Francuska više ne zauzima centralno mjesto u svjetskoj istoriji, ali je i dalje uticajna van svojih granica. Od XVIII vijeka naovamo – uključujući i istorijsku ulogu Šarla de Gola u Drugom svjetskom ratu, dekolonizaciju Afrike i studentski revolt maja 1968. – Francuska je predvodnik dubokih socijalnih promjena širom Evrope. Hoće li nedavni predsjednički izbori nastaviti tu tradiciju?
Fransoa Oland, pristojni birokrata, svoju kampanju je zasnovao na obećanju da će biti „normalan“ predsjednik, za razliku od živahnog protivnika, Nikole Sarkozija – zapravo, za razliku od svih njegovih prethodnika otkako je uspostavljena Peta republika 1959. Olandova pobjeda bi, stoga, mogla biti znak da demokratske zemlje postaju podozrive prema ideji da na njihovom čelu budu razmetljivi ili harizmatični predsjednici i premijeri.
Zaista, ni jedno demokratsko društvo širom Evrope ne vodi snažna ili harizmatična ličnost. Italijom upravlja prelazna vlada, ali se čini da i tamo birači okreću leđa vladarima rokoko stila. U Evropi nema Sarkozija, ni Silvija Berluskonija, ali takođe nema ni Margaret Tačer, ni Helmuta Kola, ni Hozea Marije Aznara. U vrijeme ekonomske i institucionalne krize u Evropi, ispostavlja se da su svi evropski lideri, pa..., ekstremno normalni.
Za mnoge bi pobjeda normalnosti nad harizmom trebalo da bude razlog za slavlje. Demokratija pretpostavlja da normalni građani biraju normalne ljude da ih predvode u ograničenom vremenskom periodu prema ustanovljenim pravilima.
Međutim, trend ka normalnosti među evropskim liderima poklapa se sa izrazitim nedostatkom vizije i strategije. Ako ijedan od ovih normalnih lidera i ima dugoročnu strategiju za Evropu (može li iko zamisliti tako nešto od predsjednika Evropskog savjeta Hermana Van Rompija ili šefice diplomatije EU Ketrin Ešton), izrazito je nesposoban da tu viziju prenese.
U Olandovom slučaju, rijetki bljeskovi sveobuhvatne vizije podsjećaju na uspješnu socijalnu demokratiju u Francuskoj 1960-ih: snažnu bogatu zemlju u kombinaciji sa obilnim državnim investicijama usmjerenim ka oživljavanju ekonomskog rasta i podsticanju zapošljavanja. Olandovi stavovi liče na posljeratnu idilu njegove mladosti, vrijeme brzog rasta, demografskog oporavka, rijetke imigracije i slabe konkurencije na globalnom nivou.
Drugim riječima, Oland će pokušati da primami ostale evropske lidere vizijom svijeta koji više ne postoji. Ova politika nostalgije je uznemirujuća, ne samo zato što se Francuska i Evropa suprotstavljaju teškim ekonomskim izazovima, nego i zbog toga što se Francuska i druge demokratske zemlje suočavaju sa stvarnim izazovima za njihovu legitimnost.
Ukratko, francuski predsjednički izbori 2012. ostaće upamćeni ne toliko po Olandovoj pobjedi i trijumfu normalnosti, koliko kao prekretnica na dugom putu populističkih partija ka vlasti. U prvom krugu izbora, ekstremna ljevica, šaroliki skup antikapitalista i radikalnih boraca za zaštitu životne sredine, osvojila je 14 odsto glasova. Na krajnjoj desnici, Nacionalni front Marin Lepen, političke nasljednice francuskog fašizma, dobio je 18 odsto glasova, što je najbolji rezultat u istoriji ove partije.
Drugim riječima, trećinu francuskih birača sada privlače kandidati sa ekstremnim ideologijama kojima je zajedničko antiliberalno protivljenje euru, kapitalizmu i globalizaciji. Obje strane korijene pronalaze u idealizovanoj prošlosti: ultra-ljevičari u Francuskoj revoluciji i obećanjima jednakosti, ultra-desničari u Francuskoj imperiji i njenoj dominaciji narodima drugih rasa.
Štaviše, oba ekstrema su izrazito nacionalistička. Ubijeđeni kao što i jesu da Francuska treba da djeluje samostalno, zatvorili bi ekonomiju za stranu konkurenciju, suzbili finansijska tržišta i poslali imigrante nazad u njihove matične zemlje. Približavanje ide i mimo zajedničke iracionalnosti njihovih agendi. I ekstremni ljevičari i desničari pronalaze svoje glavno biračko tijelo među ogromnim brojem Francuza koji se osjećaju ekonomski nesigurno i politički obespravljeno – u suštini, među svima onima koji smatraju da nemaju šanse u otvorenom društvu.
Olandov brend normalnosti se ne sviđa tim populističkim biračima. Međutim, ne bi bilo mudro odbaciti ih jer se njihove utopijske nade zasnivaju na stvarnoj i legitimnoj zabrinutosti. Spori rast i globalizacija su podijelili sva evropska društva – kao i Sjedinjene Države – na dvije nove klase: one kojima su obrazovanje i društveni kapital omogućili da se uklope u današnju globalizovanu ekonomiju i one koji su zaglavljeni na slabo plaćenim, često privremenim, poslovima (i tako najdirektnije izloženi konkurenciji legalnih i ilegalnih imigranata).
Ni jedan mejnstrim evropski lider, uključujući i Olanda, nikada ne pominje ovu novu podjelu. Zapravo, i Oland i Sarkozi su predstavljali one koji su prihvatili globalizaciju, a ostale su smatrali rezervoarom birača koje treba zavesti, a ne novom potklasom.
Ovo površno shvatanje populizma čini predsjedničke izbore u Francuskoj prijetećim simptomom slijepog rukovođenja Evropom. Fasada normalnosti ne može se oduprijeti stvarnim opasnostima koje prijete temeljima evropskih društava.
Copyright: Project Syndicate, 2012.
Bonus video:
