Neki histerični njemački listovi su poraz Njemačke od Italije u polufinalu evropskog prvenstva objasnile činjenicom da je premalo igrača pjevalo himnu. To je suprotno od Italijana, koji su svi znali riječi italijanske himne „Canto degli Italiani” (Pjesma Italijana). Zapravo, kapiten Điđi Bufon je pjevao zatvorenih očiju, kao da se moli.
Međutim, Italijani nisu imali šanse u finalu protiv Španije, najboljeg tima na svijetu, čiji nijedan igrač nije ni otvorio usta tokom španske himne „Kraljevski marš” zato što što ta pjesma - nema riječi. A osim toga, katalonskim igračima je neprijatno zbog nacionalne himne, koja je promovisana tokom vladavine diktatora Franciska Franka, koji je mrzio katalonski nacionalizam.
Znamo da u fudbalu najuspješniji timovi nisu oni koji imaju najveće zvijezde. Šampioni funkcionišu kao tim – jedinstveni, neometani egoizmom primadona, svaki igrač je spreman da radi za druge. Da li je patriotizam zaista ključ za ovakav duh nacionalnih timova, kao što to vjeruju njemački kritičari?
Fudbal je često nazivan zamjenom za rat – simbolični, manje ili više miroljubiv – način za sukob međunarodnih suparnika. Navijači su zapravo glumci koji oblače narodnu nošnju za ovu vrstu patriotskog karnevala. Engleski fanovi su obučeni kao srednjovjekovni vitezovi, Holanđani su u klompama, a Španci su matadori. Njemci, razumljivo, imaju problem sa nacionalnom simbolikom, ali sam primijetio par Njemaca u kvazibavarskoj nošnji. Nagrada za najbolje kostime ide Italijanima odjevenim kao pape i kardinali.
U prošlosti su engleski navijači – iako nisu bili jedini – predaleko išli sa ratnim metaforama i ponašali se kao opsadne armije na evropskom kontinentu, praveći toliki nered da su često prekidane utakmice u kojima je igrao njihov tim. Ali, ni igrači nisu uspijevali da sakriju nacionalne animozitete: kad je Holandija pobijedila Njemačku u polufinalu evropskog prvenstva 1988. godine, jedan holandski igrač je obrisao svoju zadnjicu njemačkom majicom.
Imajući u vidu snagu nacionalnih osjećanja na ovim takmičenjima, nije iznenađujuće što se nacionalne karakteristike povezuju sa stilom igranja. Kada Englezi pobijede u nekom velikom meču, što je rijetkost ovih dana, pobjeda se pripisuje „tipično“ engleskom borbenom duhu, u kombinaciji sa „fer plejom“. Njemci su „disciplinovani“, Italijani imaju defanzivnu snagu rimskih ratnika, Holanđani su individualci slobodnog duha a Španci igraju elegancijom toreadora. Kad su Francuzi dobili svjetsko prvenstvo 1998. godine, pobjedu su pripisali multietničnosti tima – oličenju posvećenosti Francuza idealima liberté, égalité, fraternité.
Kada, pak, timovi gube, ove stereotipne vrline se proklinju kao i mane karakteristične za te timove: Njemcima nedostaje mašta, Italijani se boje da napadnu, Holanđani su sebični, nedostatak nacionalnog osjećanja vlada među etničkim grupa u francuskom timu itd.
Zapravo, realnost fudbalskih stilova je puno komplikovanija. Današnja velika španska igra ne vodi porijeklo od taktike „bullring“ (koja naglašava defanzivnu igru), već od tima Barselone pod vođstvom Johana Krojfa 1970-ih i 1980-ih godina. Njegova filozofija „totalnog fudbala“ – koja se zasnivala na kontrolisanju lopte kratkim brzim pasovima i munjevitim prelascima iz odbrane u napad – porijeklo vodi iz Ajaksa, amsterdamskog kluba, još iz 1960-tih godina.
Kao što se često događa sa inovativnim modelima, neki ih usvoje i, kao što je slučaj sa Špancima, unaprijede. Sada svi pokušavaju da igraju „totalni fudbal“ - osim Engleza, koji „tipično“ ostaju otporni na ideje spolja. Italijani su odustali od svoje defanzivne taktike. Čak i Njemci igraju pasing spretno i maštovito. Razlika između Španije i ostalih je u tome što Španci to rade bolje.
Danijel Kon-Bendit, francusko-njemački bivši studentski vođa iz 1968. godine a sada član partije Zelenih u Evropskom parlamentu, u jednom nedavno objavljenom članku tvrdi da moderne fudbalske zvijezde ne igraju zapravo za svoje zemlje. Kao okoreli profesionalci, oni prije svega igraju za sebe. Te fudbalske zvijezde su, prema njegovim riječima, „plaćenici“.
Ovo je možda previše cinično. Suze Andree Pirla i Marija Balotelija nakon poraza Italije nisu bile suze okorelih profesionalaca. Željeli su da pobijede, ne samo zbog novca ili karijere, već zbog slave. Sigurno je i dalje dobar osjećaj biti nacionalni heroj, kojeg pozdravljaju na ulicama Rima, Berlina, Londona ili Berlina kao ratnika po povratku sa uspješne borbe.
A ipak, Kon-Bendit nije u potpunosti pogriješio. Ono što je bilo impresivno na proteklom prvenstvu jeste intimna kolegijalnost između suprotstavljenih igrača. Oni su se tješili i čestitali jedni drugima, ponašajući se kao stari prijatelji i kolege, što često i jesu. Većina vrhunskih igrača igraju za iste klubove u Španiji, Njemačkoj, Engleskoj ili Italiji. Mnogi govore nekoliko evropskih jezika, tečno poput međunarodnih biznismena, što oni takođe jesu.
Najbolji evropski klubovi su sada multinacionalni. Igrači idu za novcem. A prvoklasni klubovi su i najbogatiji: Real Madrid, Čelsi, Bajern iz Minhena itd. Najzahtjevnije primadone fudbala češće izazivaju manje trvenja u tim multinacionalnim dresovima nego što to čine u nacionalnim timovima.
Ako postoji moralna pouka u ovoj priči, onda je to ova: zajednička zastava, jezik ili nacionalna istorija svakako mogu podstaći ljude da sarađuju u harmoniji ka zajedničkom cilju. Ali isto tako može i lični interes. Na najvišim nivoima ljudskog dostignuća – bilo da je u pitanju umjetnost, nauka ili fudbal – to bi mogao biti važniji faktor.
Bonus video:
