Rusije za preoblikovanje svog susjedstva, i uprkos sve manjem učešću SAD na Bliskom istoku – teško da je Evropa spremna da djeluje.
Jasno je da je odnosima između Turske i EU potrebno „resetovanje“. U protivnom, obje strane će se naći među gubitnicima. Turska je dostigla granicu svojih mogućnosti, dok EU uviđa da može učiniti vrlo malo u tom regionu bez Turske.
A, sa južne strane Evrope, preko Mediterana, pojavljuju se novi rizici u prostranstvu sjeverne Afrike i Sahare, uključujući prijetnju od države Al kaide na sjeveru Malija.
Ako se ovoj evropskoj skici globalnog razvoja događaja doda činjenica da će Amerika, bez obzira na ishod izbora u SAD, pomjeriti svoj strateški fokus na istočnu Aziju, sve ukazuje na potrebu za snažnom spoljnom i bezbjednosnom politikom EU. Nažalost, događa se upravo suprotno: i tu je renacionalizacija od primarnog značaja u glavama evropskog naroda i donosilaca odluka.
Pitanje koje se u Berlinu sve češće postavlja glasi: „Šta to znači za Njemačku?“ a ne „Šta to znači za Evropu?“ Isto važi za ostale evropske prijestonice. Međutim, pogrešno pitanje vodi ka pogrešnim odgovorima jer se bezbjednosni interesi Evrope mogu braniti samo u kontekstu Evrope i Zapada, ne ne nacionalnom nivou.
Zato je krajnje vrijeme da Evropljani napuste svoj provincijalizam, pokrenu valjanu zajedničku spoljnu politiku i konačno počnu da na pravi način ulažu u svoju buduću bezbjednost. Evropa mora odrasti i razviti kapacitet da brani sopstvene interese jer će brzo doći dan kada drugi neće biti tako voljni da čine to za nas kao nekad.
Bonus video:
